Dvandasam±sa

Atha dvandasam±so vuccate.
So ca duvidho itar²tarayoga sam±h±ratthabhedena.
Tattha itar²tarayoge t±va– “s±riputtamoggall±na”it²dha ubhayatth±pi paµhamekavacana½, samuccayajotanattha½ casaddappayogo ca.
“S±riputto ca moggall±no c±”ti viggahe–
357. N±m±na½ samuccayo dvando.
N±n±n±m±nameva ekavibhattik±na½ yuttatth±na½ yo samuccayo, so vibh±s± sam±so bhavati, dvandasañño ca.
Ettha ca samuccayo n±ma sampiº¹ana½, so pana atthavasena kevalasamuccayo anv±cayo itar²tarayogo sam±h±ro c±ti catubbidho.
Tattha kevalasamuccaye, anv±caye ca sam±so na bhavati, kriy±s±pekkhat±ya n±m±na½ aññamañña½ ayuttatthabh±vato, yath±– c²vara½ piº¹ap±tañca paccaya½ sayan±sana½ ad±si, d±nañca dehi, s²lañca rakkh±hi. Itar²tarayoge, sam±h±re ca sam±so bhavati, tattha n±m±na½ aññamañña½ yuttatthabh±vato.
Dve dve pad±ni dvand±, dvandaµµh± v± dvand±, dvandasadisatt± aya½ sam±sopi anvatthasaññ±ya dvandoti vuccati, ubhayapadatthappadh±no hi dvando.
Nanu ca ubhayapadatthappadh±natte sati dvande kathamekatth²bh±vo siy±ti? Vuccate– sadis±di-atthepi saddappavattisambhavenadvinna½ pad±na½ ekakkhaºeyeva atthadvayad²pakatt± na virodho, tañca dvandavisayameva, tesamatthadvayad²pakatt±. Yath± hi bh³saddo anubhava-abhibhav±dike atthe anvabhi±di-upasaggasahitova d²peti, na kevalo, eva½ “gavassakan”ti-±d²su gav±d²na½ ass±disaddantarasahit±nameva atthadvayad²pana½, na keval±nanti tañca dvandavisayameva, na sabbatth±ti daµµhabba½. Atha v± dvinnampi yath±vuttasamuccayad²pakatt± atthi dvandepekatthit±ti na koci virodho, tato sam±sasaññ±vibhattilop±di vuttanayameva, sam±seneva catthassa vuttatt± “vuttatth±namappayogo”ti casaddassa appayogo.
Idha dvande accitatara½ pubba½ nipatati, parasseva liªgañca. Itar²tarayogassa avayavappadh±natt± sabbattha bahuvacanameva.
S±riputtamoggall±n±, s±riputtamoggall±ne, s±riputtamoggall±nehi icc±di, samaºo ca br±hmaºo ca samaºabr±hmaº±. Eva½ br±hmaºagahapatik±, khattiyabr±hmaº±, devamanuss±, candimas³riy±, m±t± ca pit± ca m±t±pitaro, “tesu vuddh²”ti-±din± dvande m±tu±dipubbapaduk±rassa ±k±ro. Eva½ pit±putt±.
“J±y± ca pati c±ti j±y±pati”it²dha–
“Kvac²”ti vattate.
358. J±y±ya tuda½ j±ni patimhi.
J±y±saddassa tuda½ j±niiccete ±des± honti patisadde pare kvaci. Tuda½pati, j±nipati, jayampatik±. Ettha niggah²t±gamo, “kvac±”din± rassattañca.
Kvaci appasara½ pubba½ nipatati, yath±– cando ca s³riyo ca candas³riy±, nigam± ca janapad± ca nigamajanapad±, sur± ca asur± ca garu¼± ca manuj± ca bhujag± ca gandhabb± ca sur±suragaru¼amanujabhujagagandhabb±.
Kvaci ivaººuvaººant±na½ pubbanip±to, yath±– aggi ca dh³mo ca aggidh³m±. Eva½ gatibuddhibhujapaµhaharakarasay±, dh±tavo ca liªg±ni ca dh±tuliªg±ni.
Kvaci sar±diak±rant±na½ pubbanip±to, yath±– attho ca dhammo ca atthadhamm±. Eva½ atthasadd±, saddatth± v±.
Sam±h±re pana– “cakkhu ca sotañc±”ti atthe “n±m±na½ samuccayo dvando”ti dvandasam±sa½ katv± vibhattilop±dimhi kate–
“Napu½sakaliªga½, ekattañc±”ti vattate.
359. Tath± dvande p±ºi t³riya yogga senaªga khuddajantuka vividha viruddha visabh±gatth±d²nañca.
