Div±digaºika

Divu k²¼±vijigis±byavah±rajutithutikantigatisatt²su. Ettha ca k²¼±ti la¼an±, vih±ro v±. La¼an±ti ca la¼it±nubhavanavasena ramaºa½. Vih±ro iriy±pathaparivattan±din± vattana½. Vijigis±ti vijayicch±. Byavah±roti voh±ro. Jut²ti sobh±. Thut²ti thoman±. Kant²ti kaman²yat±. Gat²ti gamana½. Satt²ti s±matthiya½. Imesu atthesu divudh±tu vattati. Dibbati. Devo. Dev². Devat±.
Ettha devoti tividh± dev± sammutidev± upapattidev± visuddhidev±ti. Tesu mah±sammatak±lato paµµh±ya lokena “dev±”ti sammatatt± r±jar±jakum±r±dayo sammutidev± n±ma. Devaloke upapann± upapattidev± n±ma. Kh²º±sav± visuddhidev± n±ma. Vuttampi ceta½ “sammutidev± n±ma r±j±no deviyo kum±r±. Upapattidev± n±ma bhummadeve up±d±ya taduttaridev±. Visuddhidev± n±ma buddhapaccekabuddhakh²º±sav±”ti.
Ida½ panettha nibbacana½– dibbanti k±maguºajh±n±bhiññ±cittissariy±d²hi k²¼anti, tesu v± viharant²ti dev±. Dibbanti yath±bhil±sita½ visaya½ appaµigh±tena gacchant²ti dev±. Dibbanti yathicchitanipph±dane sakkont²ti dev±. Atha v± ta½ta½byasananittharaºatthikehi saraºa½ par±yaºanti devan²y± abhitthavan²y±ti dev±. Sobh±visesayogena kaman²y±ti v± dev±.
Ettha ca thutikanti atth± kammas±dhanavasena daµµhabb±, k²¼±dayo cha atth± kattus±dhanavasena. Keci pana “divu k²¼±vijigis±byavah±rajutithutigat²s³”ti paµhanti. Keci “gat²”ti pada½ vih±ya “jutithut²s³”ti paµhanti. Keci “thut²”ti pada½ vih±ya “jutigat²s³”ti paµhanti, keci pana divudh±tu½ “sattithutikan”ti-atthepi icchanti. Ten±ha abhidhammassa anuµ²k±k±ro “devasaddo yath± k²¼±vijigis±voh±rajutigati-attho, eva½ satti-abhitthavakamanatthopi hoti dh±tusadd±na½ anekatthabh±vato”ti-±di.
Ida½ pana yath±vuttesu sammutidev±d²su pacceka½ nibbacana½– dibbanti k²¼anti attano visaye issariya½ karont²ti dev±, r±j±no. Dibbanti k²¼anti pañcahi k±maguºehi, paµipakkhe v± vijetu½ icchanti, voharanti ca lokassa yutt±yutta½, jotanti param±ya sar²rajutiy±, thomiyanti tabbh±vatthikehi, k±miyanti daµµhu½ sotuñca sobh±visesayogena, gacchanti ca yathicchitaµµh±na½ appaµihatagamanena, sakkonti ca ±nubh±vasampattiy± ta½ta½kicca½ nipph±detunti dev±, c±tumah±r±jik±dayo. K²¼anti param±ya jh±nak²¼±ya, vijetu½ icchanti paµipakkha½, paramasukhumañ±ºavisesavisaya½ atthañca voharanti, jotanti sabbakilesadosakalus±bh±v± paramavisuddh±ya ñ±ºajutiy±, thomiyanti ca viññ±tasabh±vehi paramanimmalaguºavisesayogato, k±miyanti ca anuttarapuññakkhettat±ya daµµhu½ sotu½ p³jituñca, gacchanti ca amatamah±nibb±na½ apacc±gaman²y±ya gatiy±, sakkonti ca citt±c±ra½ ñatv± te te satte hite niyojetu½ amatamah±nibb±nasukhe ca patiµµh±petunti dev±, visuddhidev±.
Devasadd “viddhe vigataval±hake deve”ti-±d²su ajaµ±k±se ±gato. “Devo ca thoka½ thoka½ phus±yat²”ti-±d²su meghe. “Ayañhi deva kum±ro”ti-±d²su khattiye. “Aha½ deva sakalajambud²pe aññassa rañño santike kiñci bhaya½ na pass±m²”ti-±d²su issarapuggale. “Pañcahi k±maguºehi samappito samaªg²bh³to paric±reti devo maññe”ti-±d²su upapattideve. “Dev±tideva½ naradammas±rathin”ti-±d²su visuddhideve ±gato.
Dev²ti r±jabhariy±pi devadh²t±pi “dev²”ti vuccati. Devassa bhariy±ti hi dev², s±pi atthato “dibbat²ti dev²”ti vattabb±, yath± “bhikkhat²ti bhikkhun²”ti. Tath± hi vutta½ vim±navatthu-aµµhakath±ya½ “dibbati attano puññiddhiy± k²¼at²ti dev²”ti.
Devat±ti devaputtopi brahm±pi devadh²t±pi. “Atha kho aññatar± devat± abhikkant±ya ruttiy± abhikkantavaºº±”ti-±d²su hi devaputto “devat±”ti vutto “devoyeva devat±”ti katv±, tath± “t± devat± sattasat± u¼±r±, brahm± vim±n± abhinikkhamitv±”ti-±d²su brahm±no.
“Abhikkantena vaººena, y± tva½ tiµµhasi devate;
obh±sent² dis± sabb±, osadh² viya t±rak±”ti-

