Kiy±digaºika

K² dabbavinimaye. Dabbavinimayo kayavikkayavasena bhaº¹assa parivattana½. Kiº±ti, kiºanti. Vikkiº±ti, vikkiºanti. Ketu½, kiºitu½. Vikketu½, vikkiºitu½. Kiºitv±, vikkiºitv±. K²ta½ bhaº¹a½. Kayo, vikkayo. Vikkiºeyya haneyya v±.
Khi gatiya½. Khiº±ti. Atikhiºo saro. Kha½, kh±ni. Nak±rassa ºak±ratta½.
Tattha khiº±t²ti gacchati. Atikhinoti atigato. Atr±ya½ p±¼i “senti c±p±tikhiº±va, pur±º±ni anutthunan”ti. Tattha c±p±tikhiº±’ti c±pato atikhiº± atigat±. Aµµhakath±ya½ pana “c±p±tikhiº±ti c±pato atikhiº± c±p± vinimutt±ti attho”ti padatthavivaraºa½ kata½, tampi gatatthaññeva sandh±ya adhipp±yatthavasena katanti daµµhabba½. Tatra khanti saggo. So hi katapuññehi gantabbatt± “khan”ti vuccati. Kh±n²ti sagg±.
Ci caye. Puñña½ cin±ti. P±k±ra½ cin±ti. P±ramiyo vicin±ti, vicinati ca. Puppha½ ocin±ti, ocinati v±. Pacin±ti. Pacinitv±. Cita½ kusala½. Cayo sañcayo. Cito p±k±ro. Cin±t²ti ceto, iµµhakava¹¹hak². Yo satto puññasañcayo “Sañcayo r±si sam³ho piº¹o gaºo saªgho kadambo vaggo karo ghaµ±”iccevam±dayo pariy±y±.
Ji jaye. Jin±ti, vijin±ti, jiniyati. Jet±, jino. Jito m±ro. M±ra½ jito. Jitav±, jit±v², jitabbo, jeyyo, jayana½, jita½, vijita½, jayo, par±jayana½, par±jayo. Yassa jita½ n±vaj²yati. Jitamassa noy±ti koci loke. Jayo hi buddhassa sir²mato aya½, m±rassa ca p±pimato par±jayo.
Tattha jet±ti jin±t²ti jet±, yo koci puggalo. Ajin²ti jino, sabbaññ³ dhammar±j±. Ki½ so ajini? P±pake akusale dhamme m±r±di-arayo ca. Iti p±pake akusale dhamme m±r±dayo ca arayo ajin²ti jino. Vuttampi ceta½–
“M±dis± ve jin± honti, ye patt± ±savakkhaya½;
jit± me p±pak± dhamm±, tasm±ha½ upaka jino”ti,
“Tath±gato bhikkhave abhibh³ anabhibh³to”ti ca.
Jinasaddo hi kevalo sabbaññumhi pavattati, sopapado pana paccekabuddh±d²su tamhi ca yath±raha½ pavattati. “Paccekajino, odhijino, anodhijino, vip±kajino, avip±kajino”ti im±nettha nidassanapad±ni.
Ji j±niya½. Jin±ti, na jin±ti na j±paye, jino rathassa½ maºikuº¹ale ca, putte ca d±re ca tatheva jino. Jino dhanañca d±se ca.
ѱ avabodhane. J±n±ti, ñ±yati, n±yati. Animitt± na n±yare. Jaññ± so yadi h±paye. M± ma½ jaññ³ti icchati. “Ime amh±kan”ti ñ±tabbaµµhena ñ±ti, ñ±tako. ѱtimitt± suhajj± ca. ѱtako no nisinnoti. ѱtabba½ ñeyya½, saªkh±ravik±ralakkhaºanibb±napaññattidhamm±. ¿disesu µh±nesu ñeyyasaddo ekantena napu½sako, v±ccaliªgatte sabbaliªgiko, yath±? Ñeyyo phasso. Ñeyy± vedan±. Ñeyya½ citta½. Ñeyyo puriso, ñeyy± itth², ñeyya½ dhananti ca.
Thu abhitthave. Thun±ti. Abhitthun±ti. Thuti, abhitthuti. Thavan±, abhitthavan±, thuto, abhitthuto.
Thu nitthunane. Thun±ti.
