Tika½ katasann±he. Cammena samm± naddhav±ti sannaddho, dho. Sajju gatiya½, a. Vammena naddhav± vammiko. Da½sito, uracchadiko, by³¼hakaªkaµo, jagarikopyatra. Dvaya½ paridahite vatth±do. ¾patipubbo mucadh±tu paridahane, ubhayattha to, bh³j±di. Pakkhe “susapacasakato kkhakk± ce”ti sutte cak±rena tapaccayassa kko, dh±tvantalopo ca. Pinaddho, apinaddhopyatra. Pubbapakkhe apiss±k±ralopo. Catukka½ abhic±rapad±timhi. Pure caraºas²lo, sattamiy± alopo ubhayatr±pi. Pubbe º². Parapakkhe a, pubba½, pubbe v± gacchat²ti pubbaªgamo, dutiy±y±lopo. Purogo, aggesaro, paµµho, aggatosaro, purassaro, purogamopyatra. Dvaya½ as²ghag±mini. Manda½ gacchati s²len±ti mandag±m², º². Mantha vilo¼ane, anekatthatt± sa½kilese ca. Sa½kilissateti mantharo, aro. Tika½ vegini. Turameti gacchat²ti turito, i gatiya½, to. Turassi, pajav², javopyatra. Dvaya½ jetuyoggat±matte. Ji jaye, tabbo, jetabba½, ºyapaccaye jeyya½. 380. Tika½ s³re. Sura v²ra vikkanteti cur±didh±tu. Surayati, v²rayat²ti s³ro, v²ro ca, a, d²gh±di, kanta chedane. Vikkanto. Dvaya½ sah±yamatte. Saha eti gacchat²ti sah±yo, sabbatra kattari ca a. Anusaddo pacch±ttho. Sam±ti ete dve tulyatth±. Anuplapo, abhisaropi. Sannaddhappabhut² sannaddhasadd±dayo anucarant± t²su. P±theyya½ n±ma r±j±d²na½ y±tr±sveva bahula½ pavattat²ti idha ta½ vutta½, pathe hita½ p±theyya½, eyyo. Samba maº¹ale, alo, sameti addh±naparissamameten±ti v± sambala½, alo, b±gamo ca. 381. Catukka½ sen±ya½. V±hayog± v±hin². Dhajayog± dhajin². Si bandhane, no, sen±. Camu adane, ³. Camati bh²runti cam³. Putan±, an²kin², var³thin²pyatra. Ettha ca putan± an²kin² v±hin² cam³ sen±bhedepi. “Putan±n’²kin² cam³, sen± sen±ntarepi ce”ti ruddo, “sen±pabhede sen±ya½, savantyamapi v±hin²”ti rabhaso ca. Cakk±ditika½ s±maññena sen±ya½, senaªge ca. C±ºakye tu sen±visese an²ko vutto “t²ºi tik±nyan²kan”ti. Asseva k±mandak²ye vivaraºa½, yath±–
“Assassa pattiyodh± ye, bhaveyyu½ puris± tayo;
iti kapp± tu pañcass±, vidheyy± kuñjarassa tu;
p±daªgo p±jit±vanto, puris± dasa pañca ca;
vidh±namiti n±gassa, catukka½ sandanassa ca;
an²kamiti viññeyya-miti kapp± nava dvip±”ti.
Kar²yate viggaho yeneti cakka½. Bala sa½varaºe, a. Aºa sadde, iko. V±k±ro napu½sakatta½ samuccinoti. Caturaªgabal±ya susannaddh±ya sen±ya yuddhattha½ desavidese viny±so vibhajitv± nyasana½ µhapana½ by³ho kathyate. Vibhajitv± ³hana½ µhapana½ by³ho. Tabbhed± daº¹abhogamaº¹al±sa½hat± catt±ro pakatiby³h±. Tatra an²k±na½ tiriyato vutti daº¹o. Samatth±naman²k±namanv±vutti aññoññato vutti bhogo. Maº¹alaracan±ya sarant±naman²k±na½ sabbato vutti sappasar²ramiva maº¹alo. Ýhit±namitaretar±sa½ hat±na½ visiliµµhatar±na½ an²k±na½ puthuvutti asa½hato. Tadutta½ k±mandakena–
“Tiriyato vutti daº¹±khy±, bhogonv±vuttireva ca;
maº¹alo sabbatovutti, puthuvutti asa½hato”ti.
