2. N±makaº¹a

Atha n±mikavibhaty±vat±ro vuccate.
Atth±bhimukha½ namanato, attani catthassa n±manato n±ma½, dabb±bhidh±na½.
Ta½ pana duvidha½ anvattharu¼h²vasena, tividha½ pumitthinapu½sakaliªgavasena. Yath±– rukkho, m±l±, dhana½.
Catubbidha½ s±maññaguºakriy±yadicch±vasena, yath±– rukkho, n²lo, p±cako, siriva¹¹hoti-±di.
Aµµhavidha½ avaººivaººuvaººok±raniggah²tantapakatibhedena.

Pulliªga

Tattha paµhama½ ak±rantamh± pulliªg± j±tinimitt± purisasadd± sy±divibhattiyo par± yoj²yante.
60. Jinavacanayuttañhi.
Adhik±roya½. Tattha pañca m±re jitav±ti jino, buddho. Jinassa vacana½ jinavacana½, tassa jinavacanassa yutta½ jinavacanayutta½, tepiµakassa buddhavacanassa m±gadhik±ya sabh±vaniruttiy± yutta½ anur³pamev±ti ida½ adhik±rattha½ veditabba½.
S± m±gadh² m³labh±s±, nar± y±y±dikappik±;
brahm±no ca’ssut±l±p±, sambuddh± c±pi bh±sare.
Adhik±ro pana tividho s²hagatikamaº¹³kagatikayath±nupubbikavasena, aya½ pana s²hagatiko pubb±paravilokanato, yath±nupubbikoyeva v±.
Sakkatavisadisa½ katv± jinavacan±nur³pavasena pakatiµµhapanattha½ paribh±sam±ha.
61. Liªgañca nipaccate.
Liªga½p±µipadika½, yath± yath± jinavacanayuttañhi liªga½, tath± tath± idha liªga½ nipaccate µhap²yati. Casaddena dh±tavo c±ti jinavacan±nur³pato “purisa”iti liªge µhapite tato tassa dh±tuppaccayavibhattivajjitassa atthavato saddassa “parasamaññ± payoge”ti paribh±sato liªgasaññ±ya½–
Ito para½ vibhattippaccay±dividh±ne sabbattha liªgaggahaºamanuvattate.
62. Tato ca vibhattiyo.
Tato jinavacanayuttehi liªgehi par± vibhattiyo honti. Casaddaggahaºena tavetun±dipaccayantanip±tatopi. Kamm±divasena, ekatt±divasena ca liªgattha½ vibhajant²ti vibhattiyo.
K± ca pana t± vibhattiyo? “Vibhattiyo”ti adhik±ro.
63. Siyo, a½yo, n±hi, sana½, sm±hi, sana½, smi½su.
Sy±dayo dvisatta vibhattiyo n±ma honti. Tattha si, yo iti paµham±, a½, yo iti dutiy±, n±, hi iti tatiy±, sa, na½ iti catutth², sm±, hi iti pañcam², sa, na½ iti chaµµh², smi½, su iti sattam².
Ida½ pana saññ±dhik±raparibh±s±vidhisuttesu saññ±suttanti daµµhabba½, vuttañhi vuttiya½ “vibhatti-iccanena kvattho, amhassa mama½ savibhattissa se”ti, itarath± purimasuttena ekayogo kattabboti. Ettha ca paµham±divoh±ro, ekavacan±divoh±ro ca anvatthavasena, parasamaññ±vasena v± siddhoti veditabbo.
Ekassa vacana½ ekavacana½, bah³na½ vacana½ bahuvacana½, dvinna½ p³raº² dutiy±ti-±di, itarath± purimasutte casaddena saññ±karaºe appakataniratthakavidhippasaªgo siy±.
“Jinavacanayuttañhi, liªgañca nipaccate”ti ca vattate. Idha pana padanipph±danampi jinavacanass±virodhen±ti ñ±petu½ paribh±santaram±ha.
64. Tadanuparodhena.
Yath± yath± tesa½ jinavacan±na½ uparodho na hoti, tath± tath± idha liªga½, casadden±khy±tañca nipaccate, nipph±d²yat²ti attho. Teneva idha ca ±khy±te ca dvivacan±ggahaºa½, sakkatavisadisato vibhattippaccay±dividh±nañca katanti daµµhabba½.
