4. Catubbaººavaggavaººan±
332. Santatipariyanta½ va½se. Kula sant±nabandh³su, bh³v±di, ºo, kula½, vana sambhattiya½, so. Sa½tanu vitth±re, ºo. Abhimukha½ janet²ti abhijano, ºo. Go vuccati abhidh±na½, buddhi ca, te t±yat²ti gotta½. Gotrampi. Gava½ sadda½ t±yat²ti v± gotta½, t± p±lane. Anupubbo i gatiya½, karaºe a. Tanotism±ti, santati, nalopo, itthiya½.
Santati pantivitth±ra-gottesu kavibh² mat±;
parampar± bhave c±pi, puttakaññ±su santati.
Khattiy±dayo khattiyabr±hmaºavessasudd± catt±ro vaºº± kul±ni bhavanti, ete hi aññamaññamasaªkarato vaººetabbato µhapetabbato vaºº±ti vuccante. Vaººa µhapane. 333-334. Chakka½ kul²ne. Kulass±pacca½ kulino, ino apacce. Sobhano jano sajjano. Saparattha½ s±dhet²ti s±dhu, s±dha sa½siddhimhi, u. Sabh±ya½ s±dhu sabhyo. S±dhvatthe yo. Aya gatiya½. Ayitabbo upagantabboti ayyo, kammani yo. Mah±kulass±pacca½ mah±kulo, ºo. Bh³bhujanta½ r±jas±maññe. Atitejavantat±ya visesena r±jate dibbateti r±j±, r±ja dittiya½. Bhuy± bh³miy± pati bh³pati, bhu½ p±let²ti v± bh³pati, p± rakkhaºe,ti, rasso. Pathaviy± issaro patthivo, ºo, dvitta½, ittañca. Jagati½ bh³mi½ p±let²ti jagatip±lo, kammani ºo. Dis±na½ pati disampati, dis±, disaµµhe v± p±let²ti disampati, rassatta½, niggah²t±gamo ca. Bhu½ bh³mi½ bhuñjat²ti bh³bhujo, bhuja p±lanajjhoharaºesu, idha p±lane, rudh±di. Mahikhitopyatra. Khi niv±sagat²su, mahi½ akhi gatav± mah²khito. 335. Pajjaddha½ muddh±bhisitte j±tikhattiye, “r±jajacce ca khattiye”ti vacanato. Rañño khattiyass±pacca½ r±jañño, ñño apacce. “Khattiyo tu vir± khatta½, r±jaññadvijaliªgano”ti rabhasa, ratanakosesu pariy±y±. Khattass±pacca½ khattiyo, apacce iyapaccayo dissate, khett±na½ adhipatibh³tatt± v± khattiyoti-±dikappikar±j± vuccati, tappabhavatt± pana muddh±bhisittesvapi ta½samaññ±, essatta½. Khattass±pacca½ khatta½, ºo. Rajj±ropanasamaye dakkhiº±vaµµasaªkhodakena gaªg±n²tena muddhani khattiyakaññ±d²hi abhisittatt± muddh±bhisitto, paµhamakhattiyo. Tappabhavat±ya pana anabhisitt± ca muddh±bhisitt±khy±, yath±– brahmab±hujassa va½se j±tass±pi brahmab±hujo. Brahmab±huto j±tatt± b±hujoti hi nik±yantarik±na½ laddhi. Yasmi½ pana r±jini ases± s±mant± paºamanti, so adhissar±khyo [amara 18.2]. Sa½ satto laggo anto yass± s± samant±, savisay±nantar± bh³mi, samant±ya ime s±mant±, anantarar±j±no. Dvaya½ cakkavattini. Sabbabh³miy± issaro sabbabhummo, ºyo. Puññopan²tena cakkaratanena vattate as±dhudamanik±dir±javatta½ anutiµµhat²ti cakkavatt², º², cakkaratana½ vatteti ±k±se attano purato gamayat²ti v± cakkavatt², puññacakka½, catucakka½ v± sattesu vatteti, te v± asmi½ vattet²ti cakkavatt², cakkaratanupp±danattha½ dv±dasavassacarita½ dasar±jadhamma½ vattametassatth²ti v± cakkavatt². Tattha antojanasmi½ balak±ye