Dvaya½ anuk³lane. Anurodhana½ anurodho, ºo. Rudha ±varaºe. Anur³pa½ pavattana½ anuvattana½, vatu vattane, bh³, yu. 346. Pañcaka½ mittas±maññe. Mida snehe, bh³v±di, to, vayas± tulyo vayaso, m³lavayosaddehi saññ±ya½ sapaccayo [yapaccayo (?) P±ºini 4.4.91 sutta½ passitabba½], sabbak±riyesu saha vayat²ti v± vayaso, vaya gamane, sahassa so vaººavipariyayo. Saha ayati kicces³ti sah±yo, aya gamane, sahassa s±bh±vo, yath± sahadhammiko. Saha v± h±ni, ayo v± vu¹¹hi yassa sah±yo, tipadabahubb²hi, yath± parakkam±dhigatasampad±. Atha v± h±ni ca ±yo ca h±y±, nilopo, te yassa atthi, so sah±yo, “sapakkhako, salomako”ty±d²su viya sasaddassa vijjam±natthatt±. Sundara½ hadayametass±ti suhadayo, alopo, dyassa jo, sova suhajjo. Saha parisahane. Parisahana½ adussana½, kho, halopo, sakh±, r±j±di, sam±no khy±to pat²to v± sakh±, yalopo, sam±nassa ca sabh±vo. Siniddho, sniddho, savayopyatra. Sakhyasattapadin± pana mettiya½ vattanti. Sakhimhi bhava½ sakhya½. Sattahi padehi avagamyateti sattapadina½ [sattapad²na (amara 18.12)], ino. Dvaya½ abhejjamitte. Sabbak±la½ bhajat²ti sambhatto, bhaja sev±ya½, bh³v±di. Da¼ho thiro mitto da¼hamitto. Dvaya½ diµµhamattamitte. Kiñci k±la½ passitabboti sandiµµho. Sa½saddoyamappattho. Disa pekkhane, dassana½ diµµha½, ta½ matt± pam±ºametassa diµµhamattako, sakatthe ko. 347. Dvaya½ carapurise t±pas±dir³pena caramatte. Carati j±n±ti paracakkanti caro, a, c±ropi, ºo. Gu¼hapuriso guttapuriso. Yath±rahavaººo, paºidhi, appasapo, phassopyatra. Tatr±didvaya½ v±ºijakasibalaliªgabhikkhukacc±yan±dilesena th±yinicare. Itare idh±gatasadisatthe. Vaººo pak±ro, yath±rahavaººo yath±rahappak±ro. Yena paracakka½ sakk± ñ±tu½ tappak±rav± iccattho. Paºidhiyyate ñeyyamasmi½ paºidhi, i. Apakaµµha½ sappati carat²ti apasappo, a. Phusa b±dhanaphusanesu, a, phasso. Tika½ pathike. Pathe gacchat²ti path±v², v², d²gho. Iko, pathiko. Addhani magge gacchati s²len±ti addhag³. Addhagopyatra. Dvaya½ d³te. Du parit±pe, to. Sandesa½ v±cika½ haratyaneneti [harat²ti (?)]. Dvaya½ jotisike. Gaºayat²ti gaºako, ºvu. Muhutta½ k±lavisesa½ j±n±t²ti muhuttiko, v±ggahaºena na vuddhi. Sa½vaccharo, jotisiko, devaññ³, mohutto, ñ±ºiko, k±tantikopyatra. Katanto devamatta½, ta½ j±n±t²ti k±tantiko. 348. Dvaya½ lekhake. Likha lekhane, bh³, ºvu. Lipena masyopadesena bhavat²ti lipi, i, vaººasaºµh±no, ta½ karot²ti lipik±ro. Akkharacaºo, akkharacuñcupyatra. Cana d±ne, bh³. Cañcu gatiya½.
Mel±nand± masimaºi, melandhu vaººak³pik±;
masijalantu mel± ca, pattañjana½ masi dvisu.
Lekhan² vaººat³l² ca, vaººakakkharat³lik±;
vaººad³to sotthimukho, lekho v±cikah±rako.
K±canakitaliko ca, k±cana½ tannibandhana½;
lekhyaµµh±na½ ganthakuµi, mudd± paccayak±rin² [tikaº¹asesa 2.8.27, 28, 29].
Dvaya½ vaººe. Vaºº²yati pak±s²yati attho yena, so vaººo, vaººa pak±sane. Na kharati na kh²yat²ti akkharo, khara vin±se, khi khaye v±, tad± aro. Likhana½, lipi, likhi ime vaººasaºµh±ne vattanti. Lipilikhiyo itthiya½. Bhed±dayo ime caturo up±y± sattuvijayak±raº±ni. Sattuvijayamupagacchanti eteh²ti up±y±. Parasm± visilesana½ bhedo.
