An±dareti ki½? Suvaººa½ ta½ maññe. App±ºin²ti ki½? Gadrabha½ tuva½ maññe.
Gatyatthakammani v±dhik±rato dutiy± ca. Appo sagg±ya gacchati, appo sagga½ gacchati, nibb±n±ya vajantiy±, m³l±ya paµikasseyya, m³la½ paµikasseyya.
¾s²sanatthe ±yubhaddakusal±diyogeyeva, ±yasmato d²gh±yu hotu, “totit± sasmi½n±s³”ti ntussa savibhattissa to ±deso. Bhadda½ bhavato hotu, kusala½ bhavato hotu, an±maya½ bhavato hotu, sukha½ bhavato hotu, attha½ bhavato hotu, hita½ bhavato hotu, sv±gata½ bhavato hotu, sotthi hotu sabbasatt±na½.
Sammutippayoge– s±dhu sammuti me tassa bhagavato dassan±ya.
Bhiyyappayoge bhiyyoso matt±ya.
Sattamiyatthe ±vikaraºa p±tubhavan±diyoge– tuyhañcassa ±vikaromi, tassa me sakko p±turahosi.
Casaddaggahaºena pahiº±dikriy±yoge, ph±su-±din±mapayoge ca– tassa pahiºeyya, bhikkh³na½ d³ta½ p±hesi, kappati samaº±na½ ±yogo, ekassa dinna½ dvinna½ tiººa½ pahoti, upama½ te kariss±mi, añjali½ te paggaºh±mi. Tath± tassa ph±su hoti, lokassattho, maºin± me attho, seyyo me attho icc±di.
“Catutth²”ti vattate.
305. Namoyog±d²svapi ca.
Namosaddayoge, sotthisv±gat±d²hi ca yoge liªgamh± catutth²vibhatti hoti. Namo te buddha v²ratthu, namo karohi n±gassa, namatthu buddh±na½, namatthu bodhiy±, sotthi paj±na½, sv±gata½ te mah±r±ja, atho te adur±gata½.
“K±le, bhavissat²”ti ca vattate.
306. Bh±vav±cimhi catutth².
Bh±vav±cimhi catutth²vibhatti hoti bhavissatik±le. Bhavana½ bh±vo. Paccissate, pacana½ v± p±ko, p±k±ya vajati, pacitu½ gacchat²ti attho. Eva½ bhog±ya vajati icc±di.
Kasmi½ atthe pañcam²?
307. Ap±d±ne pañcam².
Kimap±d±na½?
308. Yasm±dapeti bhayam±datte v± tadap±d±na½.
Yasm± v± avadhito apeti, yasm± v± bhayahetuto bhaya½ bhavati, yasm± v± akkh±t±r± vijja½ ±dad±ti, ta½ k±raka½ ap±d±nasañña½ hoti. Apanetv± ito ±dad±t²ti ap±d±na½.
Ta½ pana tividha½ visayabhedena niddiµµhavisaya½, up±ttavisaya½, anumeyyavisayañc±ti.
Ap±d±nasaññ±visayassa kriy±visesassa niddiµµhatt± niddiµµhavisaya½. Yath±– g±m± apenti munayo, nagar± niggato r±j±.
Ettha ca “p±p± citta½ niv±raye, p±p± niv±rent²”ti-±d²su yadipi k±yasa½yogapubbak±pagamana½ natthi, tath±pi cittasa½yogapubbakassa apagamanassa sambhavato imin± ca ap±d±nasaññ±.
Yattha pana apagamanakriya½ up±tta½ ajjh±haµa½ visaya½ katv± pavattati, ta½ up±ttavisaya½. Yath±– val±hak± vijjotate vijju, kus³lato pacat²ti. Ettha ca “val±hak± nikkhamma, kus³lato apanetv±”ti ca pubbakriy± ajjh±har²yati.
Anumeyyavisaya½ yath±– m±thur± p±µaliputtakehi abhir³p±. Ettha hi kenaci guºena ukka½s²yant²ti anumeyyova kriy±viseso. Idha pana d³rantik±disutte vibhattaggahaºena ap±d±nasaññ±.
Vuttañca
“Niddiµµhavisaya½ kiñci, up±ttavisaya½ tath±;
anumeyyavisayañc±ti, ap±d±na½ tidh± matan”ti.
Tadeva cal±calavasena duvidhampi hoti.
Cala½ yath±– dh±vat± hatthimh± patito aªkusadh±r².
Acala½ yath±– pabbat± otaranti vanacar±.
Bhayahetumhi– cor± bhaya½ j±yati, taºh±ya j±yat² bhaya½, p±pato uttasati, akkh±tari– upajjh±y± sikkha½ gaºh±ti, ±cariyamh± adh²te, ±cariyato suº±ti.
“Ap±d±nan”ti adhik±ro.
