Bahubb²hisam±sa
Atha bahubb²hisam±so vuccate. So ca navavidho dvipado tuly±dhikaraºo, dvipado bhinn±dhikaraºo, tipado nanip±tapubbapado, sahapubbapado upam±napubbapado saªkhyobhayapado disantar±¼attho byatih±ralakkhaºo c±ti. Tattha dvipado tuly±dhikaraºo bahubb²hi kamm±d²su chasu vibhatyatthesu bhavati. Tattha dutiyatthe t±va– “±gat± samaº± ima½ saªgh±r±man”ti viggahe– 352. Aññapadatthesu bahubb²hi. Samasyam±napadato aññesa½ paµhamadutiy±divibhatyant±na½ pad±namatthesu yuttatth±ni n±m±ni vibh±s± samasyante, so sam±so bahubb²hisañño ca hoti. Bahavo v²hayo yassa so bahubb²hi, bahubb²hisadisatt± ayampisam±so anvatthasaññ±vasena bahubb²h²ti vutto, aññapadatthappadh±no hi bahubb²hi. Duvidho c±ya½ bahubb²hi tagguºasa½viññ±º±tagguºasa½viññ±ºavasena, tesu yattha visesanabh³to attho aññapadatthaggahaºena gayhati, so tagguºasa½viññ±ºo, yath±– lambakaººam±nay±ti. Yattha pana na gayhati, so atagguºasa½viññ±ºo, yath±– bahudhanam±nay±ti. Idha bahubb²hisadde viya visesanassa pubbanip±to, sesa½ pubbasama½. ¾gatasamaºo saªgh±r±mo. Ettha ca ±gatasaddo, samaºasaddo ca attano atthe aµµhatv± dutiy±vibhatyatthabh³te saªgh±r±masaªkh±te aññapadatthe vattanti, tadatthajotanatthameva tadanantara½ “saªgh±r±mo”ti padantara½ payujjati, tato sam±seneva kammatthassa abhihitatt± puna dutiy± na hoti. Ida½saddassa ca appayogo, eva½ sabbattha. Bahubb²hi c±ya½ abhidheyyaliªgavacano. Tath± ±gatasamaº± s±vatthi, ±gatasamaºa½ jetavana½, paµipann± addhik± ya½ patha½ soya½ paµipannaddhiko patho abhiru¼h± v±ºij± ya½ n±va½ s± abhiru¼hav±ºij± n±v±. Eva½ kammatthe bahubb²hi. Tatiyatthe bahubb²hi yath±– jit±ni indriy±ni yena samaºena soya½ jitindriyo samaºo. Eva½ diµµhadhammo, pattadhammo, katakicco, jit± m±r± anen±ti jitam±ro bhagav±, paµividdhasabbadhammo. Catutthiyatthe bahubb²hi yath±– dinno suªko yassa rañño soya½ dinnasuªko r±j±, upan²ta½ bhojana½ assa samaºass±ti upan²tabhojano samaºo, upahaµo bali ass±ti upahaµabali yakkho. Pañcamiyatthe bahubb²hi yath±– niggat± jan± asm± g±m± soya½ niggatajano g±mo, niggato ayo asm±ti nirayo, niggat± kiles± etasm±ti nikkileso, apeta½ viññ±ºa½ asm±ti apetaviññ±ºo matak±yo, apagata½ bhayabherava½ asm±ti apagatabhayabheravo arah±. Chaµµhiyatthe bahubb²hi yath±– chinn± hatth± yassa purisassa soya½ chinnahattho puriso. Eva½ paripuººasaªkappo, kh²º±savo, v²to r±go ass±ti v²tar±go, dve pad±ni ass±ti dvipado, dvihattho paµo, tevijjo, catuppado, pañca cakkh³ni ass±ti pañcacakkhu bhagav±, cha¼abhiñño, rassatta½, navaªga½ satthus±sana½, dasabalo, anantañ±ºo, t²ºi dasa parim±ºametesanti tidas± dev±, sam±santassa atta½, idha parim±ºasaddassa sannidh±nato dasasaddo saªkhy±ne vattate, aya½ paccayo etesanti idappaccay±, ko pabhavo ass±ti ki½pabhavo aya½ k±yo, vigata½ malamass±ti vimalo, sundaro gandho ass±ti sugandha½ candana½. Eva½ sus²lo, sumukho, kucchito gandho ass±ti duggandha½ kuºapa½, duµµhu mano ass±ti dummano. Eva½ duss²lo, dummukho, tapo eva dhana½ ass±ti tapodhano, khantisaªkh±ta½ bala½ ass±ti khantibalo, indoti n±ma½ etass±ti indan±mo. Chandaj±t±d²su visesanavisesitabb±na½ yathicchitatt± ubhaya½ pubba½ nipatati, yath±– chando j±to ass±ti chandaj±to, j±to chando ass±tipi j±tachando. Eva½ sañj±tap²tisomanasso, p²tisomanassasañj±to, m±saj±to, j±tam±so, chinnahattho, hatthacchinno. “D²gh± jaªgh±yass±”ti viggayha sam±s±dimhi kate– “Tuly±dhikaraºe, pade”ti ca vattate. 353. Itthiya½ bh±sitapumitth² pum±va ce. Itthiya½ vattam±ne tuly±dhikaraºe pade pare pubbe bh±sitapum± itthiv±cako saddo atthi ce, so pum± iva daµµhabboti pubbapade itthippaccay±bh±vo, bahubb²hivisayoya½, upari “kammadh±rayasaññe c±”ti vakkham±natt±. 354. Kvac±dimajjhuttar±na½ d²gharass±paccayesu ca. Kvaci taddhitasam±san±mopasagg±d²su padesu ±dimajjhuttarabh³t±na½ sar±na½ jinavacan±nuparodhena d²gharass± honti paccayesu, apaccayesu paresu, aparabh³tesu ca. Tattha
D²ghatta½ p±kaµ±n³pa- gh±t±do madhuv±disu;
rassatta½ ajjave itthi- r³p±do ca ka, t±dis³ti.