¾d²su devadh²t±.

Im±ni upapattidev±na½ n±m±ni–
Devo suro ca vibudho, nijjaro amaro maru;
sudh±s² tidaso sagga-v±s² animisopi ca;
divoko’matap±y² ca, saggaµµho devat±ni ca.
Khi khaye. Khiyati. Khayo. Khiyana½. R±gakkhayo.
Khi niv±se kodhahi½s±su ca. Khiyati. Na gacchasi yamakkhaya½. N±gad±nena khiyanti.
Tattha khiyat²ti nivasati. Yamakkhayanti yamanivesana½. Khiyant²ti kujjhanti hi½santi v±.
Gh± gandhop±d±ne. Gh±yat²ti gh±na½. Gh±nena gandha½ gh±yitu½ gh±yitv±.
Ruca rocane. Rocana½ ruci. Bhatta½ me ruccati. Bhattampitassa na ruccati. Pabbajj± mama ruccati. Ruccitu½, ruccitv±. Keci pana imasmi½ div±digaºe “ruca dittimh²”ti paµhanti. Ta½ na yutta½ katthacipi dittisaªkh±tasobhanatthav±cakassa rucadh±tuno “ruccat²”ti r³p±bh±vato. Tasm± eva½ sallakkhetabba½, dittiruc²na½ v±cako rucadh±tu bhuv±digaºiko. Tassa hi “rocati, virocati. Ekattamuparocitan”ti r³p±niyeva bhavanti, na “ruccat²”ti r³pa½. Ruciy±yeva v±cako pana div±digaºikopi hoti cur±digaºikopi. Tassa hi div±digaºikak±le “gamana½ mayha½ ruccat²”ti r³pa½. Cur±digaºikak±le “ki½ nu j±ti½ na roces²”ti r³pa½. ¾pubbo ce ±cikkhane vattati, “±roceti, ±rocayat²”ti r³p±ni dissanti.
Muca mokkhe. Dukkhato muccati. Saddh±ya adhimuccati. Mutti, vimutti, adhimutti, muccam±no.
Uca samav±ye. Uccati. Oko, ³k±, ukk±.
Okoti udakampi ±v±sopi. “Okapuººehi c²vareh²”ti ca, “v±rijova thale khitto, okamokatamubbhato”ti cettha payogo. Ðk±ti s²se nibbattakimiviseso.
Ukk±ti d²pik±dayo vuccanti. “Ukk±su dh±riyam±n±s³”ti hi ±gataµµh±ne d²pik± “ukk±”ti vuccati. “Ukka½ bandheyya, ukka½ bandhitv±, ukk±mukha½ ±limpeyy±”ti ±gataµµh±ne aªg±rakapalla½. “Kamm±r±na½ yath± ukk±, anto jh±yati no bah²”ti ±gataµµh±ne kamm±ruddhana½. “Eva½ vip±ko ukk±p±to bhavissat²”ti ±gataµµh±ne v±tavego “ukk±”ti vuccati. “Saº¹±sena j±tar³pa½ gahetv± ukk±mukhe pakkhipeyy±”ti ±gataµµh±ne suvaººak±r±na½ m³s± “ukk±”ti veditabb±. Icceva½–
D²pik±v±tavegesu, kamm±r±nañca uddhane;
m³s±yampi ca aªg±ra-kapalle c±ti pañcasu;
visayesu panetesu, ukk±saddo pavattati.
Che chedane. Chiyati, chiyanti. Avacchita½, avacch±ta½. Chetv±na mo¼i½ varagandhav±sita½.
Saja saªge. Saªgo lagana½. Sajjati. Sajjana½, sajjito, satto.
Yuja sam±dhimhi. Sam±dh±na½ sam±dhi, k±yakamm±d²na½ samm±payogavasena avippakiººat±ti attho. Yujjati. Yogo, yog².
Ettha yogoti v²riya½. Tañhi–
“V±yametheva puriso, na nibbindeyya paº¹ito;
pass±mi vo’ha’matt±na½, yath± icchi½ tath± ahun”ti

Vacanato avassa½ k±tu½ yujjati upapajjat²ti yogoti vuccati.