dhammik±rakkh±varaºaguttiy± sa½vidh±na½, khattiyesu, anuyuttesu, br±hmaºagahapatikesu, negamaj±napadesu, samaºabr±hmaºesu, migapakkh²su, adhammak±rapaµikkhepo, adhan±na½ dhanupp±dana½, samaºabr±hmaºe upasaªkamitv± pañhapucchananti ida½ dasavidha½ cakkavattivatta½, idameva ca gahapatike, pakkhij±te ca visu½ katv± gahaºavasena dv±dasavidhampi d²pesu. Cat³svapi d²pesu ±º±dhammacakk±ni sattesu pavattet²ti v± cakkavatt². Añño asabbabhummo anavak±so s±manto bh³po maº¹alissaro n±ma. Sayam±º±pavattiµµh±navasena paricchinnasseva maº¹alassa issaro, na sabbamaº¹alass±ti maº¹alissarotipi. Ettha ca “sabbabhummo, cakkavatt²”ti dv²hi n±mehi catud²pissaro r±j± d²pito, idh±n±gatepi saªgahetv± kathitena adhissarapadena ekad²pissaro r±j±, maº¹alissarapadena padesissaro r±j± d²pito. Atha v± maº¹alissarapadena ekad²pissaro r±j±, sesehi r±jar±jaññ±d²hi b±hujapariyantehi padesissaro d²pito. 336. Dvaya½ r±jabhede. Sukhumat±ya l²n± ap±kaµ± chaviyo yesa½ te licchavino. Licchav² ca vajj² c±ti dvando. Dvaya½ samm±sambuddhakule r±jini. Purimatarasambh³te sakyakule sañj±tatt± sakyo, ºo. Sakkopi. Sakye bhavo s±kiyo, iyo, yalopo, d²gho ca. Pañcaka½ buddhaputtass±yasmato r±hulassa m±tari. Bhadda kaly±ºe, sokhye ca. Kul±c±rar³p±divasena kaly±ºatt± bhadd±. Kaccass±pacca½ kacc±n±, apaccasaddoya½ nicca½ napu½sake putte, puttiyañca bhavat²ti. “R±hu viya canda½ mama nikkhamana½ l±tuk±mo c±ya½ me puttoti r±huloti n±mena bhavitabban”ti manasi katv± “r±hu j±to, bandhana½ j±tan”ti pitar± vutto sikkh±k±mo ±yasm± r±huloyevettha r±hulo, tassa m±t± r±hulam±t±, bimba½ vuccati sar²ra½, atisayavaººasar²rayuttat±ya bimb±, vamidh±tumh± v± bo, vassa batta½. Yaso vuccati pariv±ro, kitti ca, te dh±ret²ti yasodhar±, man±ditt± asso. 337-339. Yesa½ khattiy±na½ dhana½ sata½ hoti, k²disa½ ta½ dhana½? Nidh±naga½ pathav±d²su nidh±navasena gata½ pavatta½, tesa½ dhan±na½ sata½ kah±paº±na½, kittakappam±º±na½? Koµ²na½ sata½. Kena paricchedena? Heµµhimantena heµµhimakoµµh±sena, heµµhimaparicchedena v± koµ²na½ sata½ hoti. Divasava¼añjo divase divase va¼añjitabbo pana kah±paºo v²satambaºamatta½ hoti, te khattiy± “khattiyamah±s±l±”tyuccante. Mahanto dhanas±ro yesante mah±s±l±, latta½, ambaºamatra ek±dasadoºamatta½. Yesa½ dvij±na½ br±hmaº±na½ nidh±nag±ni nidh±navasena pavatt±ni as²tikoµidhan±ni honti, divasava¼añjo pana kah±paºo dasambaºamatta½ hoti, te dvij± “dvijamah±s±l±”tyuccante. Nidh±nage, va¼añje ca dhane tadupa¹¹he tesa½ dvijamah±s±l±na½ dhanassa upa¹¹habh±ge sati gahapatimah±s±l± n±ma siyu½, ubhayatr±pi heµµhimanteneva dhanaparicchedo. 340. Yo na h²no, na cukkaµµho, majjhim±dhik±rabyavaµµhito r±japuttasen±patimah±kaºitthar±di, so mah±matto. Mahat² matt± paricchedo yassa mah±matto, r³pabhedena paµµh±na½ kl²va½.
