5. Araññavaggavaººan±

536. Sattaka½ vane. Ara gamane, añño, arañña½. Kena jalena anana½ p±ºamanassa k±nana½, d± avakhaº¹ane, chedane v±. Adhikaraºe ºo, “±k±rant±nam±yo”ti ±yo. Daya d±nagatihi½ s±d±nesu v±, ºo, gaha up±d±ne [g±h³ vilo¼ane (?)], Adhikaraºe yu. Vapa b²janikkhepe, ino, assitta½. Vana sambhattisaddesu, kattari a, vana½. Aµ± avayavo sel± atreti aµavi, i, ²mhi aµav².
Mah±padumalat±vana½ mah±rañña½, nad±di, ananto ca, araññ±n².
537. Nagarato n±tid³rasmi½ µh±ne santehi abhiropito tarusaº¹o p³gapanas±ditarusam³ho atthi, so “upavanan”ti coccate, kittimavanameta½. ¾ramantyasminti ±r±mo, ºo. Upagata½, uparopita½ v± vana½ upavana½.
538. Sabbas±dh±raºa½ sabbalokehi s±dh±raºopabhoga½ rañña½ r±j³na½ arañña½ “upavana½, uyy±na”mityuccate, ullokent± yanti jan± etasminti uyy±na½, yu. ¾k²¼opyatra.
Tadeva r±jopavanameva upak±rik±sannihita½, purasannihita½ v± antepur±cita½ pamadavan±khya½. Yatra antepurasahito eva r±j± viharati, n±ññajanappaveso. Pamad±na½ itth²na½ vana½ pamadavana½, rasso.
539-540. S±ntar±¼± panti, yath±– tarupanti, p±s±dapanti, nirantar±¼± tu r±j²ti. Tatra pañcaka½ pantiya½. Pana byavah±re, thutimhi ca, panti. V² gamane, thi, v²thi. Vala sa½varaºe, i, ±vali. ¾lipi, aladh±tumh± i. Si sev±ya½, ºi, seºi. P± rakkhaºe, ¼i, p±¼i, sogatepi. Dve sam±. Likha lekhane, a. R±ja dittiya½, i.
Tip±da½ rukkhamatte. P±dena m³lena pivat²ti p±dapo, ºo. Viµapayog± viµap². Rukkha varaºe, a, ruha janane v±, kho, hassa ko. Na gacchat²ti ago. Sala gamane, ºo, s±ravantat±ya v± s±ro, so eva s±lo, aññatropac±r±. Mahiya½ ruhat²ti, a. Du gatiya½, mo. Tara taraºe, u. Kuto bh³mito j±yat²ti kujo, aªg±repi. S±kh±yogato s±kh².
Gamu gamane, ºo, “gamissanto ccho v± sabb±s³”ti ccho. Khuddo avu¹¹hippatto p±dapo khuddap±dapo. Ye rukkh± puppha½ vin± apupphak± phalanti, te assatthodumbarapanas±dayo “vanappat²”ti vuccanti, van±na½ pati vanappati. Pupphato j±taphal± pana ambakhajj³r±dayo v±nappatayo. Vanappatimhi bhav± v±nappatayo.
541. Yo phalap±k±vas±ne marati, so kadal²dhaññ±diko osadhi n±ma bhave, oso dh²yate yassa½ [oso gloso dittibb± dh²yate’tra by±khy±sudh± 2.4.6], s± osadhi, i. saddo osadhisaddassa itthiliªgattad²pako.
Dvaya½ utuppattepi phalah²ne. Vana y±cane, jho, vañjh±, vadhati phalanti v± vañjh±, vaj±din± yo, jhassa jho, niggah²t±gamo ca. Na vijjati phalametiss±ti aphal±, dve t²su. Tika½ vattam±naphale rukkh±do. Phalayog±, ino, vantu, ² ca.
542. Catukka½ vikasite. Phulla vikasane, kattari to, sañj±tatthe v± ito, phala visaraºe v±, visaraºa½ vik±so, assu. Kaca bandhane, vipubbo vikasane, kattari a Vikacate vidalati visiliµµhadalo bhavat²ti v± vikaco, a, visaddo visilesajotako. Kasa gamane, to. Dal±na½ aññamañña½ visilesato samud±yo “vikasito”tyuccate. Phuµopyatra. Phuµa vikasane.
P±do rukkhagge. “Na n±’gga½ sikhara½ siro”ti vop±litavacanato “siraso aggan”ti na chaµµh²sam±so. Siro vutto. Aja gamane, go, agga½, seµµhe t²su. saye, kharo, sikh± v± c³¼±, s± viya j±yat²ti sikharo. Dvaya½ s±kh±ya½. S±kha by±pane, a. “Lat± vall² sam±khy±t±, lat± s±kh± ca s±khinan”ti lat± n±natth±. ±d±ne, to, rasso.
