Dvaya½ sa½sibbanacittake. Cittar³pamassatth²ti cittaka½. B±hulyena na ik±r±gamo. V±nena sa½sibbanena sañj±ta½ cittar³pamass±ti v±nacittaka½, sakatthe ko. 313. Dvaya½ nirantarapupphapaµe. Ghana½ sandhibh³ta½ pupphar³pametth±ti ghanapuppha½. Paµalametiss±tth²ti paµalik±, iko. Dvaya½ bahumudulome setavatthe. Si sev±ya½, sivatthikehi sev²yateti seto, to. Paµa gamane, ºvu, paµik±, addhendup±s±ºepi. Dv²supi pariyantesu yass± das± santi, s± uddalom², udita½ dv²su loma½ das± yass± s± uddalom², issatta½, dvittañca. Ekasmi½ pariyanteyeva das± yass± ekantalom², ekasmi½ ante pariyante loma½ das± yass±tth²ti ekantalom², uddalom² ca ekantalom² ceti uddalomi-ekantalomino, “pad±na½ sandhi vatticch±to, na sam±santarages³”ti vuttepi g±th±bh±vato chandoh±nibhay± visandhi. Yattha pana g±th±yampi [ag±th±yampi (?)] Visandhi “dhammasa½vaººan±yan’ti-±dim±h±”ty±d²su, tattha kathanti? “Na sam±santaraªges³”ti imass±niccatt± tatth±pi na doso, “nena niddiµµhamaniccan”ti hi paribh±sita½ [naghaµita½ anicca½ (paribh±sendusekhara 97)]. 314. Tadeva yath±vuttadvayameva so¼asanna½ itth²na½ naccayogga½ naccassa yogyaµµh±nabh³ta½ “kuttaka”mityuccate. Hi padap³raºe. “Naccayogyamh²”tipi p±µho, tad± bh±vasattam². Karonti ettha naccanti kuttaka½, kara karaºe, to, assu, bhuj±di, sakatthe ko. S²h±dir³pehi vicittar³pa½ vattha½, ±sana½ v± vikatik± n±ma bhave, ekasseva hi kattuno pakativikatisaªkh±t±vatth±vasena dvitta½, vatticch±vasena liªgasaªkhy±vibhattibhedañca hoti, yath±– manuss± yakkhabhatta½ ahesu½, sattappakaraº±ni abhidhammo n±ma bhavanti, devadatto rajja½ p±puº±t²ti. Yatra hi pakatiy± v± vikatiy± v±ti dvinnampi vuttat± siy±, tatra v±cako pakatiy±yeva saªkhya½ gaºh±ti, netarassa tannissitabh±ven±ppadh±nato [kacc±yanas±re 6-7 g±th±su passitabba½]. Yad± pana pakatiy± sambandh±dibh±va½ vattumicchati, tad± attan± vattabbassa aññatthass±bh±v± vikatipyuccate v±cakena, yath±– devadattassa rajja½ p±puº±ti, idha pana liªgabhedeneva vutta½ “citta½ vikatik± bhave”ti. Vikar²yateti vikati. 315. Kaµµissakoseyyasaªkh±t±na½ dvinnamattharaº±na½ karaºappak±ra½ dassetu½ ariy±s±maññam±ha “kaµµissa”micc±di. Kosiyakaµµissamaya½ kosiyasuttakaµµissav±kehi pakatamattharaºa½ kaµµissa½ n±ma, vir³pekasesavasena kosiyañca kaµµissañca kaµµiss±ni, tehi pakata½ attharaºa½ kaµµissa½. Kosiyasuttena pakatantu attharaºa½ koseyya½ n±ma. Ratanapatisibbitanti ida½ dvinnampi visesana½, attharaºañca iti kam± kamato “bhave”ti ajjh±haritabba½. Attharaºasaddass±nuºº±mayesvapi pavattanato etth±pi “attharaºan”ti vutta½, yath±– sutta½ kammanti. Ettha ca cak±ro p±dantatt± gar³su gaºhitabbo, teneva hi sattapaññ±samatt± paripuºº± honti, ariy±ya hi paµhamap±de dv±dasamatt±, tath± tatiye, dutiye aµµh±rasa, catutthe pannarasamatt±ti sampiº¹it± sattapaññ±samatt± honti. 