Yath± digusam±se, tath± sam±h±radvandasam±sepi p±ºi t³riya yogga senaªgatth±na½, khuddajantukavividha viruddhavisabh±gattha-iccevam±d²nañca ekatta½ hoti, napu½sakaliªgattañca.
P±ºino ca t³riy±ni ca yogg±ni ca sen± c±ti p±ºit³riya yoggasen±, t±samaªg±ni p±ºit³riyayoggasenaªg±ni, dvandato paratt± aªgasaddo paccekamabhisambajjhate. Khudd± ca te jantuk± ceti khuddajantuk±, vividhen±k±rena viruddh± vividhaviruddh±, niccavirodhino. Sam±no bh±go yesa½ te sabh±g±, “tesu vuddh²”ti-±din± sam±nassa sa±deso, vividh± ca te lakkhaºato sabh±g± ca kiccatoti visabh±g±. P±ºit³riyayoggasenaªg±ni ca khuddajantuk± ca vividhaviruddh± ca visabh±g± c±ti dvando, idha bahutt± pubbanip±tassa aniyamo, te atth± yesa½ te p±ºit³riyayoggasenaªgakhuddajantukavividhaviruddhavisabh±gatth±, te ±dayo yesa½ te tad±dayo.
¾diggahaºena aññoññaliªgavisesita saªkhy±parim±ºattha pacanacaº¹±lattha disatth±d²nañca dvande ekatta½, napu½sakaliªgattañca, iti p±ºyaªgatthabh±vato cakkhusotasadd±na½ imin± ekatta½, napu½sakaliªgattañca katv± sam±satt± n±mabyapadese kate sy±dyuppatti am±des±di.
Cakkhusota½, he cakkhusota, cakkhusota½, cakkhusotena. Eva½ sabbatthekavacanameva. Mukhañca n±sik± ca mukhan±sika½, “saro rasso napu½sake”ti antassa rassatta½, hanu ca g²v± ca hanug²va½. Eva½ kaººan±sa½, p±ºip±da½, chavima½salohita½. Hatthap±d± ma½salohit±n²ti-±d²na½ pana itar²tarayogena siddha½. Eva½ p±ºyaªgatthe.
T³riyaªgatthe g²tañca v±ditañca g²tav±dita½, sammañca t±¼añca sammat±¼a½, sammanti ka½sat±¼a½. T±¼anti hatthat±¼a½. Saªkhe ca paºavo ca ¹iº¹imo ca, saªkh± ca paºav± ca ¹a½º¹im± c±ti v± saªkhapaºava¹iº¹ima½, paºav±dayo dvepi bheriviseso.
Yoggaªgatthe yath±– ph±lo ca p±canañca ph±lap±cana½, yugañca naªgalañca yuganaªgala½.
Senaªgatthe hatthino ca ass± ca hatthi-assa½, rath± ca pattik± ca rathapattika½, asi ca cammañca asicamma½, cammanti sarav±raºaphalaka½. Dhanu ca kal±po ca dhanukal±pa½, kal±poti t³º²ra½.
Khuddajantukatthe ¹a½s± ca makas± ca ¹a½samakasa½. Eva½ kunthakipillika½, k²µapaµaªga½, k²µasar²sapa½. Tattha kunth± sukhumakipillik±, k²µ± kap±lapiµµhikap±º±.
Vividhaviruddhatthe ahi ca nakulo ca, ah² ca nakul± c±ti v± ahinakula½. Eva½ bi¼±ram³sika½, antassa rassatta½, k±kol³ka½, sappamaº¹³ka½, garu¼asappa½.
Visabh±gatthe s²lañca paññ±ºañca s²lapaññ±ºa½, samatho ca vipassan± ca samathavipassana½. Eva½ n±mar³pa½, hirottappa½. Satisampajañña½, lobhamoha½, dosamoha½, ahirik±nottappa½, thinamiddha½, uddhaccakukkuccamicc±di. “A½mo niggah²ta½ jhalapeh²”ti ettha “a½mo”ti niddesadassanato katthaci napu½sakaliªgatta½ na hot²ti daµµhabba½, tena ±dhipaccapariv±ro chandap±risuddhi paµisandhippavattiyanti-±di sijjhati.
Aññoññaliªgavisesit±na½ dvande d±s² ca d±so ca d±sid±sa½, “kvac±d²”ti-±din± majjhe rassatta½. Eva½ itthipuma½, pattac²vara½, s±kh±pal±samicc±di.
Saªkhy±parim±ºatth±na½ dvande ekakañca dukañca ekakaduka½, saªkhy±dvande appasaªkhy± pubba½ nipatati. Eva½ dukatika½, tikacatukka½, catukkapañcaka½, d²gho ca majjhimo ca d²ghamajjhima½.