Bahubb²hisam±se sati pulliªge uttarapadantassa rassatta½. D²ghajaªgho puriso, tath± pah³t± jivh± ass±ti pah³tajivho bhagav±. Mahat² paññ± ass±ti mah±pañño. “Mahata½ mah± tuly±dhikaraºe pade”ti mah±deso. Itthiyamiti ki½? Kham±dhano. Bh±sitapum±ti ki½? Saddh±dhuro, saddh±pakatiko, paññ±pakatiko, paññ±visuddhiko, ettha ca “kvaci sam±santagat±namak±ranto”ti kappaccayo. Tuly±dhikaraºe icceva? Samaºibhattiko, kum±ribhattiko, kum±ribhatti. Pubbapadassev±ya½ pumbh±v±tideso, tena idha na bhavati. Bahud±siko puriso. Bahukum±rika½ kula½. “G±ºµhivo dhanu ass±”ti viggayha sam±s±dimhi kate– 355. Dhanumh± ca. Tipadamida½. Kvacisam±santagat± dhanusadd± ±paccayo hoti, casaddena dhamm±dito ca, “vamodudant±nan”ti vak±ro, g±ºµhivadhanv±. Eva½ paccakkhadhamm±. Kvac²ti ki½? Sahassath±madhanu, paccakkhadhammo, viditadhammo. N±n±dumapatitapupphav±sitas±nu iccatra– n±nappak±r± dum± n±n±dum±, n±n±dumehi patit±ni n±n±dumapatit±ni, n±n±dumapatit±ni ca t±ni pupph±ni c±ti n±n±dumapatitapupph±ni, tehi v±sit± n±n±dumapatitapupphav±sit±, n±n±dumapatitapupphav±sit± s±n³ yassa pabbatassa soya½ n±n±dumapatitapupphav±sitas±nu pabbato. Aya½ pana kammadh±rayatappurisagabbho tuly±dhikaraºabahubb²hi. Tath± by±lambo ambudharo by±lambambudharo, tassa bind³ni by±lambambudharabind³ni, tehi cumbito by±lambambudharabinducumbito, t±diso k³µo yassa soya½ by±lambambudharabinducumbitak³µo icc±di. Sattamiyatthe bahubb²hi yath±– sampann±ni sass±ni yasmi½ janapade soya½ sampannasasso janapado, sulabho piº¹o imasminti sulabhapiº¹o deso. ¾kiºº± manuss± yassa½ r±jadh±niya½ s± ±kiººamanuss± r±jadh±n², bahavo t±pas± etasminti bahut±paso assamo, upacita½ ma½salohita½ asminti upacitama½salohita½ sar²ra½, bahavo s±mino asminti bahuss±mika½ nagara½. “Bah³ nadiyo asmin”ti atthe sam±s±dimhi kate– Sam±santaggahaºa½, kappaccayo ca vattate. 356. Nadimh± ca. Sam±santagat± nadimh± kappaccayo hoti, casaddena tu-ant± ca. Niccattha½ vacana½. Nad²ti cettha itthiv±cak±na½ ²k±r³k±r±na½ parasamaññ±, tato “kvac±dimajjhuttar±nan”ti-±din± nadisaññassa kappaccaye rassatta½, bahunadiko janapado. Eva½ bahujambuka½ vana½. Bahun±rikoti chaµµh²bahubb²hin± siddha½. Bahavo katt±ro asmi½, ass±ti v± bahukattuko deso. Eva½ bahubhattuko. Bhinn±dhikaraºo yath±– ekaratti½ v±so ass±ti ekarattiv±so, sam±nena janena saddhi½ v±so ass±ti sam±nav±so puriso. Ubhato byañjanamassa atth²ti ubhabhobyañjanako, chatta½ p±ºimhi ass±ti chattap±ºi puriso. Eva½ daº¹ap±ºi, satthap±ºi, vajirap±ºi, khaggahattho, satthahattho, d±ne ajjh±sayo ass±ti d±najjh±sayo, d±n±dhimuttiko, buddhabhattiko, saddhammag±ravo icc±di. Tipado yath±– parakkamen±dhigat± sampad± yehi te bhavanti parakkam±dhigatasampad± mah±puris±. Eva½ dhamm±dhigatabhog±, oº²to pattato p±ºi yena soya½ oº²tapattap±ºi, s²hassa pubbaddha½ viya k±yo ass±ti s²hapubbaddhak±yo, matt± bahavo