Apapar²hi vajjane-.
Vajjane vattam±nehi apapar²hi yoge pañcam² hoti; apas±l±ya ±yanti v±ºij±, paris±l±ya ±yanti v±ºij±, s±la½ vajjetv±ti attho; vajjaneti ki½: rukkha½ parivijjotate vijju, ±p±µaliputtasm± vassi devoti-mariy±d±bhividhimhiyeva pañcama, vin± p±µalaputtena saha veti-viseso; eva½ y±va p±µaliputtasma vassi devoti.
Paµinidhipaµid±nesu patin±-.
Paµinidhimhi paµid±ne ca vattam±nena patin± yoge n±masm± pañcam² vibhatti hoti; buddhasm± pati s±riputto, ghatamassa telasm± pati dad±ti, paµinidhipaµid±nes³ti-ki½: rukkha½ pati vippotate.
Rite dutiy± ca-
Rite saddena yoge n±masm± dutiy± hoti pañcam² ca rite saddhamma½, rite saddhamm±.
Vin±ññatra tatiy± ca-.
Vin±ññatrasaddehi yoge n±masm± tatiy± ca hoti, dutiy±pañcamiyo ca; vin± v±tena, vin± v±ta½, vin± v±tasm±, aññatra ekena piº¹ap±tan²h±rakena, aññatra dhamma½, aññatra dhamm±.
Puthan±n±hi-.
Etehi yoge tatiy± hoti pañcam² ca; puthageva janena, puthageva janasm±, janena n±n±, jasanm± n±n±.
Sattamy±dh±re-.
Kriy±dh±rabhutakattukamm±na½ dh±raºena yo kriy±y±dh±ro tasmi½ k±rake n±masm± sattami hoti; kaµe nis²dati, th±liya½ odana½ pacati, ±k±se sakuº±, tilesu tela½, gaªg±ya½ vajo.
Nimitte-.
Nimittatthe sattam² hoti; ajinamhi haññate d²pi, mus± v±de p±cittiya½.
Yabbh±vo bh±valakkhaºa½-.
Yassa bh±vo bh±vantarassa lakkhaºa½ bhavati tato sattam² hoti; g±v²su duyham±n±su gato, duddh±su ±gato; bh±voti ki½: yo jaµ±hi sa bhuñjati; bh±valakkhaºanti ki½;yo bhujate so devadatto: ak±le vassati tassa, k±le tassa na vassat²ti-visayasattam².
Chaµµh² c±n±dare-.
Yassa bh±vo bh±vantarassa lakkhaºa½ bhavati tato chaµµh² bhavati sattam² c±n±dare gamy±ne.
“¾koµayanto so neti sivir±jassa pekkhato;
maccu gacchati ±d±ya pekkham±ne mah±jane.
Gunna½ s±m²ti-sambandhe chaµµh², ge½su s±m²ti visayasattam², eva½ gunnamissaro gosissaro, gunna½ adhipati gosu adhipati, gunna½ d±y±do gosu d±y±do gunna½ sakkhi gosu sakkhi, gunna½ patibhu gosupatibhu, gunna½ pas³to gosu pas³to, kusal± naccag²tassa kusal± naccag²te, ±yutto kaµakaraºassa ±yutto kaµakaraºe, tath±dh±ravacanicch±ya½ pattam²; bhikkhusu abhiv±denti, muddhani cumbitv±, b±h±su gahetv±, hatthesu piddh±ya caranti, pathesu gacchanti, kadal²su gaje rakkhant²ti; ñ±ºasmi½ pasannotivisayasattam²; ñ±ºena pasannoti-karaºe tatiy±; eva½ ñ±ºasmi½ ussukko ñ±ºena ussukkoti.
Yato niddh±raºa½-.