Snehar±g±panayana½ sa½h±sopp±dana½ tath±;
santajjanañca bhedoya½, viññ³hi tividho mato [k±mandak²yan²tis±ra 17.8].
Tatr±ya½ tav±nuggatena pavuddho p±s±dataravo viya att±nañcocchindissat²ti saªk±ya½ janit±ya½ snehabhattiñc±panayati. Abhibhavanañcop±dayati [paddhañcop±dayati (ka.)]. Aññassa ca pariyapacc±mitt±nuggahaºassa maraºamevanto bhavissat²tyeva½pak±ramabhibhayana½ santajjana½.
Vadhotthaggahaºañceva, parikleso tatheva ca;
iti daº¹avidhaññ³hi, daº¹opi tividho mato [k±mandak²yan²tis±ra 17.9].
Parikleso bandhanat±¼an±di.
Aññamaññopak±r±na½, dassana½ guºakittana½;
sambandhassa samakkh±na½, ±yati½ sampak±sana½.
V±c± pesalay± s±dhu, tav±hamiti cappaºa½;
iti s±mavidhaññ³hi, s±ma½ pañcavidha½ mata½ [k±mandak²yan²tis±ra 17.4-5].
“Asmi½ eva½ kate ida½ amh±ka½ bhavissat²”ti ±s±dassana½ ±yatisampak±sana½. Appaºamityaªgassa d±na½. D±nañca pañcadh± s±rass±s±rassa ca dabbassa gahitassa samappaºa½, tath±gahitass±numodana½, tath± apubbad±na½, tath± “amussa dabba½ gaºh±hi, tatheva bhavissat²”ti parasesu saya½ g±happavattana½, tath± iºappamocanañceti. Yath±ha–
“Yo sampattadhanossaggo, uttamamajjhim±dhamo;
patid±na½ tath± tassa, gahitass±numodana½.
Dabbad±na’mapubbañca saya½ g±happavattana½;
deyyassa paµimokkho ca, d±na½ pañcavidha½ matan”ti [k±mandak²yan²tis±ra 17.6-7].
Ete catt±ro up±y± m±y±d²svevantogadh±, tath± hi m±yopekkh± ca daº¹antogadh±. Indaj±lañca bhede antogadha½. Keci pan±hu
“S±ma½ d±nañca bhedo ca, daº¹o ceti catukkaka½;
m±yopekkhindaj±lañca, sattop±y± pakittit±”ti [k±mandak²yan²tis±ra 17.3].
349. N±mamattena vutt±na½ bhed±d²namid±ni pariy±y±ny±ha. Tatra dvaya½ bhede. Japa m±nase ca [japo cintanav±c±su (dh±tvatthasaªgaha, 135 g±th±)], bh³, ºo. Bhidi dvidh±karaºe, ºo. Tika½ daº¹e. Daº¹a nip±tane, cur±di. Saho vuccati bala½, tabbhava½ s±hasa½. Damana½ damo, d²ghapaµisedho. 350. S±ma½ suddavagge, d±nañca br±hmaºavagge kathessati. S±my±dayo sattarev±cariyamate. Paramparopak±ritt± rajjassaªg±ni. Pakaµµhamupakubbanti rajjanti pakatiyoti coccante. Vuttañca k±mandak²ye–
“S±mya’maccañca raµµhañca, dugga½ koso bala½ sakh±;
paramparopak±r²da½, sattaªga½ rajjamuccate [k±mandak²yan²tis±ra 4.1].
Amaccaraµµhadugg±ni koso daº¹o ca pañcamo;
et± pakatiyo vutt±, vijig²sassa r±jino.
Et± pañca tath± mitta½, sattamo pathav²pati;
sattappakatika½ rajja½, icc±ha s³rap³jito”ti.
Tatra poraseº²na½ padh±nabh±vepi sati raµµhaggahaºena, balaggahaºena v± gahaºasiddhanti neha visu½ gahaºa½ kata½, amarakose pana dv²hi gahaºe siddhepi padh±natt±khy±panattha½ visu½ gahit±. Vuttañhi tatra–
“S±mya’macco sakh± koso, rajjaduggabal±ni ca;
rajjaªg±ni pakatayo, por±na½ seºiyopi ce”ti [amara 18.17].
