495. Tika½ gop±le. G±vo p±leti, p±ti c±ti gop±lo, gopo ca, kammani ºo. G±vo saªkhy±yat²ti gosaªkhyo, sa½pubbo khy± gaºane. Goduho, ±bhiro, vallavopyatra. Dvaya½ gomike. G±vo assa sant²ti gom±, mantu. Ikapaccaye, game ca gomiko.
Dvip±da½ bal²badde. Usa d±he, abho. Bala½ vaddhayat²ti bal²baddo, nip±tan±. Gacchat²ti goºo, yu, malopo, asso, ºatta½. Gacchat²ti go, gamu gamane, ro.
“Sagge kare ca vajire, bal²badde ca go pum±;
th² sorabheyyinettambu-dis±vacanabh³mis³”ti.–
Ruddo. Vasa niv±se, abho. Vassat²ti vuso, vassa secane, ºo, assu, sa½yogalopo ca. Ukkho, bhaddo, anav±ho, sorabheyyopyatra. Ukkha secane. Ana½ sakaµa½ vahat²ti anav±ho, ºo. Surabhi go, tass±pacca½ sorabheyyo, ºeyyo.
496. So go vuddho jaraggavo n±ma. Jara½ patto go jaraggavo, simhi ossa avo. Dvaya½ misab±lyayutte kiñciphuµµhat±ruññe asampattabal²baddabh±ve vacche. “Vaccho vuddho vacchataro”ti n±mam±l±. Daman±raho dammo, mo. Vasa niv±se, cho, vacchass±yeva g±viy± tanutthe nip±tan± taro [p±ºini 5.3.91 sutta½ passitabba½]. Sam±ti ete dve tulyatth±.
Dvaya½ dhurav±he. Dhura½ vahati s²len±ti dhurav±h², º². Dhura½ vahitumarahat²ti dhorayho, ºo, vassa yo.
Gava½ gunna½ adhikato jano govindo, gava½ indo govindo, gava½ vindat²ti v± govindo.
497. Vahatyanena vaho, a. Kuka ±d±ne, udo, ussatta½, dassa dho v±, kakudo, kakudho ca. Dvaya½ siªge. Visa pavesane, yu. saye, go, niggah²t±gamo, rassattañca. Lohitavaººat±ya rohiº², tassa ºo, nad±di.
498. Tika½ g±v²s±maññe. Pumepi g±v², tad± yossa ². Siªgayuttat±ya siªgin², taddhitant± in². Dvaya½ aputtik±ya½. Hanatism± itthiya½ a, hanatissa vadho, niggah²t±gamo, dhassa jho ca, bandha bandhane v±, vañjh±. Vasa kantiya½, a.
Navappas³tik± paccagghapas³t± go dhenu n±ma, dhe p±ne, nu. Dvaya½ piyaputt±ya½. Vaccha½ k±mayat²ti vacchak±m±. Vaccha½ l±t²ti vacchal±. Savacchak±yamapi dvayamida½ vadanti.
499. Dvaya½ manthanakumbhik±ya½. “Gaggan”ti sadda½r±t²ti gaggar², nad±di. Manthati yassa manthan². Mantha vilo¼ane, yu, nad±di, dvepi itth². Yatrekasmi½ bahupaggahayutte aneke bandh²yante, tatra sand±n±didvaya½. Sa½pubbo d± d±ne sa½yamanattho, karaºe yu. d±ne, mo, d±ma½.
Dvaya½ govacce. Miha secane, lo. Gava½ m²¼ho vacco gom²¼ho. Goto nibbatto gomayo, dvepyanitth². Dvaya½ ghate. Sappa gamane, i, sappi napu½sake. Ghara secane, to. Havipyatra.
500. Ta½divasiy± dadhito, duddh± v± samubbhata½ ghata½ tappakati ca navan²ta½. Navadadhy±d²hi n²ta½ pavatta½ non²ta½, vasso. Navan²tampi. Dvaya½ dadhis±re. Dadhino maº¹a½ s±ro dadhimaº¹a½. Masa parim±ºe, thu, sassa to, matthu napu½sake.
Catukka½ kh²re, khi khaye, ²ro. Duhyateti duddha½, duha pap³raºe, to. p±ne, p±tabbanti payo, ºyo, ±ssatta½. Thanato sambh³ta½ thañña½.
Dvaya½ takke. T²ºi k±ni jalabh±g±ni ettha sant²ti takka½, issatta½, dvittañca. Matha vilo¼ane, to, “yath±gamamik±ro”ti ik±r±gamo, aññatra pana–
“Addhodakasam±yutta½, udassitamud²rita½;
takka½ tibh±gasa½yutta½, mathitanti gatodakan”ti.–
Takkamathit± bhedenutt±, gatodakamiti nijjala½.