J±tiguºakriy±hi samud±yatekadesassa puthakkaraºa½ niddh±raºa½ yato ta½ kar²yati tato chaµµh²sattamiyo honti; s±liyo s³kadhaññ±na½ pathyatam± s±liyo s³kadhaññesu pathya tam±,kaºbh± g±v²na½ sampannakh²ratam± kaºh± g±v²su sampanna kh²ratam±, gacchata½ dh±vanto s²ghatam± gacchantesu dh±vanto s²ghatam±–- s²lameva sut± seyyoti-avadhimhiyeva pañcam².
Paµham±tthamante -.
N±masm±bhidheyyamatte paµham±vibhatti hoti; rukkho, itthi, pum± napu½sakanti-liªgampi saddotthova, tath± doºo, kh±r² ±¼ahakanti-parim±ºampi saddatthova, eko, dve, bahavoti-sa½khyy±pi saddatthova.
¾mantaºe -.
Yato sadden±bhimukh²karaºam±mantaºa½ tasmi½ visaye paµham± vibhatti hoti; bho purisa, bho itthi, bho napu½saka. Chaµµh² sambandhe-.
Kriy±k±rakasañj±to assedambh±vahetuko sambandho n±ma tasmi½ chaµµh²vibhatti hoti; rañño puriso, sarati rajjass±ti- sambandhe kµµh², rajajjasambandhini½ sati½ karot²ti attho; kammavacanicch±yantu dutiy±va; sarati rajja½, tath± rajakassa vattha½ dad±ti, paharatopiµµhi½ dad±ti p³rati b±lo p±passa,
“Amacce t±ta j±n±hi dh²re atthassa kovide”
Divasassa tijhattu½, saki½ pakkhassa, p³ra½ hiraññasuvaººassa kumbhi½ tvevam±di.
Kitakappayoge kattukammesu bahula½ sambandhavacanicch±ya½ chaµµh²; s±dhu sammato bahujanassa, suppaµividdh± buddh±na½ dhammadh±tu, dhammassa gutto medh±v², amata½ tesa½ paribhutta½, tassabhavanti vatt±ro, avisa½v±dako lokassa, alajj²na½ niss±ya, catunna½ mah±bh³t±na½up±d±ya pas±dotvevam±di; kattukamma vacanicch±yantu tatiy±dutiy±yova sañcatto pitar± aha½, sarasi tva½ evar³pi½ v±c± bh±sit±, bhagavanta½ dassan±yatthem±di.
Tulyatthena v± tatiy±-.
Tulyatthena yoge chaµµh² hoti tatiy± v±; tulyo pitu, tulyo pitar±; sadiso pitu, sadiso pitar±–-iha katha½ tatiyay± na hoti; ajjunassa tul± natthi, kesavassupam± nacetinete lyatth± ki½ carahi; tuly±namopammatth±.
A-ato yona½ µ±µe-.
Ak±rantato n±masm± yona½ µ±µe honti yath±kkama½ µak±r± sabb±desatth±; buddh±, buddhe, atoti-ki½: kaññ±yo itthiyo, vadhuyo–- idha kasm± na bhavati aggayo, avidh±na s±matthiy±.
N²na½ v±-.
K±rantato n±masm± n²na½ µ±µe v± honti yath±kka ma½; r³p±, r³pe, r³p±ni; atottheva-aµµh²ni.
Sm±sminna½-.
Ak±rantato n±masm± sm±sminna½ µ±µe v± honti yath±kkama½; buddh±, buddhasm±, buddhe, buddhasmi½; atotveva-agg²sm± aggismi½.
Sass±ya catutthiy±-.
Ak±rantato parassa sassa catutthiy± ±yo hoti v±; buddh±ya, buddhassa, bhiyyo t±datthyeyev±yam±yo dissate kvavi devaññattha; atotveva-isissa; catutthiy±ti-ki½: buddhassa mukha½–- attatthanti atthasaddena sam±so; sabb±dito’pi sm±smi½ s±na½ µ±µñ±y± honteva. Niruttik±r±numatatt± buddha vacane sandassanato va-tatredamud±haraºä½-
“Asm± lok± paramh± ca ubhay± dha½sate naro“ty±ha½ mante paratthaddho; y±yeva kho panatth±ya ±gaccheyy±tho; tamevattha½ s±dhuka½ manasi kareyy±thoti.
