Tappurisasam±sa
Atha tappurisasam±so vuccate. So pana dutiy±d²su chasu vibhatt²su bh±vato chabbidho. Tattha dutiy±tappuriso gatanissit±t²t±tikkantappatt±pann±d²hi bhavati. Saraºa½ gatoti viggahe– “Tappuriso”ti vattate. 351. Am±dayoparapadebhi. Am±divibhatyant±ni yuttatth±ni pubbapad±ni n±mehi parapadebhi saha vibh±s± samasyante, so sam±so tappurisasañño hoti. Ayañca tappuriso abhidheyyavacanaliªgo. Gat±disadd± kitantatt± tiliªg±, vibhattilop±di sabba½ pubbasama½. So saraºagato, te saraºagat±. S± saraºagat±, t± saraºagat±yo. Ta½ kula½ saraºagata½, t±ni kul±ni saraºagat±ni icc±di. Eva½ araññagato, bh³migato, dhamma½ nissito dhammanissito, atthanissito, bhava½ at²to bhav±t²to, k±l±t²to, pam±ºa½ atikkanta½ pam±º±tikkanta½. Lok±tikkanta½, sukha½ patto sukhappatto, dukkhappatto, sota½ ±panno sot±panno, nirodhasam±panno, ratha½ ±ru¼ho rath±ru¼ho, sabbaratti½ sobhano sabbarattisobhano, muhuttasukha½. Upapadasam±se pana vuttiyeva tassa niccatt±. Yath±– kamma½ karot²ti kammak±ro, kumbhak±ro, attha½ k±met²ti atthak±mo, dhammak±mo, dhamma½ dh±ret²ti dhammadharo, vinayadharo, sacca½ vaditu½ s²lamass±ti saccav±d² icc±di. Tavantum±nant±dikitantehi v±kyameva vavatthitavibh±s±dhik±rato. Yath±– odana½ bhuttav±, dhamma½ suºam±no, dhamma½ suºanto, kaµa½ kar±no, anabhidh±nato v±, abhidh±nalakkhaº± hi taddhitasam±sakitak±ti.
Dutiy±tappuriso.
Tatiy± kitaka pubba sadisa sam³nattha kalaha nipuºa missasakhil±d²hi. Buddhena bh±sito buddhabh±sito, dhammo. Eva½ jinadesito, satth±r± vaººito satthuvaººito, viññ³hi garahito viññugarahito, viññuppasattho, issarakata½, saya½kata½, sukehi ±haµa½ suk±hata½, raññ± hato r±jahato, rogap²¼ito, aggida¹¹ho, sappadaµµho, sallena viddho sallaviddho, icch±ya apakato icch±pakato, s²lena sampanno s²lasampanno. Eva½ sukhasahagata½, ñ±ºasampayutta½, mittasa½saggo, piyavippayogo, j±titthaddho, guºah²no, guºavu¹¹ho, catuvaggakaraº²ya½, catuvagg±dikattabba½, k±kehi peyy± k±kapeyy±, nad². Kvaci vuttiyeva, urena gacchat²ti urago, p±dena pivat²ti p±dapo. Kvaci v±kyameva, parasun± chinnav±, k±kehi p±tabb±, dassanena pah±tabb±. Pubb±diyoge– m±sena pubbo m±sapubbo. Eva½ m±tusadiso, pitusamo, ek³nav²sati, s²lavikalo, asikalaho, v±c±nipuºo, y±vak±likasa½missa½, v±c±sakhilo, satth±r± sadiso satthukappo, puññena atthiko puññatthiko, guº±dhiko, gu¼ena sa½saµµho odano gu¼odano, kh²rodano, assena yutto ratho assaratho, maggacitta½, jambuy± paññ±to lakkhito d²po jambud²po, ekena adhik± dasa ek±dasa, j±tiy± andho jaccandho, pakatiy± medh±v² pakatimedh±v² icc±di.
Tatiy±tappuriso.