543. Chakka½ patte. Dalati vikasat²ti dala½, a. Lasa kantiya½, pak±rena lasat²ti pal±so, ºo. Chada sa½varaºe, ch±d²yate yena chadana½, yu. P³rayat²ti paººa½, nip±tan±, pata adhogamane v±, patatyacirena paººa½, pattañca, to, pume. Saññ±ya½ ºamhi chado.
Dvaya½ patt±disaªgh±tavati s±kh±ya pabbe. Palla gamane, avo. Kisa gamane, yo, gamo majjhe. Dvaya½ aªkure. Navo eva ubbhito uggato navubbhinno. Aªka lakkhaºe, uro.
544. Pakka½ y±va p±dena n±ma½. Vik±so mukhapabuddhakalik±ya½ maku¼±didvaya½. Muca mocane, ulo, ussatta½, cassa ko, maku¼a½, maku¼o v±. Kuµa chedane, malo, assu, kuµumalo, kutumalopi. Pupphassa ca phalassa ca pakatibh³te j±lapatte kh±rak±didvaya½. Khura vin±se. ðvu. Jala dhaññe, sakatthe ko. J±laka½ napu½sake. Dvaya½ j±lakato pavuddhe pupphe, phale ca. Kala saªkhy±ne, ºvu, kura sadde, ºvu.
Pupph±dibandhana½ pupphaphal±na½ bandhana½ vaºµa½ n±ma. Bandh²yate yena vaºµa½, vaj±di.
545. Tika½ pupphe. Pasu p±ºigabbhavimocane, ºo. Khapaºakabh±s±ya rukkhopi p±ºi, vuddh±di, pasavo. Kusa akkose, umo, kasa gamane v±, k±sa dittiya½ v±, umo, rasso. Puppha vikasane, pupphat²ti, a. Pupphajo rajo pupphadh³l² par±go n±ma, ranja raªge, ºo.
Madhurapuppharaso makarando n±m±ti mata½. Makkhik± ramanti yasmi½ makarando, vaj±di. Dvaya½ kalik±bhi ±kiººe pariº±yavati. Thu abhitthave, ºvu, thavako. Gudha parivedhane, ºvu, dhassa cho, gocchako.
546-547. ¾me apakke phale sal±µu utto, sal±µa b±lyaparibh±sanesu, u, vijjam±nab±lyat±ya sal±µu Pakkantu phala½ nippariy±yena “phala”mityuccate, tena “±masmi½ phalavoh±ro r³¼hiy± pavattat²”ti ñ±tabbo, phala nipphattiya½, nipphatti c±tra supakkatta½, sukkhe tu phale v±no. Tatra sal±µu v±n± t²su, yath± sal±µu jamb³, sal±µavo m±s±, sal±µ³ni kumbhaº¹±ni, v±n± har²µak², v±no muggo, v±namamba½.
Campak±di campaka½ karav²ra½ kadambaka½ asoka½ kaººik±ra½ campak±d²na½ puppha½ vik±ro, avayavo ceti aññatthe ºo na bhavati, tadantato pupphassuppatitato, eva½ campak±d²ni kusuman±m±ni napu½sake vattanti, amb±di d±¼ima½ n±raªga½ ±malaka½ kuvala½ badaranti pakatyantarameva phale vattate, ±malakiy± kuvaliy± badariy± phala½ vik±ro, avayavo ceti aññatthe taddhitopi noppajjate, tadantato phalassuppatitato, eva½ amb±d²ni phalan±m±ni napu½sake vattanti. Mallik±dayo kusumepi vattam±n± saliªg± pakatiliªg±-abhedopac±rena pavattiy±, yath±– mallik± j±ti, vanamallik± icc±di. V²hayopyabhedopac±rena phalepi saliªg±, yath± m±sassa phala½ m±so, muggassa phala½ muggo, eva½ yavo, tilo, atas², kaªgu, dhañña½.
Tika½ jambuy± phale. Tatra yad± lokato phale vutti, tad± jambusaddo pakatyantarameva phale vattate, yad± na phalavutti, tad± vik±re avayave v±no, jama adane, b³, jamb³, pakatyantar±phale vutti. Jambuy± phala½ jambuva½. Jambu ca. Lokato eva phalepi vattam±n± har²µaky±dayo sabh±vato itthiya½ bhavanti [amara 14.18-20]. Har²µakiy± phala½ har²µak², eva½ kos±tak², sallak², dakkh±, kaº¹ak±rik±, seph±lik± icc±di, pubbe viya vik±r±vayavatthesu paccay±bh±vo, assatth±dika½ chakkameva taddhitanta½ assatth±d²na½ phale vattam±n±na½ napu½saka½ siy± r³pabhedo, yath±– assatthassa phala½ assattha½, veºuno phala½ veºava½, pilakkhassa phala½ pilakkha½, nigrodhassa phala½ nigrodha½, iªgudiy± phala½ iªguda½, brahatiy± phala½ br±hata½, vid±r² a½sumat² gambhariy±dayo m³le, pupphepi saliªg± [amara 14.18-20]. P±µal±saddo pana abhedavatticch±ya½ m³le pupphepi vattam±no sabh±vato itthiliªgo, bhedavatticch±ya½ vik±re avayave v± ºamhi p±µala½ [amara 14.18-20]. Dvaya½ s±kh±pallav±disamud±yalakkhaºe ±bhoge, viµa vedhane, viµa akkose v±, apo, passa bhatte viµabh², nad±di.