Tattha avisesena sabbasy±divibhattippasaªge “vatticch±nupubbik± saddappavatt²”ti vatticch±vas±–
65. Liªgatthe paµham±.
Liªgatth±bhidh±namatte paµham±vibhatti hot²ti paµham±. Tatth±pi aniyamenekavacanabahuvacanappasaªge “ekamh² vattabbe ekavacanan”ti paribh±sato liªgatthassekattavacanicch±ya½ paµhamekavacana½ si.
“Ato nen±”ti ito “ato”ti vattate, liªgaggahaºañca.
66. So
Si, o-iti dvipadamida½. Liªgassa ak±rato parassa sivacanassa ok±ro hoti.
Suttesu hi paµham±niddiµµhassa k±riyino chaµµh²vipariº±mena vivaraºa½ ±des±pekkhanti daµµhabba½.
Ettha ca ti vibhatti gayhate vibhattik±riyavidhippakaraºato, “tato ca vibhattiyo”ti ito vibhattiggahaº±nuvattanato v±, eva½ sabbattha sy±d²na½ k±riyavidh±ne vibhattiyev±ti daµµhabba½.
“V± paro asar³p±”ti paralope sampatte tadapav±dena pubbalopam±ha.
67. Saralopo’m±desappaccay±dimhi saralope tu pakati.
Pubbassarassa lopo hoti vacane, ±desappaccay±dibh³te ca sare pare, saralope kate tu parasarassa pakatibh±vo hoti. Ettha ca “saralope”ti punaggahaºa½ imin±va katasaralopanimitteyeva parassa vik±re sampatte pakatibh±vattha½. Parasarassa pakatibh±vavidh±nas±matthiyato am±desappaccay±dibh³te sare paretipi siddha½.
Ty±divibhattiyo cettha, paccayattena gayhare;
±diggahaºam±khy±ta-kitakesv±gamatthida½.
Paccayas±hacariy±, c±deso pakat²paro;
padantassaralopo na, tena’bbh±h±dike pare.
Tuggahaºa½ bhikkhun²±d²su saralopanivattanattha½, “naye para½ yutte”ti para½ netabba½. Puriso tiµµhati.
Puriso ca puriso c±ti purisa purisa-iti vattabbe–
68. Sar³p±namekasesvasaki½.
Sar³p±na½ sam±nar³p±na½ padabyañjan±na½ majjhe ekova sissate, aññe lopam±pajjante asakinti ekaseso. Ettha ca “sar³p±nan”ti vuttatt±va siddhe asakimpayoge pun±saki½gahaºa½ ekavibhattivisay±namev±sakimpayoge ev±yanti dassanattha½, na ca vicch±payoge’tippasaªgo. “Vagg± pañcapañcaso mant±”ti ettha “pañcapañcaso”ti niddeseneva vicch±payogasiddhiy± ñ±pitatt±, atha v± sahavacanicch±ya’maya’mekaseso.
Yogavibh±gato cettha, ekasesvasaki½ iti;
vir³pekaseso hoti, v± “pit³nan”ti-±disu.
Tattheva liªgatthassa bahuttavacanicch±ya½ “bahumhi vattabbe bahuvacanan”ti paµham±bahuvacana½ yo, purisa yo it²dha “ato, v±”ti ca vattate.
69. Sabbayon²nam±-e.
Ak±rantato liªgamh± paresa½ sabbesa½ paµham±yon²na½, dutiy±yon²nañca yay±kkama½ ±k±rek±r±des± honti v±ti ±k±ro, sabbaggahaºa½ sabb±desattha½, saralop±di purimasadisameva, puris± tiµµhanti.
V± icceva r³p± r³p±ni, aggayo, munayo.
saddoya½ vavatthitapibh±sattho, tena cettha–
Niccameva ca pulliªge, aniccañca napu½sake;
asanta½ jhe katatte tu, vidhi½ d²peti suti.
Tatthev±lapanavacanicch±ya½ “liªgatthe paµham±”ti vattate.
70. ¾lapane ca.
Abhimukha½ katv± lapana½ ±lapana½, sambodhana½. Tasmi½ ±lapanatth±dhike liªgatth±bhidh±namatte ca paµham±vibhatti hoti. Pure viya ekavacan±di.
Purisa si iccatra–
71. ¾lapane si gasañño.
¾lapanatthe vihito si gasañño hot²ti gasaññ±ya½ “bho ge t³”ti ito “ge”ti vattate.
72. Ak±rapit±dyant±nam±.
Liªgassa sambandh² ak±ro ca pitusatthuiccevam±d²namanto ca ±k±rattam±pajjate ge pare.
“Ge, rassa”miti ca vattate.
73. ¾k±ro v±.