309. Dh±tun±m±namupasaggayog±d²svapi ca.
Dh±tavo ca n±m±ni ca dh±tun±m±ni, tesa½ avihitalakkhaº±na½ dh±tun±m±na½ payoge, upasaggayoge ca ±disaddena nip±tayoge ca ta½yutta½ k±raka½ ap±d±nasañña½ hoti.
Dh±tuppayoge t±va– par±jiyoge yo asayho, pabh³yoge pabhavo, janiyoge j±yam±nassa pakati ca. Yath±– buddhasm± par±jenti aññatitthiy±. Himavat± pabhavanti pañca mah±nadiyo, anavatattamh± mah±sar± pabhavanti, aciravatiy± pabhavanti kunnadiyo. K±mato j±yat² soko, yasm± so j±yate gini, urasm± j±to putto, kammato j±ta½ indriya½.
N±mappayoge aññatthitar±d²hi yutte– n±ññatra dukkh± sambhoti, n±ñña½ dukkh± nirujjhati, tato aññena kammena, tato itara½, ubhato suj±to putto icc±di.
Upasaggayuttesu apapar²hi vajjanatthehi yoge, mariy±d±bhividhi-atthe ±yoge patin± patinidhipatid±natthena yoge ca. Yath±– apas±l±ya ±yanti v±ºij±, s±la½ vajjetv±ti attho. Tath± paripabbat± devo vassati, pabbata½ vajjetv±ti attho. Mariy±d±ya½– ±pabbat± khetta½. Abhividhimhi– ±brahmalok± saddo abbhuggacchati, brahmaloka½ abhiby±petv±ti attho. Patinidhimhi– buddhasm± pati s±riputto dhammadesan±ya ±lapati tem±sa½. Patid±ne– ghatamassa telasm± pati dad±ti, kanakamassa hiraññasm± pati dad±ti.
Nip±tayuttesu rite n±n± vin±d²hi yoge– rite saddhamm± kuto sukha½ labhati. Te bhikkh³ n±n±kul± pabbajit±. Vin± saddhamm± natthañño koci n±tho loke vijjati. Ariyehi puthagev±ya½ jano, y±va brahmalok± saddo abbhuggacchati.
Apiggahaºena kamm±p±d±nak±rakamajjhepi pañcam² k±laddh±nehi, pakkhasm± vijjhati miga½ luddako, ito pakkhasm± miga½ vijjhat²ti vutta½ hoti. Eva½ m±sasm± bhuñjati bhojana½, kos± vijjhati kuñjara½.
Casaddaggahaºena pabhuty±di-atthe, tadatthappayoge ca– yatoha½ bhagini ariy±ya j±tiy± j±to, yato sar±mi att±na½, yato pattosmi viññuta½, yatv±dhikaraºamena½, yato pabhuti, yato paµµh±ya, tato paµµh±ya icc±di.
310. Rakkhaºatth±namicchita½
Rakkhaºatth±na½ dh±t³na½ payoge ya½ icchita½, ta½ k±raka½ ap±d±nasañña½ hoti, cak±r±dhik±rato anicchitañca. Rakkhaºañcettha niv±raºa½, t±yanañca. K±ke rakkhanti taº¹ul±, yav± paµisedhenti g±vo.
Anicchita½ yath±– p±p± citta½ niv±raye, p±p±niv±renti, r±jato v± corato v± aggito v± udakato v± n±n±bhayato v± n±n±rogato v± n±n±-upaddavato v± ±rakkha½ gaºhantu.
“Icchita”miti vattate.
311. Yena v±’dassana½.
Yena adassanamicchita½ antaradh±yantena, ta½ k±raka½ ap±d±nasañña½ hoti v±, antaradh±nev±ya½. Upajjh±y± antaradh±yati sisso, nil²yat²ti attho. M±t±pit³hi antaradh±yati putto.
ti ki½? Jetavane antarahito. Yen±ti ki½? Yakkho tattheva antaradh±yati.
312. D³rantikaddhak±lanimm±natv±lopadis±yogavibhatt±rappayoga suddhappamocana hetu vivittappam±ºa pubbayoga bandhana guºavacana pañha kathanathok±katt³su ca.
D³ratthe, antikatthe, addhanimm±ne, k±lanimm±ne, tv±lope, dis±yoge, vibhatte, ±ratippayoge, suddhatthappayoge, pamocanatthappayoge, hetvatthe, vivittatthappayoge, pam±ºatthe, pubbayoge, bandhanatthappayoge, guºavacane pañhe, kathane, thokatthe, akattari ca yadavadhibh³ta½, hetukamm±dibh³tañca, ta½ k±raka½ ap±d±nasañña½ hoti, casaddena yath±yoga½ dutiy±, tatiy±, chaµµh² ca.
Ettha ca d³rantikañca d³rantikatthañc±ti d³rantikanti sar³pekasesa½ katv± vuttanti daµµhabba½, tena d³rantikatthappayoge, tadatthe ca ap±d±nasañño hoti.