316. Tika½ d²pe. D²pa dittiya½, div±di. Dippat²ti d²po, ºo. “Pad²po”ti aññapadanivattanattha½ upasaggena pada½ va¹¹hita½. Juti dittiya½, bh³v±di, ºo. Dvaya½ ±d±se. “Pume t³”ti tvanta½ liªgapada½. ¾dissate asminti ±d±so, ºo, ±pubbo disa pekkhane, iss±. Dippati etth±ti dappaºo, yu, issatta½. Makuropyatra. Dvaya½ cammamayak²¼±gu¼ake. V±sabhavanehi yuvat²hi saha k²¼±sambhav± ñeyy±, tappakkamenass±bhidh±na½. Gu¹i vedhane, ºuko, usse, gudda k²¼±yameva v±, tad± dassa º¹o. Kadi avh±ne rodane ca, ºuko, kudda k²¼±yameva v±, ussatta½, pubbadassa no. Dvaya½ b²jan²matte. Vaµi vibh±jane, t±lavaºµehi katatt± t±lavaºµa½. Vaºµa½ n±ma b²jan±dikaraºattha½ visu½ bh±jito t±lapatt±vayavo, t±lavaºµasaddassa yath±vuttavacanatthayogepi sati saññ±saddatt± b²jan²s±maññe pavatti veditabb±. Yad± pana t±lavaºµehi katab²janimeva vattumicchati, tad± ekena t±lasaddena visesetv± “t±lat±lavaºµan”ti vattabba½. Yath±– tilassa tela½, sugatassa sugatac²varanti. Bijanti v±yun± yojayanti y±ya s± b²jan², yu, nad±di, yuja yoge, yassa vo, uss², vaja gatiya½ v± ass². Byajana½pyatra. 317. Dvaya½ caªkoµake. Kuµa chedane, sakatthe ko. Kara¹i bh±janatthe, ko. Dvaya½ kapp³r±disampuµe [sar³pak±disampuµe (ka.)]. Samuggacchat²ti samuggo, kvi. Puµa sa½silesane, bh³v±di, a. Pajjaddha½ methune. G±mav±s²na½ dhammo ±c±ro g±madhammo, g±masaddena cettha g±mav±sino vutt±, yath± “g±mo ±gato”ti. Asata½ asappuris±na½ dhammo, saddhammapaµipakkhatt± v± asaddhammo. Byaya khaye, byayati balameten±ti byav±yo, majjhe v±gamo, atha v± vigato ayo vu¹¹hi tasm±ti av±yo, atisayo av±yo byav±yo. Mithun±na½ itthipuris±na½ sam±nacchand±na½ ±c±ro methuna½, tadaññesu upac±ro, ramu ramane, bh±ve, karaºe v±ti. 318. Catukka½ viv±he. Vaha p±puºe, ºo. Upapubbo yamu uparame, a. Aññamaññassa p±ºino gahaºa½ p±ºiggaho. N² naye, a. Ubb±ho, p±ºip²¼ana½pyatra. Dhammak±matth± tayo vagg± vuccante. ¾gamaniddiµµho sam±c±ro dhammo. Visayavisayisannip±taja½ sukha½ k±mo. Sabbopakaraºa½ attho. Samokkhak± mokkhasahit± dhammak±matth± catubbaggo vuccante. Tivaggena visa½yutto mokkho nibb±na½. Tulyabalehi pana dhamm±d²hi cat³hi padh±nehi catubhadra [amara 17.57] muccate. 319-320. Dvaya½ khujje. Kucchita½ vajjat²ti khujjo, kassa kho, valopo, ºo. Ga¹i nind±ya½, ulo. Tika½ rassasar²re puggale. Rasa sadde, so. By±mappam±ºa½ na l±t²ti v±mano, nerutto. Rasso ca v±mano ceti dvando. Laku¹i v±manatthe, a, sakatthe ko, laku viya ghaµik± viya ¹eti pavattet²ti v± lakuº¹ako. Pañcaka½ paªgu¼ajane. Parena aªgat²ti paªgu¼o, ulo. P²µhena sappati s²len±ti p²µhasapp², sappa gamane, upaccaye paªgu, dv²su. Chinno gaman±di-iriy±patho yass±ti so chinniriy±patho. Vigat± akkhasadis± jaªgh± yass±ti pakkho, yath± hi rathassa akkhe bhinne gamana½ na sijjhati, tatheva tass±pi akkhajaªgh±ya bhinn±y±ti opammasa½sandana½. Dvaya½ khañje. Khaji gativekalye, bh³v±di, khañjat²ti, a. Kho¹i