“Nijjala½ mathita½ siniddha½, takkantu jalap±dika½;
udassita½ jaladdhañca, sotakhyantu samodakan”ti.–
Ratanam±l±.
501. Kh²r±dayo pañca goto sañj±taras±. Kh²ra½ nava½, dadhi kh²rato j±ta½. “Kh²raja½ dadhimaªgalan”ti hi ratan±m±l±. Dh± dh±raºe. I, dvitta½, nip±tan±. Dadhito v± ghata½, non²tañca. Sabbaseso takka½, kh²ratoyeva v±.
Chakka½ e¼ake. B±dhiyam±nopi na ravat²ti urabbho. Ru sadde, bho. Meº¹a kuµilatthe, ko. Misati paddhate aññamañña½ meso. “Sa½hasane meso, paddh±ya’masamunnat²”ti n±natthasaªgahe. Na raºat²ti uraºo, raºa sadde. Ava rakkhaºe, i. Avi, “avayo selamesakk±”tyamaras²ho [amara 23.207]. “Aj²”tipi p±µho. Ila gatiya½, ºvu. Uºº±yupyatra, uºº±yog± uºº±yu, yu, luhu ubhe ulomasasadd± ca rabhasena vutt±.
502. Tika½ aje. Vasa niv±se. To, vasto, vattopi. Aññe tu “vasa gandha-adane”ti cur±dim±hu, aja gamane, na j±yat²ti v± ajo. Chindanto gacchat²ti chagalako, cho chedane, gamu gamane, ºo, massa lo, ossatta½, sakatthe ko, chakalakopi. Ch±gopyatra. Dvaya½ karabhe. Vasa kantimhi, to, vassotta½, usa d±he v±, ott±di, oµµho, dantacchadepi. Kara karaºe, abho. “Kharabho”tyeke paµhanti. Kamelako, mayo, mah±ªgopyatra.
Dvaya½ gadrabhe. Gadatism± rabho, gadrabho. Kha½ kaºµhavivara½ mahantamassatth²ti kharo, ro. Cakkav±, b±leyyo, r±sabhopyatra. Cakkayog±, vantu. Balayuttatt± b±leyyo. Rasa sadde, abho. Dvaya½ aviya½. Uraºassa aya½ uraº². Avino es± av². Aj±saddo eko ch±giya½. Aññe tu “uraº² tu aj² aj±”tipi p±µha½ vatv± tiººampi uraº²pariy±yatta½ vadanti, tesa½ mate aj²-aj±sadd±pi uraº²pariy±y± atth²ti daµµhabb±. Atha v± tika½ ajiya½. Uraºasaddass±pi ajapariy±yassa sambhavato “uraº² tu aj² aj±”ti vutta½, vakkhati hi anekatthavagge “umm±re e¼ako aje”ti [abhidh±na 1124 g±th±], uraºapariy±yo hettha e¼ako.

Vessavaggavaººan± niµµhit±.

503. Tika½ sudde. Sada ass±dane, do, assu. Antavaººo l±makavaººo. Vasa secane, vasetabbo asucitatt± vasalo, alo. Yatra yatra v± mutta½ kar²sa½ siñcat²ti vasalo, alo, jaghaññajopyatra. Brahmuno jaghaññaªge p±de j±to jaghaññajo.
M±gadh±dayo s³tapariyant± vij±tiyam±t±pitikatt± ubhayavaººoppattiy± sa½kiººaj±tiyo iccattho, bhinnaj±tisa½saggo eva hi saªkaro. Suddena sambandh±ya khatt±ya j±to putto m±gadho. Thutikriy±vutti. Sudd±ya sambandhena khattiyena j±to uggo, uca samav±ye, ºo.
504. Br±hmaºiy± sambandhena khattiyena j±to s³to, su abhibhave, to, d²gh±di.
Sudd±vessahi karaºo-mbaµµho vess±dvij±tihi. M±hi½so vess±khattajo, khatt± khatt±ya suddajo.
Br±hmaº²khattajo s³to,
tassa½ vedehako vesse;
rathak±ro tu m±hi½s±,
karaºya½ yassa sambhavo;
caº¹±lo n±ma janito,
br±hmaº²vasalehi yo.
Tatra karaºo lipilekhanavutti, ambaµµho vicikicch±vutti.
Dvaya½ sippini. Karoti nimmin±ti citralepy±dikanti k±ru, ºu. Sippamassatth²ti sippiko. Saj±t²na½ tesa½ sipp²na½ saªgh±to “seº²”tyuccate. Si sev±ya½, ºi.