By³hasamaveto eva by³hassekadeso pacch±bh±go by³hapaºhi, by³hassa pacch±, by³hantarameva v±. Yatra µhito r±j± sasena½ paµiggaºhati, ta½ sen±ya pacch± dhanusatadvayantarena µhitaparisasahita½ an²ka½ “paµiggaho”tyuccate. 382-383. Eko hatth² dv±dasapurisasahito “eko hatth²”tyuccate, etena lakkhaºena adhamantato heµµhimaparicchedena tayo hatthino hatth±n²ka½ n±ma, tath± eko turaªgo tipurisasahito, eko ca ratho catupurisasahito eko hayo, eko rathoti etena lakkhaºena adhamantato tayo hay± ca tayo rath± ca hay±n²ka½, rath±n²ka½ n±ma, ten±ha “tayo tayo gaj±dayo”ti. Sasatth± khagg±disatthahatth± catujjan± catt±ro puris± patt±n²ka½ n±ma vutt±. Heµµhimantatoyevetth±pi paricchedo. Amarakose tvaññath± kathit±–
“Ekakebharath± tyass±, patti pañcapad±tik±;
patyaªgehi tiguºehi, kam± saññ± yathottara½.
Sen±mukha½ gumbagaº±, v±hin² putan± cam³;
an²kin² ca t±santu, dasa akkhobhin² matan”ti [amara 18.80-1].
Tassattho– t²hi assehi gajenekena rathena ca pad±t²bhi ca pañcahi patti n±ma senantara½. Patyaªgehi sabbehi gaj±d²hi yath±pubba½ guºehi yathottara½ kamena sen±mukh±dik± saññ± bhavati. Yathottaranti vacanena yath±pubbamityattham±ha, teneda½ vutta½ “bhavati tayo pattino sen±mukha½. T²hi sen±mukhehi gumbo. Gumbattayena gaºo. Gaºattaya½ v±hin². V±hinittaya½ putan±. Putanattaya½ cam³. Camuttaya½ an²kin². T±sa½ an²kin²na½ dasa akkhobhin²”ti. Tatra rath±na½ saªkhy± sattatisahitehi aµµhasateh±dhik±nyekav²satisahass±ni, evameva gaj±nampi saªkhy±, tath± ca–
Pañcasaµµhisahass±ni, chasat±ni daseva tu;
saªkhy± t± turaªg±nañhi, vin± rathe turaªgame.
Nar±na½ satasahassa½, sahass±ni naveva ca;
sat±ni t²ºi ca’ññ±ni, paññ±sañca pad±tayoti [by±khy±sudh± 2.8.80].
384. Heµµhimaparicchedena sena½ dassetv± ukkaµµhaparicchedena dassetum±ha “saµµhi…pe… yanti”cc±di. Yantiy± y±na½ kubbantiy± sen±ya kattubh³t±ya dh³l²katesu santesu. Kesu? Saµµhiva½sakal±pesu. Kittakappam±ºesu? Pacceka½ saµµhidaº¹avantesu, es± akkhobhin² n±ma sen± ukkaµµhaparicchedena. Kenaci khobhetumasakkuºeyyat±ya akkhobhin², yu, nad±di. Khubha calane. 385. Catukka½ sampattiya½. Dhanukka½so sampatti. Pada gamane, bh±veti. Yupakkhe “itthiyamatiyavo v±”ti a. Lakkha dassanaªkesu, ², lakkh², sir² ca pubbe devat±vasena vutt±, idha dhanukka½savasena. Dvaya½ sampattivipar²t±ya½. Vir³pa½ pajjat²ti vipatti, padimh± kattariti. Vir³pa½ pajjana½ v± vipatti, bh±veti. ¾pad±sahacaraºato vipatti thiya½. Catukka½ satthamatte. ¾d±ya yujjhante yanti ±vudha½, yassa vo. ¾yudha½ v±. Hara haraºe. Harati j²vitanti heti,ti, asse, ralopo, hanativasena v± siddha½. Sasa hi½s±ya½, tho. Attha½pyatra. Asu khepane. 386-387. Saªkhepen±yudha½ dassetum±ha. Mutt±muttañca amuttañca p±ºito muttañca yantamuttañceti sakala½ ta½ ±yudha½ catubbidha½ bah³nampi tabbhed±nativattanato. Catunna½ sar³pam±ha “mutt±muttañc±”di. Yaµµhi n±ma satthaviseso, na kattaradaº¹o. “Yaµµhi h±ralat±sattha-bhedesu dhanudaº¹ake”ti hi n±natthasaªgahe. Tad±di ±yudha½ muttañca ta½ amuttañceti mutt±mutta½, kammadh±rayo, yath± kat±kata½. Churik± asiputti, tad±dika½ amutta½. Yanta saªkocane, yanta½, dhanv±di. 