D³ratthappayoge t±va– k²vad³ro ito na¼ak±rag±mo, tato have d³ratara½ vadanti, g±mato n±tid³re. ¾rak± te moghapuris± imasm± dhammavinay±, ±rak± tehi bhagav±. D³ratthe– d³ratova namassanti, addasa d³ratova ±gacchanta½.
Antikatthappayoge– antika½ g±m±, ±sanna½ g±m±, sam²pa½ g±m±, g±massa sam²panti attho.
Dutiy±, tatiy± ca, d³ra½ g±ma½ ±gato, d³rena g±mena ±gato, d³rato g±m± ±gatoti attho. D³ra½ g±mena v±. Antika½ g±ma½ ±gato, antika½ g±mena v±, ±sanna½ g±ma½, ±sanna½ g±mena v± icc±di.
Addhak±lanimm±ne nimm±na½ n±ma parim±ºa½, tasmi½ gamyam±ne– ito mathur±ya cat³su yojanesu saªkassa½, r±jagahato pañcacatt±l²sayojanamatthake s±vatthi.
K±lanimm±ne– ito ekanavutikappamatthake vipass² bhagav± loke udap±di, ito vassasahassaccayena buddho loke uppajjissati.
Tv±paccayantassa lopo n±ma tadatthasambhavepi avijjam±nat±, tasmi½ tv±lope kamm±dhikaraºesu– p±s±d± saªkameyya, p±s±da½ abhiruhitv± saªkameyy±ti attho Tath± hatthikkhandh± saªkameyya, abhidhamm± pucchanti, abhidhamma½ sutv± v±, abhidhamm± kathayanti, abhidhamma½ paµhitv± v±, ±san± vuµµhaheyya, ±sane nis²ditv± v±.
Disatthav±c²hi yoge, disatthe ca– ito s± purim± dis±, ito s± dakkhiº± dis±, ito s± pacchim± dis±, ito s± uttar± dis±, av²cito uparibhavagg±, uddha½ p±datal±, adho kesamatthak± icc±di. Disatthe– puratthimato dakkhiºatoti-±di. Ettha pana sattamiyatthe topaccayopi bhavissati.
Vibhatta½ n±ma saya½ vibhattasseva tadaññato guºena vibhajana½, tasmi½ vibhatte– yato paº²tataro v± visiµµhataro v± natthi, attadanto tato vara½. Kiñc±pi d±nato s²lameva vara½, tato may± sut± assutameva bahutara½, s²lameva sut± seyyo. Chaµµh² ca, channavut²na½ p±saº¹±na½ pavara½ yadida½ sugatavinayo.
¾ratippayogo n±ma viramaºatthasaddappayogo. Tattha– asaddhamm± ±rati, virati p±p±, p±º±tip±t± veramaº², adinn±d±n± paµivirato, appaµivirato mus±v±d±.
Suddhatthappayoge– lobhan²yehi dhammehi suddho asa½saµµho, m±tito ca pitito ca suddho anupakkuµµho agarahito.
Pamocanatthappayoge parimutto dukkhasm±ti vad±mi, mutto m±rabandhan±, na te muccanti maccun±, muttoha½ sabbap±sehi.
Hetvatthe, sar³pekasesassa gahitatt± hetvatthappayoge ca sabban±mato– kasm± nu tumha½ dahar± na m²yare, kasm± idheva maraºa½ bhavissati, kasm± hetun±, yasm± ca kamm±ni karonti, yasm± tiha bhikkhave, tasm± tiha bhikkhave eva½ sikkhitabba½, tasm± buddhosmi br±hmaºa, yasm± k±raº±, tasm± k±raº±, ki½ k±raº±. Dutiy±, chaµµh² ca, ki½ k±raºa½, ta½ kissa hetu, kissa tumhe kilamatha.
Kena hetun±, kena k±raºena, yena midhekacce satt±, tena nimittena, tena vuttamicc±d²su “hetvatthe c±”ti tatiy±.
Vivitta½ n±ma vivecana½, tadatthappayoge– vivitto p±pak± dhamm±, vivicceva k±mehi, vivicca akusalehi dhammehi.
Pam±ºatthe tatiy± ca, ±y±mato ca vitth±rato ca yojana½, gambh²rato ca puthulato ca yojana½ candabh±g±ya parim±ºa½, parikkhepato navayojanasataparim±ºo majjhimapadeso.
D²ghaso nava vidatthiyo sugatavidatthiy± pam±ºik± k±retabb±.
Ettha ca “sm±hismi½na”micc±dito “sm±”ti ca “so, v±”ti ca vattam±ne
313. D²ghorehi
D²gha oraicceteti sm±vacanassa so±deso hoti v±.
D²ghaso, d²ghamh± v±, [oraso, oramh± v±] tatiy± ca, yojana½ ±y±mena, yojana½ vitth±rena, yojana½ ubbedhena s±sapar±si.