5. Taddhitakaº¹a
Apaccataddhita
Atha n±mato eva vibhatyant± apacc±di-atthavisese taddhituppatt²ti n±mato para½ taddhitavidh±nam±rabh²yate. Tattha tasm± tividhaliªgato para½ hutv± hit± sahit±ti taddhit±, º±dipaccay±nameta½ adhivacana½, tesa½ v± n±mik±na½ hit± upak±r± taddhit±ti anvatthabh³taparasamaññ±vasen±pi º±dippaccay±va taddhit± n±ma. “Vasiµµhassa apaccan”ti viggahe– “Liªgañca nipaccate”ti ito liªgaggahaºamanuvattate. 361. V± ºa’pacce. Chaµµhiyantato liªgamh± ºappaccayo hoti vikappena “tassa apacca”miccetasmi½ atthe. So ca– 362. Dh±tuliªgehi par± paccay±. Dh±t³hi, liªgehi ca paccay± par±va hont²ti paribh±sato apaccatthasambandhiliªgato chaµµhiyant±yeva paro hoti. Paµicca etasm± attho et²ti paccayo, pat²yanti anena atth±ti v± paccayo, “vuttatth±namappayogo”ti apaccasaddassa appayogo, “tesa½ vibhattiyo lop± ce”ti vibhattilopo ca. 363. Tesa½ ºo lopa½. Tesa½ taddhitappaccay±na½ º±nubandh±na½ ºak±ro lopam±pajjate. 364. Vuddh±disarassa v±sa½yogantassa saºe ca. ¾disarassa v± ±dibyañjanassa v± asa½yogantassa vuddhi hoti saºak±rappaccaye pare. Sa½yogo anto ass±ti sa½yoganto, tadañño asa½yoganto. Atha v± vavatthitavibh±satthoya½ v±saddo, tad± ca pakatibh³te liªge sar±nam±disarassa asa½yogantassa vuddhi hoti saºak±re taddhitappaccaye pareti attho. Tena–
V±siµµh±d²su nicc±ya½, anicco¼umpik±disu;
na vuddhi n²lap²t±do, vavatthitavibh±sato.
Casaddaggahaºamavadh±raºattha½. Tass± vuddhiy± aniyamappasaªge niyamattha½ paribh±sam±ha. 365. Ayuvaºº±nañc±yo vuddh². Tesa½ ak±raivaººuvaºº±nameva yath±kkama½ ± e-oiccete vuddhiyo honti. Casaddaggahaºamavuddhisampiº¹anattha½, avadh±raºattha½ v±. I ca u ca yu, yu eva vaºº± yuvaºº±, a ca yuvaºº± ca ayuvaºº±. ¾ ca e ca o ca ±yo. Puna vuddhiggahaºa½ “negamaj±napad±”ti-±d²su uttarapadavuddhibh±vattha½, ettha ca “ayuvaºº±nan”ti µh±naniyamavacana½ ±yona½ vuddhibh±vappasaªganivattanattha½.
Yath± hi katavuddh²na½, puna vuddhi na hotiha;
tath± sabh±vavuddh²na½, ±yona½ puna vuddhi na.
Tato ak±rassa ±k±ro vuddhi, “saralopom±desappaccay±dimhi saralope tu pakat²”ti saralopapakatibh±v±, “naye para½ yutte”ti paranayana½ katv± taddhitatt± “taddhitasam±sa”icc±din± n±mabyapadese kate pure viya sy±dyuppatti. V±siµµho, vasiµµhassa putto v±, v±siµµh± icc±di purisasaddasama½. Tassa nattupanatt±dayopi tadupac±rato v±siµµh±yeva. Eva½ sabbattha gottataddhite paµhamappakatitoyeva paccayo hoti. Itthiya½ ºappaccayantatt± “ºava ºika ºeyya ºa nt³h²”ti v±siµµhasaddato ²paccayo. Saralop±di½ katv± itthippaccayantatt± “taddhitasam±sa”icc±disutte caggahaºena n±mabyapadese kate sy±dyuppatti, v±siµµh² kaññ±, v±siµµh², v±siµµhiyo icc±di itthisaddasama½. Napu½sake v±siµµha½ apacca½, v±siµµh±ni apacc±ni icc±di cittasaddasama½. Eva½ uparipi taddhitantassa tiliªgat± veditabb±. Bh±radv±jassa putto bh±radv±jo, ves±mittassa putto ves±mitto, gotamassa putto gotamo. Ettha ca ayuvaººatt±bh±v± ±k±r±d²na½ na vuddhi hoti. Vasudevassa apacca½ v±sudevo, baladevo. “Cittako”ti-±d²su pana sa½yogantatt± vuddhi na bhavati. “Vacchassa apaccan”ti viggahe ºamhi sampatte “v± ºa’pacce”ti ito v±ti taddhitavidh±ne sabbattha vattate, tena sabbattha v±kyavuttiyo bhavanti. “Apacce”ti pada½ y±va sa½saµµhaggahaº±va vattate. 