Liªgassa sambandh² ±k±ro rassam±pajjate ge pare vikappena, ad³raµµhass±lapanev±ya½.
74. Sesato lopa½ gasipi.
“Si½, so, sy± ca, sakhato gasse v±, ghate c±”ti evam±d²hi niddiµµhehi añño seso n±ma, tato sesato liªgamh± gasiiccete lopam±pajjante. Apiggahaºa½ dutiyatthasampiº¹anattha½, ettha ca satipi siggahaºe vaiti vacanameva ñ±pakamaññatth±pi siggahaºe ±lapan±ggahaºassa. Keci ±lapan±bhibyattiy± bhavantasadda½ v± hesadda½ v± payujjante. Bho purisa tiµµha, he puris± v±.
Bahuvacane na viseso, bhavanto puris± tiµµhatha.
Tattheva kammatthavacanicch±ya½ “va,”ti vattate.
75. Ya½ karoti ta½ kamma½.
Ya½ v± karoti, ya½ v± vikaroti, ya½ v± p±puº±ti, ta½ k±raka½ kriy±nimitta½ kammasañña½ hoti.
76. Kammatthe dutiy±.
Kammatthe dutiy±vibhatti hoti. Pure viya dutiyekavacana½ a½, “saralopo”ti-±din± sare lutte “d²ghan”ti d²ghe sampatte pakatibh±vo ca, purisa½ passa.
Bahuvacane “sabbayon²nam±-e”ti yovacanassek±ro, purise passa.
Tattheva kattuvacanicch±ya½–
77. Yo karoti sa katt±.
Yo attappadh±no kriya½ karoti, so kattusañño hoti.
“Tatiy±”ti vattate.
78. Kattari ca.
Kattari ca k±rake tatiy±vibhatti hot²ti tatiyekavacana½ .
79. Ato nena.
En±ti avibhattikaniddeso. Ak±rantato liªgamh± parassa vacanassa en±deso hoti, saralop±di, purisena kata½.
Bahuvacanamhi–
80. Suhisvak±ro e.
Su, hiiccetesu vibhattir³pesu paresu liªgassa sambandh² ak±ro ettam±pajjate.
81. Sm±hismi½na½ mh±bhimhi v±.
Sabbato liªgamh± sm± hi smi½iccetesa½ yath±kkama½ mh±, bhi, mhiiccete ±des± honti v±, purisehi, purisebhi kata½.
Tattheva karaºavacanicch±ya½–
82. Yena v± kayirate ta½ karaºa½.
Yena v± kayirate, yena v± passati, yena v± suº±ti, ta½ k±raka½ karaºasañña½ hoti.
83. Karaºe tatiy±.
Karaºak±rake tatiy±vibhatti hoti, sesa½ kattusama½, ±viµµhena purisena so puñña½ karoti, purisehi, purisebhi.
Tattheva sampad±navacanicch±ya½–
84. Yassa d±tuk±mo rocate dh±rayate v± ta½ sampad±na½.
Yassa v± d±tuk±mo, yassa v± rocate, yassa v± dh±rayate, ta½ k±raka½ sampad±nasañña½ hoti.
85. Sampad±ne catutth².
Sampad±nak±rake catutth²vibhatti hot²ti catutthiy± ekavacana½ sa.
86. S±gamo se.
Sabbato liªgamh± sak±r±gamo hoti se vibhattimhi pare. Purisassa dhana½ dad±ti.
Bahuvacanamhi “d²ghan”ti vattate.
87. Suna½hisu ca.
Su na½ hiiccetesu paresu liªgassa antabh³t± sabbe rassasar± d²gham±pajjante, caggahaºamik±ruk±r±na½ kvaci nivattanattha½. Puris±na½.
Tatthev±p±d±navacanicch±ya½–
88. Yasm± dapeti bhayam±datte v± tadap±d±na½.
Yasm± v± avadhibh³t± apeti, yasm± v± bhaya½, yasm± v± ±datte, ta½ k±raka½ ap±d±nasañña½ hoti.
89. Ap±d±ne pañcam².
Ap±d±nak±rake pañcam²vibhatti hot²ti pañcamiy± ekavacana½ sm±.
“Ato, sabbesa½, ± e”ti ca vattate.
90. Sm±smi½na v±.
Ak±rantato liªgamh± sabbesa½ sm± smi½iccetesa½ yath±kkama½ ±k±rek±r±des± honti v±, aññattha mh±deso. Puris± apeti, purisamh±, purisasm±.
Bahuvacane sabbattha tatiy±sama½, hissa bhi±deso hoti. Purisehi, purisebhi apeti.