Esañca s±myamaccaraµµhaduggakosabalasakh²na½ pubbatarassa garutta½ viññeyya½, iha tu n±maliªg±nus±sane abhidh±nasatthe anupayogato yath±kkama½ garutta½ na vattumicchat²ti byatikkamenopaññ±so kato. Suvaºº±dimayabhaº¹±g±ra½ koso, pabbatodakarukkh±d²hi duggama½ pura½ dugga½, vijita½ janapadavat² bh³mi, bala½ cakka½, tañca molabhataseºisah±y±mitt±µavikabhedena chabbidha½. Tatra kam±gata½ mola½, vetanasambandha½ bhata½, pora½ bala½ seº², sah±yabh³ta½ sah±yo, amittabh³ta½ amitta½, aµavika½ aµavisah±yo mitta½. Tadapi sahajja½, p±kata½, kittimañceti tividha½. “Liªge sabh±ve pakati, por±macc±diyonisu. Tiliªga½ guºas±myep²”ti [by±khy±sudh± 1.4.29] ruddo. 351. Pabh±v±d²na½ vas± sattiyo n±ma tisso bhavanti. Saka sattiya½,ti. Tatra ya½ sandh±d²na½, bhed±d²nañca y±th±vato avaµµh±pana½, ta½ ñ±ºabala½ mantasatti, sakasampattuppattiya½ kosadaº¹± pabh³satti, tesa½yeva pabhuttasamp±dane s±matthiyato. Vuttañca “kosadaº¹abala½ pabh³satti”riti [cint±maºiµ²k±yampi]. Balavat² uss±haceµµh± uss±hasatti. Vuttañca “vikkamabalamuss±hasatti”riti [by±khy±sudh± 2.8.19 cint±maºiµ²k±yampi]. Pabh±v±d²na½ sak±raºa½ sar³pa½ dassetum±ha “pabh±vo”cc±di. Damana½ daº¹o, tadatthiy± balampi daº¹o. Tato j±ta½ ya½ tejo, ta½ pabh±vo. Tato j±to yo tejo, so “pabh±vo”tipi pulliªgena yojan²ya½. Pabhavanti tejassino aneneti pabh±vo, ºo. Pakaµµho v± bh±vo pabh±vo. Koso dhana½, tato j±to yo tejo, so pabh±vo n±ma. Tath± kosajo tejo dhanena satt³namupakaraºa½. Patapanti tejassino bhavantyaneneti pat±po, ºo. 352. Dvaya½ mante. Mant± vuccati paññ±, s± etasmi½ vijjati t±ya nipph±detabbatt±ti manto, atha v± manta guttabh±sane, bh±ve ºo. Itaratra bh±ve yu. So manto dvigocaro dvinna½ jan±na½ visayabh³to catukkaººo n±ma. Catt±ro kaºº± ettha catukkaººo. So manto tigocaro tiººa½ jan±na½ visayabh³to chakkaººo n±ma. Manto n±ma catukkaººo v± chakkaººo v± kattabbo, na tato paranti dvinnamevettha gahaºa½. Amarakose pana chakkaººopi paµikkhitto. Vuttañhi tattha “achakkaººo, yo tatiy±dyagocaro”ti [amara 18.22]. Sabbap±risadatt± [sabbap±µhipadatt± (ka.)] by±karaºassa sot³na½ samayantaresvapi paµubh±vajananattha½ idh±n±gat±pi chagguº±dayo ±netv± kathetabb±. Vuttañhi–
“Sabbap±risada½ [sabbap±µipada½ (ka.)] hida½, sabbasattha’mato mata½;
niss²yate kvaci kiñci, sabbesa’matra v±dinan”ti.
Yath± chagguº± sandhi viggahay±n±sanadvedh±say± [amara 18.18-9]. Tatra sandhi upah±ralakkhaºo tividho kosadaº¹abh³mippad±nahetuko. Apah±ralakkhaºo viggaho, sopi tividho pak±sayuddha½ k³µayuddha½ tuºhiyuddhanti. Parabyasanat±sapattidesak±l±tyuday±v±pay±namattena s±ddhe parasmi½ kat±carassa guº±nurattapakatissa vijig²sassa y±tr± y±na½ [k±mandak²yan²tis±re 11 sagge passitabba½], tañca viggayhay±na½ sandh±yay±na½ sambh³yay±na½ pasaªgay±na½ upekkhiyay±namiti pañcavidha½. Patigg±h²na½ niggayha, sandh±ya, upekkhiya v± ya½ y±na½, ta½ viggayhay±n±di. Yad± na sakkoti, tad± s±mantehi sahek²bh³ya y±na½ sambh³yay±na½. Aññatra gantabbe aññasmi½ pasaªgato gamana½ pasaªgay±na½. “Na ma½ paro hantu½ samattho, n±hampi para”miti k±l±dike parikkhitv± vijig²sassa dugg±d²ni va¹¹hayato µhiti ±sana½, tadapi viggayh±sanasandh±y±san±dibhedena pañcavidha½. Bal²na½ satt³na½ majjhe k±kakkhiv±’lakkhitasso’bhayatra vacanenattano samappaºa½ dvedha½. Aññatarena v± balavatarena sandhi, aññatarena abalena viggaho dvedha½. Sattuno v± pakat²hi sandh±ya yo tena viggaho, sattuneva v± yo sandhiviggahasamud±yahetuko [sattunova v± sandhiviggahasamud±yahetuno (by±khy±sudh± 1.8.18)] dugg±sayassa by±p±ro, sopi dvedha½. Parasant±namapyobhayavedan±na½ ubhayato vutti dvedhamuccate.