Ghapatekasmi½ s±d²na½ yay±-.
Ghapato n±d²namekasmi½ yay± honti yath±kkama½; kaññ±ya, rattiy±, itthiy±, dhenuy±, vadhuy±; ekasmintiki½:kaññ±hi, ratt²hi.
Ss± v± tetim±m³hi-.
Ghapasaññehi tetim±m³hi n±d²namekasmi½ ss± v± hoti; tass± kata½, tass± d²yate, tass± nissaµa½, tass± pariggaho, tass± patiµµhita½, t±ya v±; eva½ etiss±, et±ya, imiss±, im±ya, amuss±, amuy±; eteh²ti-ki½: sabb±ya, n±d²na½tveva-s±, ghapatotvevatena, ekasmi½tveca-t±hi, am³hi.
Namhi nuk dv±dana½ sattarasanna½-.
Dv±d²na½ sattarasanna½ sa½khy±na½ nuk hoti namhi vibhattimhi; dvinna½, catunna½, pañcanna½, eva½ y±va aµµh±rasanna½; uk±ro ucc±raºattho, kak±ro ant±vayavattho, tenanamhi na d²gho.
Bahukatinna½-.
Namhi bahuno katissa ca sukak hoti: bahunna½, katinna½.
ðºa½ººanna½ titojjh±-.
Jhasaññ± tito na½vacanassa ººa½ººanna½ honti; tiººa½, tiººanna½, jh±ti-ki½:tissanna½.
Ubhinna½-.
Ubh± na½vacanassa inna½ hoti; ubhinna½.
Suñsassa-.
N±masm± sassa suñ hoti; buddhassa–-dvisak±rap±µhena siddhe l±ghavatthamida½.
Ssa½ss±ss±yesvitarekaññetim±nami-.
Ssam±disvitar±d²nami hoti; itarissa½, itariss±, ekissa½, ekiss±, aññassa½, aññass±, etissa½, etiss±ya, imissa½, imiss±, imass±ya; esviti-ki½: itar±ya, esanti-ki½: sabbassa½, sabbass±.
T±ya v± -.
Ssam±disu tass± v± i hoti; tissa½, tassa½, tiss±, tass±, tiss±ya, tass±ya; ssa½ss±ss±yesvitveva-t±ya.
Tetim±to yassa ss±ya-.
T±-et±-im±to sassass±yo hoti v±; tass±ya, t±ya, etiss±ya, et±ya, imiss±ya, im±ya.
Raty±d²hi µo smino-.
Raty±d²hi smino µo hoti v±; ratto, rattiya½, ±do, ±dismi½.
Suhisubhasso-.
Ubhassa suhisvo hoti; ubhosu, ubhohi.
Ltupit±d²nam± simhi-.
Latuppaccayant±na½ pit±d²nañc± hoti simhi; katt± pit±; pitu m±tu bh±tu dh²tu duhitu j±m±tu nattu hotu potu.
Ge a ca-.
Latupit±d²na½ a hoti ge ± ca; bho katta, bho katt±, bho pita, bho pit±.
Ay³na½ v± d²gho-.
A i u iccesa½ v± d²gho hoti ge pare tiliªge; bho puris±, bho purisa, bho agg², bho aggi, bho bhikkh³, bho bhikkh³.
Ghabrahm±dite-.
Ghato brahm±dito ca gasse v± hoti; hoti kaññe, hoti kaññ±, bho brahme, bho brahma, bho katte, bho katta,bho ise, bho isi, bho sakhe, bho sakha–- sakhi sakh²ti-itthiya½ siddhameva; ±katigaºoya½; evamaññatr±pi.