388-389. Pañcaka½ dhanumhi. Usu½ asati khipat²ti, kammani ºo, ussi. Dhana dhaññe, u, hana hi½s±ya½ v±, u, hassa dho, dhanu. “Dhanu va½savisuddhopi, nigguºo ki½ karissat²”ti [hitopadesa kath±mukha 23] pume payogo. “Sar± v±po dhanu itth², tuºat± tiºat±pice”ti [tikaº¹asesa 2.8.51] tikaº¹aseso. Ki½ n±mena daº¹ayat²ti kodaº¹a½, daº¹a nip±tane, ki½ n±mena damyat²ti v± kodaº¹a½, damudh±tumh± ¹o, ki½ n±mena dunot²ti v± kodaº¹a½, du parit±pe, ¹o nip±tito, kuµilatt± v± kucchito daº¹o yassatth²ti kodaº¹a½. Capa sant±pe, a, capo, va½sabhedo, tabbik±ro c±po, ºo. Saramasati khipat²ti sar±sana½. Kammukampi. Kamm±ya pabhavat²ti kammuka½. Tika½ guºe. Gacchati saro yen±ti guºo, massa ºo, assu, gu sadde v±, gavati eten±ti guºo, yu, ºatta½. Jara vayoh±nimhi, a, jiy±deso. Pakkhe ik±ralopo, jay±. “Jiy± c±th±”tipi p±µho, tad± dvaya½ guºe. Mubb², siñjin²pyatra. Mubbavik±ro mubb². Siñja abyattasadde, in². Tip±do kaº¹e. Sara hi½s±ya½. Sarantyanen±ti, pume, saññ±ya½ ºo. Patta½ v±jo, ta½yog± patt², ². S± tanukaraº±vas±nesu, div±di, ºvu, yass±lopo. Vaºyate sadd±yateneneti v±ºo, ºo, vaºa sadde. Kaºyateneneti kaº¹a½, kaºa sadde, ¹o, kaº¹a bhede v±. Isa gamane, u, issu, usa d±he v±. Khura chedane, apo, atha v± khe arati gacchat²ti khuro, assu, ta½ p±t²ti khurappo. Tija nis±ne, yu. Asa khipane, kamme yu. Visikho, ajimhago, khago, ±sugo, kalambo, maggaºo, ropopyatra. Visanto khaºat²ti visikho. Kala made, ambo. Magga anvesane, yu. Rupa vimohane, div±di, a, ropo. “Th³lakhe¹o vip±µo ca, citrapuªkho saropi ce”ti [tikaº¹asesa 2.8.52] tikaº¹asese. Pañcaka½ kal±pe. T³ºa p³raºe, cur±di, nad±di. “T³ºo nisaªgo t³ºiro, up±saªgo ca v±ºadhi”riti [cint±maºiµ²k± 18.88] amaram±l±ya½ pu½sakaº¹e. “T³º±”tipi itthiliªgappakaraºe vutto, idha pana “tuº², t³ºo”ti dv²su, sarasam³h±na½ µh±natt± kal±po. Irapaccaye t³ºiro. V±º± sar± dhiyantetreti v±ºadhi. “T³ºo pasaªga t³ºira-nisaªg± v±ºadhi dvis³”tyamaras²he. 390. Dvaya½ v±je, ya½ “kaº¹apatta”mityuccate. Pata gamane, karaºe kho, tassa ko, pakkhena katatt± v± pakkho Vajatyanen±ti v±jo, ºo. Visamapivitth±ti visapp²to saro diddho n±ma. Disa app²tiya½, to. Littopyatra. Tika½ vijjhitabbe. Vijjhanattha½ lakkhyateti lakkha½. Vijjhitabbanti vejjha½, ºyo, jhassa jjho, isse. Saro vayati gacchati yasmi½ sarabya½, vass±k±ralopo. Nicca½ sar±namabhy±sana½ vas²karaºa½ sar±bhy±so. “By±dhepyup±san±yañca, v±º±bhy±sepyup±sanan”ti ruddo. Lakkhamupagantv± asana½ khipana½ up±sana½. 391. Pañcaka½ khagge. Maº¹ala½ agga½ yassa. Niggato ti½sato’ªgulito netti½so. Asa khepane, asate khippateti asi, i. Khagga khaº¹abhede. S±yako sarepi. Candah±so, riµµhi, kakkhalako, karav±lopyatra. Tassa khaggassa pidh±ne kosi, itth². Kusa silesane, i, kosi, rassanto. Khaggachurik±d²na½ muµµhiya½ tharusaddo. Thara satthagatiya½, u. 392. Tika½ khagg±d²na½ satth±na½ v±raºaphalake. Kheµa bhakkhane, ºvu. Phala vis±raºe, ºvu. Phalat²ti phalaka½, anitth². Cara gatibhakkhanesu, mo, camu adane v±, a. Phalampi. Vaºµ±nih±rass±khagg±kati hatthakuº¹±di ill², il²pi, ila gatiya½, nad±di. Kara½ p±layat²ti karap±lik±, ºvu.