Catutth² tadattha-atthahitadeyy±d²hi. Tadatthe– kathinassa dussa½ kathinadussa½, kathinac²varatth±y±ti attho. Eva½ c²varadussa½, c²varam³lya½, y±guy± atth±ya taº¹ul± y±gutaº¹ul±, bhattataº¹ul±, saªghassatth±ya bhatta½ saªghabhatta½, ±gantuk±namatth±ya bhatta½ ±gantukabhatta½. Eva½ gamikabhatta½, p±s±d±ya dabba½ p±s±dadabba½. Atthe bhikkhusaªghassatth±ya vih±ro bhikkhusaªghattho vih±ro, bhikkhusaªghatth± y±gu, bhikkhusaªghattha½ c²vara½. Yassatth±ya yadattho, yadatth±, yadattha½. Eva½ tadattho, tadatth±. Tadattha½. Etadattho v±y±mo, etadatth± kath±, etadattha½ sot±vadh±na½. Kimattha½, attattha½, parattha½, vinayo sa½varatth±ya, sukha½ sam±dhatth±ya, nibbid± vir±gatth±ya, vir±go vimuttatth±ya. Tath± lokassa hito lokahito, buddhassa deyya½ buddhadeyya½, puppha½. Saªghadeyya½, c²vara½. Idha na bhavati, saªghassa d±tabba½, saªghassa d±tu½ icc±di.
Catutth²tappuriso.
Pañcam² apagamana bhaya virati mocanatth±d²hi. Methunasm± apeto methun±peto. Eva½ pal±p±pagato, nagaraniggato, piº¹ap±tapaµikkanto. G±mato nikkhanta½ g±manikkhanta½, rukkhagg± patito rukkhaggapatito, s±sanacuto, ±pattivuµµh±na½, dharaºitaluggato, sabbabhavehi nissaµo sabbabhavanissaµo. Bhayatth±diyoge yath±– r±jato bhaya½ r±jabhaya½, corehi bhaya½ corabhaya½, amanussehi bhaya½ amanussabhaya½, aggito bhaya½ aggibhaya½. P±pato bh²to p±pabh²to p±pabh²ruko, akattabbato virati akattabbavirati. Eva½ k±yaduccaritavirati, vac²duccaritavirati, bandhan± mutto bandhanamutto, vanamutto, bandhanamokkho, kammato samuµµhita½ kammasamuµµhita½, ukkaµµhukkaµµha½, omakomaka½. Kvaci vuttiyeva, kammato j±ta½ kammaja½. Eva½ cittaja½, utuja½, ±h±raja½. Idha na bhavati, p±s±d± patito.
Pañcam²tappuriso.
Chaµµh² rañño putto r±japutto. Eva½ r±japuriso, ±cariyap³jako, buddhas±vako, buddhar³pa½, jinavacana½, samuddaghoso, dhaññ±na½ r±si dhaññar±si, pupphagandho, phalaraso, k±yassa lahut± k±yalahut±, maraºassati, rukkham³la½, ayassa patto ayopatto, eva½ suvaººakaµ±ha½, p±n²yath±laka½, sappikumbho. “Dev±na½ r±j±”ti atthe sam±s±dimhi kate “kvaci sam±santagat±namak±ranto”ti ak±ro, tato “sy± c±”ti ±tta½ na bhavati. Devar±jo, devar±j±, devar±ja½, devar±je icc±di purisasaddasama½. Att±bh±ve so devar±j±, te devar±j±no icc±di r±jasaddasama½. Tath± dev±na½ sakh± devasakho, devasakh±, so devasakh±, te devasakh±no icc±di. Pumassa liªga½ pulliªga½. Eva½ pumbh±vo, pumantalop±di. Hatthipada½, itthir³pa½, bhikkhunisaªgho, jambus±kh±, ettha ca “kvac±dimajjhuttar±nan”ti-±din± majjhe ²k±r³k±r±na½ rassatta½. Vibh±s±dhik±rato kvaci v±kyameva, sahas± kammassa katt±ro, bhinn±na½ sandh±t±, kappassa tatiyo bh±go, y± ca pakkhassa aµµham², manuss±na½ khattiyo s³ratamo. Yuttattho icceva? “Bhaµo rañño puriso devadattass±”ti ettha “bhaµasambandhe chaµµh²”ti aññamaññ±napekkhat±ya ayuttatthabh±vato sam±so na bhavati, “kosalassa rañño putto”ti-±d²su pana s±pekkhat±ya asamatthatt± na bhavati, sambandh²sadd±na½ pana nicca½ s±pekkhattepi gamakatt± sam±so, yath±– devadattassa gurukula½, bhagavato s±vakasaªghoti-±di.
Chaµµh²tappuriso.