N±mm±d²hi-.
Amm±d²hi gassena hoti; bhoti amm±; bhoti ann±, bhoti amb±.
Rasso v±-.
Amm±d²na½ ge rasso hoti v±; bhoti amma, bhoti amm±.
Gho ssa½ss±ss±ya½ti½su-.
Ssam±disu gho rasso hoti; tassa½, tass±, tass±ya, ta½, sabhati½–-esviti-ki½: t±ya, sah±ya.
Ekavacanayosvaghona½-.
Ekavacane yosuva gha-ok±rantavajjit±na½ n±m±na½ rassohoti tiliªge; itthi½, itthiy±, itthiyo, vadhu½, vadhuy±, vadhuyo; daddhi½, daddhin±, daddhino, sayambhu½, sayamabhun±, sayamabhuvo–- aghonanti-ki½: kaññ±ya, kaññ±yo; oggahaºamuttarattha½.
Ge v±-.
Aghona½ ge v± rasso hoti tiliªge:itthi, itthi, vadhu, vadhu,daddhi, daddh², sayambhu, sayambhu–- aghona½tveva-hoti kaññ±, bho go.
Sismi½ n±napu½sakassa-.
Napu½sakavajjitassa n±massa sismi½ rasso na hoti. Itthi, daddh², vadh³, sayambhu–-sisminti-ki½:itthi½, anapu½sakass±ti-ki½. Daddhi, kula½.
Goss±gasihina½su g±vagav±-.
Gasihina½ cajjit±su vibhattisu gosaddassa g±vagav± honti; g±vo, gavo, g±vena, gavena, g±vassa, gavassa, g±vasm±, gavasm±, g±ve, gave; agasihina½s³ti-ki½: bho go go tiµµhati, gohi, gona½.
Sumhi v±-.
Gossa sumhi g±vagav± honti v±; g±vesu, gavesu, gosu.
Gava½ sena-.
Gossa se v± gava½ hoti saha sena; gava½, g±vassa, gavassa.
Gunnava na½n±-.
Na½vacanena saha gossa gunna½ hoti gavañca v±; gunna½, gava½, gona½.
N±ss±-.
Goto n±ssa ± hoti v±; g±v±, gav±, g±vena, gavena.
G±vumhi-.
A½vacane gossa g±vu v± hoti; g±vu½, g±va½, gava½–-gossa goº±deso na kato saddantaratt±.
Ya½ pito-.
Pasaññ²to a½vacanassa ya½ v± hoti; itthiya½, itthi½–-pitoti-ki½:daddhi½, ratti½.
Na½ jh²to-.
Jhasaññ²to a½vacanassa na½ v± hoti; daddhina½, daddhi½–- kathä½ buddha½ ±diccabandhunanti-yogavibh±g±; jh±ti-ki½: itthi½, ²toti -ki½:aggi½
Yona½ none pume-.
Jhito yona½ none v± honti yath±kkama½ pulliªge, daddhino, daddhine, daddh²–-jh²totveva agg²; pumeti-ki½:daddh²ni, kul±ni.
No-.
Jhito yona½ no v± hoti pulliªge; daddhino tiµµhanti, daddhino passa, daddh² v±.
Smino ni-.
Jhito smi½vacanassa ni hoti v±; daddhin², daddhismi½, jhito tveva-aggismi½.
Ambav±d²hi-.
Ambu-±d²hi smino ni hoti v±; phala½ patati ambuni,’paduma½ yath± pa½suni ±tape kata½’, v±tveva-ambumha, pa½sumhi.
Kamm±dito-.
Kamm±dito smino ni hoti v±; kamman², kamme; kamma camma vesma bhasma brahma atta ±tuma ghamma muddha–-kamm±ditoti-ki½: buddhe.
N±sseno-.
Kamm±dito n±vavanassa eno v± hoti; kammena, kamman±, cammena, camman±–-kamm±ditotveva-buddhena.