“Pakatiya½ mah±matte, paññ±ya½ paramattani;
napu½saka½ padh±na½ ta½, ekatte tu’ttame sad±”ti.
Rabhaso ca. “Mah±matto, paµµh±no c±”ti tu pu½sakaº¹e vop±lito. Pakaµµhe tiµµhat²ti paµµh±na½, yu [abhidh±nappad²pik± µ²k± 983, 1123 g±th±supi passitabba½]. Pañcaka½ mantinimhi. Matippadh±no sacivo sah±yo. Itikattabbat±vadh±raºa½ manto, ta½yog± mantin². Assatthyatthe in², atha v± mantena nayat²ti mantin², atha v± mantayog± manti, net²ti n², manti ca n² c±ti mantin². “Matisacivamantin²”tipi p±µho, tad± dvinna½ tiººa½ v± dvando. Raññ± saha j²vat²ti saj²vo. Sacate samaveto bhavat²ti sacivo. Saca samav±ye, vo, ik±r±gamo ca. Sabbakiccesu raññ± mantena am± saha bhavat²ti amacco, am±saddoya½ nip±to sahatthe ccapaccayo. Saj²vamatte c±maccasaddo vattati. Dvaya½ sen±patimhi. Sena½ nayat²ti sen±n². Cam³na½ sen±na½ pati cam³pati. 341. Ny±s±d²na½ iº±d±nad±yavibh±g±d²na½ viv±d±na½ voh±r±na½ upadaµµhari upadassite akkhadasso, akkhe voh±re passat²ti akkhadasso, ºo, dhamm±dhikaraºiyo. Pucch±viv±ko, pañhaviv±kopyatra. Pajja¹¹ha½ paµih±re. Dv±re niyutto dov±riko, ºiko, ok±r±gamo. Paµiharati viññ±yati ten±ti paµih±ro, ºo. Dv±re tiµµhat²ti dv±raµµho, sakatthe ko. Dv±rap±lako. Dv±raµµhito, dassakopyatra. 342. R±j³na½ aªgarakkhagaºo an²kaµµhoti mato. “Rakkhivaggo tu yo rañña½, son’²kaµµho’bhidh²yate”ti amaram±l±yañca, an²kena sam³hena tiµµhat²ti an²kaµµho, ºo. Dvaya½ mahallake. Kañcuka½ co¼a½, ta½yog± kañcuk². Soka½ vindat²ti sovidallo. Vida lobhe, lo, kalopo. Th±pati, sovidopyatra. Dvaya½ sevake. Pabhuno pacch± j²vat²ti anuj²v², º². Seva sevane, bh³, ºvu. Atth²pyatra. Attha y±can±ya½. Atthanamattho, ±s²so, ta½yog± atth². 343. Dvaya½ adhikamatte. G±mesu adhikatt± adhik± ikkh± anubhavanametassa ajjhakkho, issatta½. Adhika½ karot²ti adhikato. Ida½ dvaya½ th±yukagop±na½ dvinnampi n±ma½. Tatra ekag±me adhikato th±yuko, bah³su g±mesvadhikato gopo. Vuttañc±marakose “th±yukodhikato g±me, gopo g±mesu bh³ris³”ti. [Amara 18.7] rudden±pi vutta½ “g±mesvadhikate gopo, goµµhajjhakkhepi vallabho”ti [cint±maºiµ²k± 18.7]. Dvaya½ suvaººarajatajjhakkh±na½ dvinnampi n±ma½. Hirañña½ vuccati akatasuvaºº±di, tatra niyutto heraññiko. Kana dittigatikant²su, nipubbo, kho, nikkho, suvaºº±divik±ro, tatra niyogo nikkhiko. Visesato pana suvaººajjhakkhe bhoriko. Bh³risaddo suvaººe, ta½yog± bhoriko. R³py±jjhakkhenikkhiko, tasm±’ya’mubhayatr±pi heraññikoti s±maññasmi½yeva. Vuttañca–
“Bhoriko kanak±jjhakkho,
r³py±’jjhakkho tu nikkhiko”ti [amara 18.7].