m±taªg± asminti mattabahum±taªga½ vana½ icc±di. Nanip±tapubbapado yath±– natthi etassa samoti asamo bhagav±. Idha “atta½ nassa tappurise”ti sutte “atta½ nass±”ti yogavibh±gena nassa atta½. Eva½ appaµipuggalo, aputtako, ahetuko, “kvaci sam±santa”icc±din± kappaccayo, natthi sa½v±so etesanti asa½v±s±, na vijjate vuµµhi etth±ti avuµµhiko janapado, abhikkhuko vih±ro, natthi etassa uttaroti anuttaro, “sare ana”ti ana, tappurisaggahaºamupalakkhaºa½, athav± “tesu vuddh²”ti-±din± nassa ana. Eva½ natthi anto ass±ti ananta½, na vijjanti ±sav± etesanti an±sav± icc±di. Paµham±yatthe sahapubbapado yath±– saha hetun± yo vattateti sahetuko, sahetu v±, “tesu vuddh²”ti-±din± sahasaddassa s±deso, “kvaci sam±santa”icc±din± kappaccayo ca, saha p²tiy± ime vattant²ti sapp²tik±. Eva½ saha paccayehi vattant²ti sappaccay±, sakileso, sa-up±d±no, sapariv±ro, saha m³lena uddhato sam³luddhato rukkho. Upam±napubbapado paµham±yatthe t±va– upam±nopameyyabh±vappasiddhattha½ ivasaddappayogo, k±yaby±m±na½ samappam±ºat±ya nigrodho iva parimaº¹alo yo r±jakum±ro soya½nigrodhaparimaº¹alo r±jakum±ro. “Vuttatth±namappayogo”ti ivasaddassa appayogo, saªkho viya paº¹aro ayanti saªkhapaº¹aro, k±ko viya s³ro ayanti k±kas³ro, cakkhu iva bh³to aya½ paramatthadassanatoti cakkhubh³to bhagav±. Eva½ atthabh³to. Dhammabh³to, brahmabh³to, andho viya bh³to ayanti andhabh³to b±lo. Muñjapabbajamiva bh³t± ayanti muñjapabbajabh³t± kudiµµhi. Tant±kulakamiva j±t± ayanti tant±kulakaj±t±. Chaµµhiyatthe– suvaººavaººo viya vaººo yassa soya½ suvaººavaººo bhagav±. Uttarapadalopo, n±gassa viya assa gat²ti n±gagati. Eva½ s²hagati, n±gavikkamo, s²havikkamo, s²hahanu, eºissa viya assa jaªgh±ti eºijaªgho, s²hassa pubbaddha½ viya assa k±yoti s²hapubbaddhak±yo, brahmuno viya aµµhaªgasamann±gato saro ass±ti brahmassaro. V±saddatthe saªkhyobhayapado yath±– dve v± tayo v± patt± dvattipatt±, “dvekaµµh±nam±k±ro v±”ti dvisaddantassa ±tta½, rassatta½, dv²ha½ v± t²ha½ v± dv²hat²ha½, cha v± pañca v± v±c± chappañcav±c±. Eva½ sattaµµham±s±, ekayojanadviyojan±ni. Disantar±¼attho yath±– pubbass± ca dakkhiºass± ca dis±ya yadantar±¼a½ s±ya½ pubbadakkhiº± vidis±. Ettha tuly±dhikaraºapadaparatt±bh±v± na pumbh±v±tideso, “kvac±dimajjhuttar±nan”ti-±din± disantar±¼atthe pubbapadassa rassatta½. Eva½ pubbuttar±, aparadakkhiº±, pacchimuttar±. Yad± pana dakkhiº± ca s± pubb± c±ti kammadh±rayasam±so hoti, tad± pumbh±v±tideso uttarapadatthappadh±natt±, sabban±mikavidh±nampi nicca½ bhavatiyeva, yath±– dakkhiºapubbass±, dakkhiºapubbassamiti. Byatih±ralakkhaºo yath±– kesesu ca kesesu ca gahetv± ida½ yuddha½ pavattat²ti kes±kesi, daº¹ehi ca daº¹ehi ca paharitv± ida½ yuddha½ pavattat²ti daº¹±daº¹i, “kvac±dimajjhuttar±nan”ti-±din± majjhed²gho, “tesu vuddh²”ti-±din± antassik±ro.
Paµham±vibhatyatthabahubb²hi.
Bahubb²hisam±so niµµhito.