505. Tacchak±dayo ime pañca k±ravo sippino n±ma siyu½. Vuttañca–
“Tacchako tantav±yo ca, rajako ca nah±pito;
pañcamo cammak±ro ca, k±ravo sippino mat±”ti.
506. Pañcaka½ tacchake. Taccha tanukaraºe. Tacchati tanu½ karot²ti tacchako, ºvu, vaddhayati chindat²ti vaddhak², vaddha chedane, cur±di, “chedane c±pi vaddhanan”ti ratanam±l±, ºvu. Sakatthe ², vaddhak², va¹¹hak²pi. Pal±dyumm±nappak±rena gaº¹ati chindat²ti palagaº¹o. Gaº¹a chedanopalepanasannicayavadanekadesesu. Palagaº¹o sudh±j²vinyapi. Ýh± gatinivattiya½,ti, pak±ravaºº±gamo. Ýh±tissa thopi. Ratha½ karot²ti, kammani ºo, rathak±ro, cammak±repi. Dvaya½ suvaººak±re. N±¼i½ dhamati mukhe vin±sayitv± mukhav±yun± aggid²panattha½ n±¼i½ sadd±payat²ti n±¼idhamo.
507. Athopara½ pukkusa½y±vap±dena n±ma½. Ve tantasant±ne, tanta½ v±yat²ti, ºo. Pesa peraºapayatanagat²su. Pesana½ peso, ta½ karot²ti, ºo. Kuvindopyatra kucchita½ vindat²ti kuvindo. M±l±sippayog±, m±l±panayog± v± m±liko, iko.
Ku½ lalayati icchat²ti kul±lo, lala icch±ya½, ºo. Dvaya½ s³cikammopaj²vini. S³civ±nakamma½ duvidha½ s³cana½, tunnañc±ti, tatra tunnav±nakammena pavattinimittena tunnav±yo, s³civ±nasippayog± sociko.
508. Camma½ karoti vik±ram±p±dayat²ti, kammani ºo. P±dukaropyatra. Kappa chedane, ºvu. Naha soceyye, div±dito nip±tan± pak±r±gam±di, na h±pet²ti v± nah±pito, h± parih±ne, º±pe paccayo, to, essitta½, saññ±saddatt± nassapakati. Khur², muº¹², div±kittipyatra. Khurav± khur², muº¹av± muº¹², muº¹o, muº¹², muº¹akoti pasiddhi. Div± divase kitti by±p±ro assa div±kitti. “Caº¹±le tu div±kitti, nah±pito”ti ruddo.
Rañjate sutta½ rattam±pajjate yasmi½, sa raªgo. Harit±lamanosil±di, tam±j²vat²ti, kammani ºo.
Puñja½ kasat²ti pukkuso, nip±tan±, atha v± “pu”iti purisassa n±ma½, ta½ kuseti apanet²ti pukkuso. Puppha½ vuccati kar²sa½, kusuma½ v±, ta½ cha¹¹et²ti, ºvu. Cha¹¹a apanayane.
509. Ven±dayo tayo sam± tulyatth±. Veºun± j²vat²ti veno. ðassa natta½. Veºopi. Veºuvett±d²na½ vikati vil²v±, tehi vil²va½ karot²ti vil²vak±ro. Na¼opi veºuvett±d²na½yeva vikati, ta½ karot²ti, kammani ºo. Na¼ehi v± vil²va½ karot²ti na¼ak±ro.
Ito para½ soº¹ika½ y±va p±dena n±ma½. Cunda chedane, sañcodane ca. Cunda nis±mane v±. Bhamu anavaµµh±ne, ta½ karot²ti bhamak±ro. Kara karaºe, m±ro, kamm±ro, kammani ºvu. Lohak±rako. ¾karoµµhita½ [±µavoµµhita½ (ka.)] yo loha½ dhamitv± saªkharoti, tatr±pi lohak±rako.
510. Rajakassa dve kamm±ni celadhovana½, rajanañca. Tatra celadhovano ninnejako, ºvu, niji suddhiya½, niji soceyyasocanesu v±. Vattharañjan± rajako. Ranja raªge, ºvu. Net²ti nettiko. Sakatthe ko, nettiya½ udakanayena niyuttoti v± nettiko, nettiy± m±tik±ya net²ti v± nettiko, iko. Udaka½ h±ret²ti udah±rako. Kalopo, ºvu.
V²º±v±danas²latt± v²º±v±di. V²º±v±danasippayog± veºiko. Usumhi, usuk±ro v± va¹¹hak² usuva¹¹hak², etena va¹¹hak²saddassa sabbesampi sippik±na½ v±cakat± d²pit±, tena suvaººava¹¹hak², tantava¹¹hak²ty±dayopi yojj±.