548. M³lam±rabbha m³lato paµµh±ya s±khanto s±kh±vadhi tarussa bh±go khandho n±ma, yo “pakaº¹o”tipi vuccati, khanu avad±raºe, dho, khandho, kh±da bhakkhane v±, ko, “kh±d±magam±na½ khandhandhagandh±”ti khandh±deso, kalopo.
Rukkhacchidde rukkh±d²na½ vivare koµaro. Kuµa chedane, aro, koµaro, nikkuhopi. Dve sam±. K±sa dittiya½, k±sate aggin± dippateti kaµµha½, to, tassa µµho, rasso ca, kasa gamane v±, to, kaµµha½. Dara vid±raºe, ºu.
549. Tika½ m³le. Vu sa½varaºe, do, niggah²t±gamo, budha gamane v±, a, dhassa do. M³la patiµµh±ya½, ºo, p±dasaddena tappariy±y± caraºatth± sabbe saªgahit±, p±dasadisatt± p±do, dvaya½ chinnassa tarukkhandhassa bh³miµµhabh±ge. Saªka saªk±ya½, u, saka sattiya½ v±, niggah²t±gamo. Khanu avad±raºe, ºu, kh±ºu. Dhuvopi, dhuvati thir±yateti dhuvo, dhu gatitheriyesu, a, uv±deso.
Dvaya½ vid±riy±d²na½ kande. Kuya½ pathaviya½ ruhat²ti kuruh±µa½, aµo, kanda avh±ne, rodane ca, “karah±µo’mbujakande, puppharukkhabh²tesu ce”ti n±natthasaªgahe. Dvaya½ hal±d²na½ kal²re. Kala saªkhy±ne, ²ro. Masa ±masane, thako, matthake s²se v± j±to matthako.
550. Dve sam±. Abhinavaniggat± ±yat± sakusum±, kusumasuññ± ca mañjar², vallar² tu tadaññ±pi, yath± t±lavallar², vala, valla sa½varaºe, aro, nad±di. Muñjayogato mañjar², ro, nad±di, ussattañca, dvepi n±r². Dvaya½ lat±ya½. Valla sa½varaºe, nad±di. Lat± vutt±, “lat± pat±nin² vall² matak²th±”ti hal±yudho.
Akkhandho appakkhaº¹o, bahupattatacadaº¹ik±di. Yo v± tanupakaº¹o va½sana¼±di, so “thambo, gumbo”ti coccate, thaka sa½varaºe, bo, kassa mo. Gupa rakkhaºe, bo, passa mo. Pat±no s±kh±pattacayo, tena yutt± gorakkh± tamb³li dhivusaj²m³ta ga¼ojh±dik± lat±, s± v²ru n±ma, vividhehi ruhat²ti katv±, kvi, v²ru, d²gh±di, gumbin²pi.
551. Pajje p±dena n±ma½. Yatra dvaya½ “bodhirukkho”ti saññite buddhassa bhagavato sabbaññutaññ±ºappaµil±bhaµµh±nabh³te dumar±je, aññatra t³pac±r±. Assa½ sabbaññutaññ±ºa½ tiµµhati etth±ti assattho, µhassa tho, dvitta½, m±ravijayasabbaññutaññ±ºappaµil±bh±dikehi bhagavanta½ ass±set²ti v± assattho, ±pubbo s±sa anusiµµhiya½, tosane ca vattati, to, rasso. Sabbaññutaññ±ºa½ bujjhati etth±ti bodhi, budha avagamane, i, bodhi, dv²su. Caladalo, pippalo, kuñjar±sanopi. Dvaya½ bahup±de. Adhobh±ga½ rundhat²ti nigrodho, usso, gamo ca. Vaµa vedhane, vaµat²ti, a.
Dvaya½ kabiµµhe. Kavimhi v±nare tiµµhat²ti kabiµµho [p±yena kapayo tiµµhanti atra kapittho (cint±maºiµ²k± 14.21)] “v±nare paº¹ite kav²”ti vop±lito, tath± kapittho, to, µhassa tho ca. Dadhittho, ambilaphalopi. Dvaya½ udumbare. Yaññakamm±namaªgo ekaªgatt± yaññaªgo, dubb² hi½s±ya½, aro, niggah²t±gamo, ekassa bassa lopo ca. Jantuphalo hemaduddhopi.