gatipaµigh±te, ko. Dvaya½ av±kye. Vattumasakkuºeyyatt± migasadisoti m³go, iss³. Suñña½ vaco yass±ti so suññavaco. Hatth±divaªko puriso “kuº²”tyuccate. Kuºana½ kuºo hatth±divekalya½, tametassatth²ti kuº², atha v± kuºa saªkocane, ², kucchita½ nayat²ti v± kuº², ºatta½, “hatthena kuº², p±dena kuº²”icc±dipayog±. Dvaya½ ap±ªgadassane jane. Vala sa½varaºe, iro. Kucchita½ karot²ti kekaro, usse. 321. Dvaya½ nikkesas²se. Nikkesa½ s²sametassa, khala khalane, sañcaye ca, ±µo, nikkesatt± kha½ tuccha½ s²sa½ l±t²ti khall±µo, µo. Tika½ khuramuº¹as²se. Muº¹a khaº¹ane, bh³v±di, a. Bhaº¹a paribh±sane, u, sakatthe ko, muº¹ako, muº¹ikopyatra. Akkh²na½ majjhe eken±kkhin± suñño k±ºo n±ma, kaºa saddagatinim²lanesu, ºo, kaºati nim²lat²ti k±ºo, ta½ panassa nim²lana½ ekenevakkhin±. Aµµhakath±d²su pana “k±ºoti ekacchik±ºo, ubhayacchik±ºo v±”ti [sa½. ni. aµµha. 1.1.132] vutta½. Dvayena akkhidvayena suñño andho n±ma, andha dassan³pasa½h±re, a. 322. Dvaya½ naµµhasotappas±de. Bandha bandhane, iro. Nalopo. Suti kaººo h²no vikalo yass±ti sutih²no. E¼opyatra. Tika½ gil±nas±maññe. Gila h±sakkhaye, yu, by±dhirogosañj±to yassa by±dhito. Ata s±taccagamane, adhikaraºe, kattari v± uro, ±turo, d²gh±di. ¾may±v², vikato, apaµu, abbhamito, abbh±ntopyatra. Umm±do v±t±dipakopo rogaviseso, tabbati ummatto, mada umm±de, uggatehi v±t±didosehi madayat²ti umm±do, ºo. Khujj±dayo ummattant± v±ccaliªge yuttat±ya v±ccaliªgik±, yath±– khujjo puriso, khujj± itth², khujja½ napu½saka½. Ummatto puriso, ummatt± itth², ummatta½ napu½saka½. 323. Navaka½ rogamatte. Taki kicchaj²vane, bh³v±di, ± bhuso taªkat²ti ±taªko, a. Ama roge, yo, maya gatimhi v±, atha v± ama roge, cur±di, ±mayati rujjat²ti ±mayo, a, k±ritalop±bh±vo. Vidha vijjhane, vijjhat²ti by±dhi, i, ak±ravaºº±gamo, b±dha vib±dh±ya½ v±, tad± y±gamo, vividh± v± ±dhayo manop²¼± yasmi½sa by±dhi, “pume ±dhi m±nas² byath±”ti [amara 8.28] hi amarakose vutta½. Rogegado, kuver±yudhe gad±, gado bh±tharikaºhassa, “±maye c±yudhe gad±”ti hi n±natthasaªgahe. Ruja roge, kattari ºo, ruj± itth². Gil±nassa bh±vo gelañña½. Kala gatisaªkhy±nesu, na kalati yena ta½ akala½, tameva akalla½, lo. B±dha vib±dh±ya½, bh³v±di, a. Upat±popyatra. Dvaya½ khayaroge, ras±disattadh±tuyo sosayat²ti soso, susa sosane, div±di, ºo. Khi khaye, khayat²ti, a. Yakkh±, r±jayakkh±pyatra. Yakkha p³j±ya½, cur±di. 324. Dvaya½ n±saroge. Apihit± n±s± anen±ti p²n±so, p²nasopi. Upasaggato n±s±ya bahubb²himhi nas±desa½ kubbanti [p±ºini 5.4.119], apiss±k±ralopo vaººan±so, rassassa d²ghat±. “Soso yakkh± r±jayakkh±, pat²ss±yo tu p²naso, ±p²naso patiss±yo”ti rabhaso. Patissayopyatra. Vejjaganthe imesa½ p²nasapatiss±y±na½ bhedo abhihito–
¾nahyate yassa visussate ca,
kilidyate dh³pati ceva n±s±;
na ñ±yate gandharase ca jantu,
duµµha½ vijaññ± tamap²nasen±ti.