Sassa attano vijig²sabh³tassa des±nantaro samantato maº¹al²bh³to r±j± satturuccate ekatth±bhinivesitatt±. Tato para½ vijig²sabh³myekantariko mitto ekatthak±rittanopak±ratt±. Arivijig²samitt±na½ pana maº¹al±na½ bahibh³to d³ramaº¹alaµµho vijig²sabh³miy± accantabyavahito bal±dhikopi yo n±pakarotyupak±roti v±, sa ud±s²no d³ramaº¹alattenopak±ratt±. D³ramaº¹ale ±sat²ti ud±s²no, upubbo ±sa upasevane, yu, assi, d±gamo ca. Sattumabhiyuñjam±nassa vijig²sassa sattuhit±ya yo paºhi½ gaºhati piµµhito vattati, so paºhigg±ho. “Paºhi pacch± pada½ vijig²sass±”ti ratanakose. “Paºhip±de by³hapiµµhe”ti [tikaº¹asesa 3.3.134] tikaº¹aseso. “Paºhi pacchimabh±ge ca, p±dam³lomadiµµhisu. Sen±piµµhe kumbhiyañce”ti tu n±natthasaªgahe. 344-345. Diµµhanta½ ripumhi. Mittapaµipakkhatt± amitto, rapatyavaººa½ rajateti ripu, u, itta½, rapa, lapa, japa, jappa vacane v±. Vera½ virodho yassatth²ti ver², ², dukkhahetutt± sapatti iva sapatto, ivatthe ak±rapaccayo. Ara gamane,ti, bh³v±ditt± ±gamo. Sada s±dane, tu, bh³v±di, sattu, yav±dicuººepi. Ara gamane, veramarat²ti ari, rassanto i. Sapatt±d²na½ catunna½ dvando, “byañjano ca visa½yogo”ti sutte caggahaºena ekatak±rassa lopo ca. Patiyamatthana½ paccattho, ta½yog± paccatthiko, patiya½ vipar²tagamana½. Pantha gatiya½, cur±di. Paripantho parissavaµµh±na½, ta½yog± paripanth². Paµiviruddho pakkho sah±yo paµipakkho, tath± vipakkho. Na hito ahito. Hi½s±ya½ ramat²ti [parat²ti (?)] Paro, kvi. Paµipakkhabh±vena amati gacchat²ti pacc±mitto, ama gamane, to, dvitta½. Natthi etasm± ²ti upaddavoti an²to mitto, tappaµipakkho paccan²to, so eva paccan²ko, tassa ko, yath± niyako. Virodhossatth²ti virodh², ². Disa, dusa app²tiya½, div±di. Vidussanas²lat±ya viddes², dvitta½, issetta½. Dussat²ti diso, a. Tapaccaye diµµho, dh±tvantena saha µµh±deso. Dvesaºo, duhadayo, dassu, s±ttavo, abhigh±t²pyatra.