Pacanacaº¹±latth±na½ dvande orabbhik± ca s³karik± ca orabbhikas³karika½. Eva½ s±kuºikam±gavika½, sap±ko ca caº¹±lo ca sap±kacaº¹±la½, pukkusachava¹±haka½, venarathak±ra½. Tattha ven± tacchak±, rathak±r± cammak±r±.
Disatth±na½ dvande pubb± ca apar± c±ti atthe dvandasam±sa½, vibhattilopañca katv± idh±diggahaºena ekatte, napu½sakaliªgatte ca kate “saro rasso napu½sake”ti rassatta½, pubb±para½ he pubb±para, pubb±para½, pubb±parena, pubb±parassa icc±di. Eva½ puratthimapacchima½, dakkhiºuttara½, adharuttara½.
“Napu½sakaliªga½, ekatta½, dvande”ti ca vattate.
360. Vibh±s± rukkha tiºa pasu dhana dhañña janapad±d²nañca.
Rukkha tiºa pasu dhana dhañña janapad±d²namekatta½, napu½sakaliªgattañca vibh±s± hoti dvande sam±se. Ekatt±bh±ve bahuvacana½, parasseva liªgañca.
Tattha rukkh±na½ dvande assatth± ca kapitth± c±ti atthe sam±h±re dvandasam±s±dimhi kate imin± vikappenekatta½, napu½sakaliªgattañca. Assatthakapittha½, assatthakapitth± v±. Eva½ ambapanasa½, ambapanas± v±, khadirapal±sa½, khadirapal±s± v±, dhavassakaººaka½, dhavassakaººak± v±.
Tiº±na½ dvande us²r±ni ca b²raº±ni ca us²rab²raºa½, us²rab²raº±ni v±. Eva½ muñjapabbaja½, muñjapabbaj± v±, k±sakusa½, k±sakus± v±.
Pas³na½ dvande aj± ca e¼ak± ca aje¼aka½, aje¼ak± v±, hatth² ca g±vo ca ass± ca va¼av± ca hatthigavassava¼ava½, hatthigavassava¼av± v±, “kvac±”ti-±din± rassatta½, “osare c±”ti av±deso ca, gomahi½sa½, gomahi½s± v±, eºeyyavar±ha½, eºeyyavar±h± v±, s²habyagghataraccha½, s²habyagghataracch± v±.
Dhan±na½ dvande hiraññañca suvaººañca hiraññasuvaººa½, hiraññasuvaºº±ni v±. Eva½ j±tar³parajata½, j±tar³parajat±ni v±, maºimuttasaªkhave¼uriya½, maºimuttasaªkhave¼uriy± v±.
Dhaññ±na½ dvande s±l² ca yav± ca s±liyava½, s±liyav± v±. Eva½ tilamuggam±sa½, tilamuggam±s± v±.
Janapad±na½ dvande k±s² ca kosal± ca k±sikosala½, k±sikosal± v±, vajj² ca mall± ca vajjimalla½, vajjimall± v±, aªg± ca magadh± ca aªgamagadha½, aªgamagadh± v±.
¾diggahaºena aññoññappaµipakkhadhamm±na½, sakuºatth±nañca dvande vibh±s± ekatta½ hoti, napu½sakaliªgattañca. Kusalañca akusalañca kusal±kusala½, kusal±kusal± v±, eva½ s±vajj±navajja½, s±vajj±navajj± v±, h²nappaº²ta½, h²nappaº²t± v±, kaºhasukka½, kaºhasukk± v±, sukhadukkha½, sukhadukkh±ni v±, paµigh±nunaya½, paµigh±nunay± v±, ch±y±tapa½, ch±y±tap± v±, ±lokandhak±ra½, ±lokandhak±r± v±, ratti ca div± ca rattindiva½, rattindiv± v±, ahañca ratti ca ahoratta½, ahoratt± v±, “kvaci sam±santa”icc±din± ±k±rik±r±namatta½.
Sakuº±na½ dvande ha½s± ca bak± ca ha½sabaka½, ha½sabak± v±. Eva½ k±raº¹avacakkav±ka½, k±raº¹avacakkav±k± v±, may³rakoñca½, may³rakoñc± v±, sukas±lika½, sukas±lik± v±.

Sam±h±radvando.

Yebhuyyena cettha–
Accitappasara½ pubba½, ivaººuvaººaka½ kvaci;
dvande sar±dyak±ranta½, bah³svaniyamo bhave.

Dvandasam±so niµµhito.

Pubbuttarubhayaññattha-ppadh±natt± catubbidho;
sam±soya½ digu kamma-dh±rayehi ca chabbidho.
Duvidho abyay²bh±vo, navadh± kammadh±rayo;
digu dudh± tappuriso, aµµhadh± navadh± bhave;
bahubb²hi dvidh± dvando, sam±so caturaµµhadh±ti.

Iti padar³pasiddhiya½ sam±sakaº¹o

Catuttho.