¾naddh± pihit± n±s±,
tanus±vappasekin²;
galat±loµµhasoso ca,
nittodo saªkhakadvaye;
bhave saro pagh±to ca,
patiss±yoti lakkhitoti.
Iha tvabhedenotta½. Patipubbo sidh±tu rujatyattho. N±sik±ya j±to rogo n±sik±rogo. Gh±ne pavatto assavo siªgh±nik± n±ma, siªgha ±gh±ne, bh³v±di, siªghat²ti siªgh±na½, yu, tattha j±t± siªgh±nik±. ¾ punappuna½ savati sandat²ti assavo, s³ abhisave. Dvaya½ vaºamatte. Ara gamane, u, aru, napu½sakeyeva. Vaºa gattavicuººane, cur±di, a, vaºo, anitth². Dvaya½ phoµe. Phuµa sa½silesane, bh³v±di, phoµo, ºo. P²¼a vib±dh±ya½, cur±di, ºvu, “itthiyamato ±paccayo”ti ±, p²¼ako, p²¼ak±, p²¼aka½, t²svapi, tath± phoµo. 325. Dvaya½ pakkavaº±d²su sañj±taduggandhavisese. Pubba p³raºe, bh³v±di, a. P³ya visaraºe, duggandhe ca, bh³v±di. Dvaya½ lohitanissaraºaroge. Rattassa lohitassa saºµh±namatikkamitv± saraºa½ gamana½ ratt±tis±ro. Pakkhandati nissarat²ti pakkhandik±. Kamu padavikkhepe. “Itthiyamatiyavo v±”titi. “Pakkam±d²hinto ce”ti ettha cak±rena tissanti, dh±tvantalopo ca, sakatthe ko. Dvitte. Yad±din± parakak±rassa kho, pakkhandik±. Dvaya½ apam±re. Saraºa½ s±ro, apagato s±ro yena apam±ro, sassa mo. Itaratra mak±r±gamo. Dvaya½ p±dabhede. P±dassa phoµo bhedana½ daraºa½ p±daphoµo, phuµa bhede. Vir³po p±do et±ya hetubh³t±y±ti vip±dik±. Sam±sante ko, pubb±k±rassitta½, vid±r²yam±natt± vipajjam±no p±do assanti v± vip±dik±. 326. Dvaya½ vu¹¹hippattaº¹akosaroge. Vu¹¹hippatto rogo vu¹¹hirogo. V±tap³rita½ aº¹a½ koso v±taº¹a½. Dvaya½ th³lap±daroge. Ghan±bh±vato sithila½ pada½ s²pada½, vaººan±so, d²gh±di. Bh±ro p±do yassa, tassa bh±vo bh±rap±dat±. Pañcaka½ kaº¹uya½. Kaº¹a bhedane, u, d²ghe kaº¹³, vadh³saddova. Timhi kaº¹³ti, ass³, cur±ditt± yamhi kaº¹³y±, yalop±bh±vo. Khajja theyyakaraºabyathanesu, bh³v±di, u. Yumhi kaº¹³vana½, ass³. Uv±deso, d²gho ca. 327. Tika½ kacchuya½. Y± “khasurogo”ti vuccati. P±tyatt±nanti p±ma½, mana, p±m±pyatthi, pulliªgo, r±j±di, visesena tacchati k±santi vitacchik±, taccha tanukaraºe, ºvu “vivacchik±” [viccaccik± (amara 16.53)] tipi p±µho. Vaccha paribh±sanatajjanesu, bh³v±di. Kaca bandhane, u, cassa chatta½, dvitt±di. Tilak±¼akanta½ dvaya½ dvaya½ samattha½. Tatra dvaya½ sothe. Su gativu¹¹h²su, bh³v±di, tho. Thupaccaye sayathu, ussatta½, y±gamo ca. Sophopyatra. Soka½ ph±yati bahula½ karot²ti sopho, ph±ya vu¹¹hiya½, ph±yassa pho, nerutto. Dvaya½ arisaroge. Amaªgalat±ya du nindita½ n±mamassa dunn±ma½, sakatthe, kucch±ya½ v± ko, d²ghakosik±ya½ dunn±m±, itth². Ari viya sasati hi½ sat²ti arisa½, sasa hi½s±ya½, kvi, ara gamane v±, iso. Dvaya½ vamanaroge. Chadda vamane, cur±di, ºvu. Vamu uggiraºe, thu. Vamidhupyatra. Chaddik±, vami itthiya½, vamathu pume. 328-329. Dvaya½ parit±pe. Du parit±pe, tan±di, thu. Paritapana½ sant±pana½ parit±po. Dvaya½ tilak±¼ake. Tilasaºµh±na½ viya j±yat²ti tilako. Tila½ viya k±¼o hutv± j±yat²ti tilak±¼ako. Mah±vireko “vis³cik±”tyuccate. Nissesato sucati gacchat²ti s³cik±. Suci, suca gatiya½, bh³v±di. Suca soceyye v±, nissesato socet²ti vis³cik±, visesena s³ci viya vijjhat²ti v± vis³cik±. Bahumosaraºatt± mahanto vireko mah±vireko, rica viyojanasampucchanesu, ºo. Bhagandal±dayo satta ±mayantar± rogabhed± bhavanti. Tatra gudasam²pajo vaºaviseso bhagandal±, itth². Bhaga½ yoni, ta½ d±rayat²ti r³¼h²to apaccayanto nip±tito. Dara vid±raºe, bh³v±di, latte bhagandal±. Bhagandaropyatra. Meho muttameho, so ca bahumuttat±ya madhumeho, rattameho, sukkamehotyanekavidho. Miha secane, bh³v±di, mihati muttanti meho, ºo. Jara roge. Bh³v±di, jarat²ti, a. Jaro pasiddho. K±sa saddakucch±ya½, dittiyañca, bh³v±di, k±sat²ti k±so, ºo, kucchita½ asat²ti v± k±so, ku-±pubbo. Sasa p±ºane, sasana½ s±so, bhusa½ sasanametassatth²ti v± s±so, kuµa chedane, µho, kuµµha½. S±maññena tacovik±re. Sukke tu sitta½. S³la ruj±ya½, bh³v±di, s³la½. Viddadhi, asmar², muttakicch±dayopyanek± rogabhed±. Pajjaddha½ vejje. ¾yubbedasaªkh±ta½ vijja½ j±n±t²ti vejjo, “ºa r±g± tassedamaññatthesu c±”ti ºo, vida ñ±ºe v±, vindat²ti vejjo, ºyo, dyassa jo. Bhisajjati cikicchat²ti bhisakko, a, jassa ko. Roga½ harati s²len±ti rogah±r², º². Harasaddoya½ kevalopi ±nayan±panayanesu vattati “manoharo, dukkhaharo”icc±d²su, idha apanayane. Kita rog±panayane, bh³v±di. Tikicchat²ti tikicchako, chapaccayo, ºvu, dvitt±di. Agadakaropyatra, agada½ aroga½ p±º²na½ karot²ti agadakaro, kamm±dimhi ºo. 330. Dvaya½ sallan²haraºe vejje. K±ye paviµµhasar±disallassa n²haraºo vejjo sallavejjo. Yath±vutta½ salla½ n²haraºavasena kantati chindat²ti sallakatto, kati chedane, to. Dvaya½ paµik±re. Tikicchana½ tikicch±, bh±ve a. Patipubbo karoti tikicch±ya½, karato ririy±. Catukka½ osadhe. Bhisaj±namida½ bhesajja½, ºya. Na vijjate gado yasminti agado. Bhisaj±namida½ bhesaja½, ºo. Usa d±he. Rogamos±pet²ti osadha½, dho, atha v± osadh² n±ma asa½yogadabba½, tehi sa½yojita½ osadha½. J±yupyatra. Ji jaye, ºu. 331. Tika½ ±rogye. Anatthak±rakatt± kucchit±k±rena sar²re sent²ti kus±, rog±, te lun±ti chindat²ti kusala½. ¾mayass±bh±vo an±maya½, abyay²bh±vo. Arogassa bh±vo ±rogya½. Kusal±n±may±rogyanti sam±h±radvando. Dvaya½ an±mayajane. Kala gatisaªkhy±nesu. Kalati yath±sukha½ sabbiriy±pathes³ti kallo, lo. “K±la½ khamat²ti kalya½, arogat±, tassa½ niyutto kalyo”ti aªguttaranik±yaµ²k±ya½. Natthi ±mayo yasmi½ nir±mayo. Vuttopyatra. Vutti j²vitavutti pasatth± assatth²ti vutto. Rogato niggatajane pana ull±gho, l±gha s±matthiye, usaddoya½ rogavimutyattho. Nar±ditt±, narappadh±natt± ca naravaggo.
Naravaggavaººan± niµµhit±.