Uµµhehi revate sup±padhamme,
ap±rutadv±re ad±nas²le;
ness±ma ta½ yattha thunanti duggat±,
samappit± nerayik± dukkhena;
pur±º±ni anutthunan”ti ca payogo.
Du hi½s±ya½. Dun±ti. Mittaddu. Dumo.
Ettha mittadd³ti mitta½ dun±ti hi½sati dubbhat²ti mittaddu. Atra “ved± na t±º±ya bhavanti tassa, mittadduno bh³nahuno narass±”ti p±¼i nidassana½. Dumoti duniyati gehasambh±r±di-atth±ya hi½siyati chindiyati, paººapupph±di-atthikehi v± paººapupph±diharaºena p²¼iyat²ti dumo.
Dh³ kampane. Dhun±ti. Dh³mo, dhon±, dhono, dhuto. Dhunanto v±kac²r±ni, gacch±mi ambare tad±.
Tattha dh³moti dhun±ti kampat²ti dh³mo. Dh³masaddo kodhe taºh±ya vitakke pañcasu k±maguºesu dhammadesan±ya½ pakatidh³meti imesu atthesu vattati. “Kodho dh³mo bhasm±ni mosavajjan”ti ettha hi kodhe vattati. “Icch± dh³m±yito sad±”ti ettha taºh±ya½. “Tena kho pana samayena aññataro bhikkhu bhagavato avid³re dh³m±yanto nisinno hot²”ti ettha vitakke.
“Paªko ca k±m± palipo ca k±m±,
bhayañca meta½ timula½ pavutta½;
rajo ca dh³mo ca may± pak±sito,
hitv± tuva½ pabbaja brahmadatt±”ti

Ettha pañcasu k±maguºesu. “Dh³ma½ katt± hot²”ti ettha dhammadesan±ya½. “Dhajo rathassa paññ±no, dh³mo paññ±namaggino”ti ettha pakatidh³me. Icceva½–

Kodhataºh±vitakkesu, pañcak±maguºesu ca;
desan±yañca pakati-dh³me dh³mo pavattati.
Dhon±ti paññ±. Vuttañheta½ niddese “dhon± vuccati paññ±, y± paññ± paj±nan± samm±diµµhi, ki½k±raº± dhon±ti vuccati paññ±? Ya½ t±ya paññ±ya k±yaduccarita½ dhutañca dhotañca sandhotañca niddhotañca, vac²duccarita½ manoduccarita½ dhutañca dhotañca sandhotañca niddhotañca. Ta½k±raº± dhon± vuccati paññ±. Atha v± samm±diµµhi micch±diµµhi½ dhut± ca dhot± ca sandhot± ca niddhot± ca, ta½k±raº± dhon± vuccati paññ±”ti. “Dhonassa hi natthi kuhiñci loke, pakappit± diµµhi bhav±bhaves³”ti ayamettha p±¼i nidassana½ Atra dhon± assa atth²ti dhono, tassa dhonass±ti nibbacana½. Dh±t³namanekatthat±ya dh³dh±tu kampanatthepi dhovanatthepi vattati.
Muna ñ±ºe. Mun±ti. Mona½, muni. Imasmi½ µh±ne dh±tuy± ±khy±tatte ekantena antalopo bhavati. Sobhitattherag±th±ya½ pana an±gatavacane uk±rassa vuddhivasena “aha½ monena monissan”ti r³pantarañca dissati. Tattha monissanti j±nissa½. N±matte antalopo na hoti. Tattha monanti kiñc±pi “na monena muni hot²”ti ettha tuºh²bh±vo “monan”ti vuccati, tath±pi idha “ñ±ºe”ti vacanato na so adhippeto, ñ±ºamev±dhippeta½, tasm± moneyyapaµipad±saªkh±ta½ maggañ±ºamonampi gahetabba½. Mun²ti mun±ti j±n±ti hit±hita½ paricchindat²ti muni. Atha v± khandh±diloke tula½ ±ropetv± minanto viya “ime ajjhattik± khandh±, ime b±hir±”ti-±din± nayena ime ubho atthe mun±t²ti muni. Ten±ha bhagav±–
“Na monena muni hoti, m³¼har³po aviddasu;
yo ca tula½va paggayha, varam±d±ya paº¹ito.