Sattam² r³pe saññ± r³pasaññ±, eva½ r³pasañcetan±, sa½s±radukkha½, cakkhumhi sannissita½ viññ±ºa½ cakkhuviññ±ºa½, dhamme rato dhammarato, dhamm±bhirati, dhammaruci, dhammag±ravo, dhammesu nirutti dhammanirutti, d±n±dhimutti, bhavantarakata½, dassane ass±do dassanass±do, araññe v±so araññav±so, vik±le bhojana½ vik±labhojana½, k±le vassa½ k±lavassa½, vane puppha½ vanapuppha½. Eva½ vanamahiso, g±mas³karo, samuddamaccho, ±v±µakacchapo, ±v±µamaº¹³ko, k³pamaº¹³ko, titthan±v±, itth²su dhutto itthidhutto ch±y±ya sukkho ch±y±sukkho, aªg±rapakka½, c±rakabaddho. Idha vuttiyeva, yath±– vane carat²ti vanacaro, kucchimhi sayat²ti kucchisayo, thale tiµµhat²ti thalaµµho. Eva½ jalaµµho, pabbataµµho, maggaµµho, paªke j±ta½ paªkaja½, sire ruhat²ti siroruha½ icc±di. Idha na bhavati, bhojane mattaññut±, indriyesu guttadv±rat±, ±sane nisinno, ±sane nis²ditabba½.
Sattam²tappuriso.
“Tadanuparodhen±”ti vuttatt± yath±bhidh±na½ tappurise kvaci accant±d²su am±divibhatyanta½ pubbapada½ para½ sambhavati. Yath±– anta½ atikkanta½ accanta½, accant±ni, vela½ atikkanto ativelo, rassatta½. Eva½ m±la½ at²to atim±lo, pattaj²viko, ±pannaj²viko, akkha½ patigata½ nissitanti paccakkha½ dassana½, paccakkho attabh±vo, paccakkh± buddhi, attha½ anugata½ anvattha½, kokil±ya avakuµµha½ avakokila½ vana½, pariccattanti attho. Avamay³ra½, ajjhayan±ya parigil±no pariyajjhayano, kammassa ala½ samatthoti ala½kammo, vacan±ya alanti ala½vacano, v±nato nikkhanta½ nibb±na½, kilesehi nikkhanto nikkileso, niraªgaºo, kosambiy± nikkhanto nikkosamb², vanato niyy±to nibbano, ±cariyato paro p±cariyo. Eva½ payyako, parahiyyo, gaªg±ya upari uparigaªga½. Eva½ heµµh±nad², antosam±patti, ha½s±na½ r±j± r±jaha½so, ha½sar±j± v±, m±sassa addha½ addham±sa½, m±saddha½ v±, ±malakassa addha½ addh±malaka½, ±malakaddha½ v±, kah±paºassa a¹¹ha½ a¹¹hakah±paºa½, a¹¹ham±saka½, rattiy± a¹¹ha½ a¹¹haratta½, rattiy± pubba½ pubbaratta½, rattiy± pacch± pacch±ratta½. Ettha ca “kvaci sam±santagat±namak±ranto”ti rattisaddantassa atta½, ahassa pubba½ pubbanha½. Eva½ s±yanha½, “tesu vuddh²”ti-±din± ahassa anh±deso.
Am±diparatappuriso.
Kvaci tappurise “pabhaªkar±”d²su vibhattilopo na bhavati. Yath±– pabha½ karot²ti atthe “am±dayo parapadebh²”ti sam±so, “n±m±na½ sam±so yuttattho”ti sam±sasaññ±, tato “tesa½ vibhattiyo lop± c±”ti vibhattilope sampatte tattheva caggahaºena pubbapade vibhattilop±bh±vo. Sesa½ sama½. Pabhaªkaro, amata½ dad±t²ti amatandado, raºa½ jah±t²ti raºañjaho, juti½ dh±ret²ti jutindharo, tath± sahas±kata½, parassapada½. Attanopada½, bhayato upaµµh±na½ bhayat³paµµh±na½, paratoghoso, gava½patitthero, manasik±ro, pubbeniv±so, pubbeniv±s±nussati, majjhekaly±ºa½, antev±s², antev±siko, janesuto, urasilomo, kaºµhek±¼o, sarasijamicc±di.
Alopatappuriso.
Tappurisasam±so niµµhito.