366. ð±yana º±na vacch±dito. Vaccha kaccaiccevam±dito chaµµhiyantato gottagaºato º±yana º±naiccate paccay± honti v± “tass±pacca”miccetasmi½ atthe. Sabbattha ºak±r±nubandho vuddhattho, sesa½ pubbasama½, sa½yogantatt± vuddhi-abh±vova viseso. Vacch±yano vacch±no vacchassa putto v±. Eva½ kaccassa putto kacc±yano kacc±no, moggallassa putto moggall±yano moggall±no. Eva½ aggivess±yano aggivess±no, kaºh±yano kaºh±no, s±kaµ±yano s±kaµ±no, muñc±yano muñc±no, kuñj±yano kuñj±no icc±di. ¾katigaºo’ya½. “Kattik±ya apaccan”ti viggahe– 367. ðeyyo kattik±d²hi. ¾disaddoya½ pak±re vattate. Kattik± vinat±rohiº²iccevam±d²hi itthiya½ vattam±nehi liªgehi ºeyyappaccayo hoti v± “tass±pacca”miccetasmi½ atthe. Vibhattilope “pakati cassa sarantass±”ti pakatibh±vo. Kattikeyyo, kattik±ya putto v±. Eva½ vinat±ya apacca½ venateyyo, ik±rassek±ro vuddhi, rohiºiy± putto rohiºeyyo, gaªg±ya apacca½ gaªgeyyo, bhaginiy± putto bh±gineyyo, nadiy±putto n±deyyo. Eva½ anteyyo, ±heyyo, k±meyyo. Suciy± apacca½ soceyyo, ettha uk±rassok±ro vuddhi, b±l±ya apacca½ b±leyyo icc±di. “Dakkhass±paccan”ti viggahe ºamhi sampatte– 368. Ato ºi v±. Ak±rantato liªgamh± ºipaccayo hoti v± “tass±pacca”miccetasmi½ atthe. Dakkhi, dakkh², dakkhayo, doºassa apacca½ doºi. Eva½ v±savi, sakyaputti, n±µaputti, d±saputti, d±sarathi. V±ruºi, kaº¹i, b±ladevi, p±vaki, jinadattassa apacca½ jenadatti, suddhodani, anuruddhi icc±di. Puna v±ggahaºena apaccatthe ºikappaccayo, aditi±dito ºyappaccayo ca. Yath±– sakyaputtassa putto sakyaputtiko, “tesu vuddh²”ti-±din± kak±rassa yak±ro, sakyaputtiyo. Eva½ n±µaputtiko, jenadattiko, vim±tuy± putto vem±tiko. “Aditiy± putto”ti atthe ºyappaccayo, vuddhi ca. 369. Avaººo ye lopañca. Avaººo taddhitabh³te yappaccaye pare lopam±pajjate. Casaddena ivaººop²ti ik±ralopo, “yavata½ talanadak±r±na½ byañjan±ni ca la ña jak±rattan”ti tyak±rasa½yogassa cak±ro, “paradvebh±vo µh±ne”ti dvitta½, ±dicco. Eva½ ditiy± putto decco. “Kuº¹aniy± putto”ti atthe ºyappaccaye kate– “Kvac±dimajjhuttares³”ti vattate. 370. Tesu vuddhilop±gamavik±ravipar²t±des± ca. Tesu ±dimajjhuttaresu avihitalakkhaºesu jinavacan±nuparodhena kvaci vuddhi lopa ±gama vik±ra vipar²ta-±des± hont²ti sa½yogantattepi ±divuddhi, ik±ralope nyassañ±deso, koº¹añño, kuruno putto korabyo, etth±pi teneva uk±rassa av±deso, bh±tuno putto bh±tabyo. “Upagussa apaccan”ti viggahe– 371. ðavopagv±d²hi. Upagu manuiccevam±d²hi uk±rantehi gottagaºehi ºavappaccayo hoti v± “tass±pacca”miccetasmi½ atthe. ¾disaddassa cettha pak±rav±cakatt± uk±rantatoyev±ya½. Opagavo, opagav², opagava½, manuno apacca½ m±navo, “m±nuso”ti ºappaccaye, s±game ca kate r³pa½, bhagguno apacca½ bhaggavo, paº¹uno apacca½ paº¹avo, upavindussa apacca½ opavindavo icc±di. “Vidhav±ya apaccan”ti atthe– 372. ðera vidhav±dito. Vidhav±dito ºerappaccayo hoti v± apaccatthe. Vigato dhavo pati etiss±ti vidhav±, vedhavero, bandhukiy± abhis±riºiy± putto bandhukero, samaºassa upajjh±yassa putto puttaµµh±niyatt±ti s±maºero, n±¼ikero icc±di.
Apaccataddhita½.