P±p±ni parivajjeti, sa muni tena so muni;
yo mun±ti ubho loke, muni tena pavuccat²”ti.
Apar±pettha bhavati atthavibh±van±. Mun²ti mona½ vuccati ñ±ºa½, k±yamoneyy±d²su v± aññatara½, tena samann±gatatt± puggalo “mun²”ti vuccati. So panesa ag±riyamuni anag±riyamuni sekkhamuni asekkhamuni paccekamuni munimun²ti anekavidho Tattha ag±riyamun²ti gihipi ±gataphalo viññ±tas±sano. Anag±riyamun²ti tath±r³pova pabbajito. Sekkhamun²ti satta sekkh±. Asekkhamun²ti kh²º±savo. Paccekamun²ti paccekabuddho. Munimun²ti samm±sambuddho. Tath± hi ±yasm±pi s±riputto ±ha “mun²ti vuccati tath±gato araha½ samm±sambuddho”ti.
P³ pavane. Pavana½ sodhana½. Pun±ti. Puñña½, putto, dantapoºa½.
Ettha ca puññanti attano k±raka½ pun±ti sodhet²ti puñña½. Atha v± yattha saya½ uppanna½ ta½sant±na½ pun±ti visodhet²ti puñña½. Kinta½? Sucarita½ kusalakamma½. Sakammikatt± dh±tussa k±ritavasena atthavivaraºa½ labbhati. Puttoti attano kula½ pun±ti sodhet²ti putto. Evañca sati h²najacc±na½ caº¹±l±d²na½ putto n±ma na bhaveyy±ti na vattabba½ sadd±namatthakathanassa n±nappak±rena pavattito, tasm± attano pitu hadaya½ p³ret²ti puttoti evam±din±pi nibbacana½ gahetabbameva. N±n±dh±tuvasenapi hi pad±ni siddhi½ samupagacchanti.
Putto ca n±ma atrajo khetrajo antev±siko dinnakoti catubbidho. Tattha att±na½ paµicca j±to atrajo n±ma. Sayanap²µhe pallaªke ureti evam±d²su nibbatto khetrajo n±ma. Santike sippuggaºhanako antev±siko n±ma. Pos±panatth±ya dinno dinnako n±ma dantapoºanti dante punanti visodhenti eten±ti dantapoºa½, dantakaµµha½.
P² tappanakant²su. Piº±t²ti p²ti. Ettha ca p²t²ti p²ºana½ p²ti, tappana½ kant²ti ca vutta½ hoti. Ida½ bh±vavasena nibbacana½. Ida½ pana hetukattuvasena piºayat²ti p²ti, tappet²ti attho.
S± panes± khuddak±p²ti khaºik±p²ti okkantik±p²ti ubbeg±p²ti pharaº±p²t²ti pañcavidh± hoti. Tattha khuddak±p²ti sar²re lomaha½sanamattameva k±tu½ sakkoti. Khaºik±p²ti khaºe khaºe vijjupp±dasadis± hoti. Okkantik±p²ti samuddat²ra½ v²ci viya k±ya½ okkamitv± okkamitv± bhijjati. Ubbeg±p²ti balavat² hoti k±ya½ uddhagga½ katv± ±k±se laªgh±panappam±º± hoti. Pharaº±p²tiy± pana uppann±ya sakalasar²ra½ dhamitv± p³ritavatthi viya mahat± udakoghena pakkhandapabbatakucchi viya ca anupariphuµa½ hoti, eva½ pañcavidh± p²ti, s± sampiy±yanalakkhaºatt± “piº±t²”ti p²t²ti suddhakattuvasenapi vattu½ yujjati. Ettha “piy±yati, pit±, piyo, pemo”ti-±d²ni dh±tuy± eva r³p±ni. Tattha “putta½ piy±yat²ti pit±”ti vadanti. Piy±yitabboti piyo. Pemana½ pemo.
M± parim±ºe. Min±ti. M±na½, parim±ºa½, matta½, matt±, mano, vim±na½, minitabba½, metabba½, ch±y± metabb±. ¿disesu µh±nesu an²yapaccayo na labbhati.
Ettha manoti ek±ya n±¼iy± ek±ya ca tul±ya minam±no viya ±rammaºa½ min±ti paricchindat²ti mano. Visesato miniyate paricchindiyateti vim±na½, dev±na½ puññabalena nibbattabyamha½ devaniketa½. Ya½ vim±na½ upasobhita½, pabh±satimida½ byamhanti ca ±din± thomiyati.
M² hi½s±ya½. Min±ti. M²no, kum²na½.
Ettha m²noti maccho. Macchassa hi “m²no maccho ambujo v±rijo v±ricaro”ti anek±ni n±m±ni. Visesan±m±ni pana “amaro khaliso candakulo kandaphali indaphali indavalo kuliso v±mi kuªkutalo kaº¹iko sakulo maªguro siªg² satavaªko rohito p±µh²no k±ºo savaªko p±vuso” iccevam±d²ni, “timi timiªgalo” iccevam±d²ni ca bhavanti. Kum²nanti kucchiten±k±rena macche minanti hi½santi eten±ti kum²na½, macchabandhanapañjaro. So pana p±¼iya½ kum²nasaddena vuccati. Tath± hi–
“V±rijasseva me sato, bandhassa kumin±mukhe;
akkosati paharati, piye putte apassato”ti

P±¼i dissati.

M³ bandhane. Mun±ti. Muni.
Ettha mun²ti attano citta½ mun±ti mavati bandhati r±gados±divasa½ gantu½ na det²ti muni.
Ri gatidesanesu. Rik±ti. Reºu. Nak±rassa ºatta½.
L² silese. Lin±ti, nilin±ti. L²na½, sall²na½, paµisall±na½.
V² tantasant±ne. Vattha½ vin±ti. Imin± suttena c²vara½ vin±hi. Kamme– ida½ kho ±vuso c²vara½ ma½ uddissa viyyati. V²ta½. Suv²ta½. Appaka½ hoti vetabba½. K±rite “v±y±peti, tantav±yehi c²vara½ v±y±pess±m±’ti c²vara½ v±y±pesu½” iccevam±d²ni bhavanti.
V² hi½s±ya½. Vin±ti. Veºu. Veº³ti va½so.
chedane. Lun±ti. Loºa½, kusala½, b±lo, l³to.
Ettha ca loºanti lun±ti v²tarasabh±va½ vin±seti sarasabh±va½ karot²ti loºa½, lavaºa½. Kuso viya hatthappadesa½ akusaladhamme lun±t²ti kusala½, anavajja-iµµhavip±kalakkhaºo dhammo. Diµµhadhammikasampar±yike dve atthe lun±t²ti b±lo, avidv±. L³toti makkaµako vuccati. Tassa hi sutta½ “l³tasuttan”ti vadanti. Y³sa½ p±tu½ paµaªgamakkhik±d²na½ j²vita½ lun±t²ti l³to.
Si bandhane. Sin±ti. S²m±, s²sa½.
Ettha s²m±ti sin²yate samaggena saªghena kammav±c±ya bandhiyateti s²m±. S± duvidh± baddhas²m± abaddhas²m±ti. T±su abaddhas²m± mariy±dakaraºavasena “s²m±”ti veditabb±. Sin±ti bandhati kese mo¼ikaraºavasena etth±ti s²sa½. Aññ±nipi yojetabb±ni.
S± p±ke. Sin±ti.
Su hi½s±ya½. Suº±ti. Parasu. Para½ suºanti hi½santi eten±ti parasu.
Asa bhojane. Vutt±na½ phalamasn±ti. Asana½.
Ettha asananti ±h±ro. So hi asiyati bhuñjiyat²ti “asanan”ti vuccati. “Asn±tha kh±datha pivath±”ti idamettha nidassana½.
Kilisa vib±dhane. Kilisn±ti. Kileso.
Ettha ca kilesoti r±g±dayopi dukkhampi vuccati.
Uddhasa uñche. Uñcho pariyesana½. Uddhasn±ti.
Isa abhikkhaºe. Isn±ti.
Visa vippayoge. Visn±ti. Visa½.
Pusa sinehasavanap³raºesu. Pusn±ti.
Pusa posane. Pusn±ti.
Musa theyye. Musn±ti. Musalo.
Kiy±d² ettak± diµµh±, dh±tavo me yath±bala½;
suttesvaññepi pekkhitv±, gaºhavho atthayuttito.
S±san± lokato cete,
dassit± tesu lokato;
s±sanassopak±r±ya,
vutt± tadanur³pak±.

Kiy±digaºoya½.