Ranja r±ge. Rajjati. Virajjati. Rajjam±no, rajja½, rajjanto, r±go, vir±go, rajjana½, virajjana½, rajan²ya½. Upasaggavasena añño attho bhavati. Samh± raµµh± nirajjati, attano raµµh± niggacchat²ti attho.
Tattha vir±goti virajjanti ettha sa½kilesadhamm±ti vir±go, nibb±na½ maggo ca.
Vij² bhayacalanesu. Vijjati, sa½vijjati. Sa½vego, sa½vejan²ya½. Ubbijjati. Ubbego, ubbiggahadayo.
Luja vin±se. Lujjat²ti loko. Lopo, lutti, lujjana½, lutto.
Ýh± gatinivattiya½. Ýh±yati. Ýh±y², µhiti, µh±na½, µhito, tatraµµho, tiµµha½, kappaµµh±y², ±sabhaµµh±naµµh±y².
“Sukha½ say±mi µh±y±mi, sukha½ kappemi j²vita½;
ahatthap±so m±rassa, aho satth±nukampako”ti
P±¼i nidassana½. L±pa½ gocaraµµh±yinanti ca. Tattha µh±y±m²ti tiµµh±mi.
Þigatiya½. Þiyati. Þem±no. Þino v±. “Ucce sakuºa ¹em±na, pattay±na vihaªgama. Vajjesi kho tva½ v±m³run”ti nidassana½.
Ettha ¹iyat²ti ¹em±noti nibbacana½ gahetabba½.
T± p±lane. T±yati. Aghassa t±t±. So n³na kapaºo t±to, cira½ rujjati assame. T±ºa½, paritta½, gotta½. Tva½ khosi up±saka katakaly±ºo katabh²rutt±ºo.
Tatra parittanti mah±tejavantat±ya samantato satt±na½ bhaya½ upaddava½ upasaggañca t±yati rakkhat²ti paritta½, ga½ t±yat²ti gotta½.
Nata gattavin±me. Gattavin±mo gattavikkhepo. Naccati. Nacca½. Nigaºµho n±µaputto.
D± sodhane. D±yati. D±na½. Anuyogad±panattha½. Anuyoga½ datv±. D±na½ datv±.
supane. D±yati. Nidd±yati. Nidd±yana½, nidd±yam±no, nidd±yanto.
D±d±ne. Puriso d±na½ d±yati. ¾pubbo gahaºe. Adinna½ ±diyati. S²la½ sam±diyati. Kamme– purisena d±na½ d²yati, adinna½ ±diyati. K±rite– ±dapeti, sam±dapeti, ±dapayati, sam±dapayati, ye dhammamev±dapayanti santo.
D± avakhaº¹ane. Diyati, diyanti. Paritta½.
Ettha ca parittanti samantato khaº¹itatt± paritta½. Appamattakañhi gomayapiº¹a½ parittanti vuccati. Tasm± parittanti appakassa n±ma½ k±m±vacarassa ca dhammassa appesakkhatt±.
D± suddhiya½. D±yati. Vod±yati. Vod±na½. Akammakoya½ dh±tu. Tath± hi “vod±yati sujjhati eten±ti vod±na½, samathavipassan±”ti nettisa½vaººan±ya½ vutta½.
D² khaye. D²yate. D²no, ±d²navo.
Tatra d²noti parikkh²ºañ±tidhan±dibh±vena dukkhito. ¾d²navoti-±d²na½ dukkha½ v±ti adhigacchati eten±ti-±d²navo, doso.
Du parit±pe. Duyate. Duno, d³to.
Bhidi bhijjane. Bhijjanadhamma½ bhijjati. Bhijjat²ti bhinno. Bhijjana½ bhedo.
Chidi chijjane. Sutta½ chijjati. Chijjat²ti chinno. Eva½ chidda½. Chijjana½ chedo.
Khidi d²niye. D²nabh±vo d²niya½, yath± dakkhiya½. Khijjati, khinno, akhinnamati, khedo, khedaªgato lokahit±ya n±tho.
Ettha khedaªgatoti k±yikadukkhasaªkh±ta½ parissama½ patto, dukkhamanubhav²ti attho.
Pada gatiya½. Pajjati. Magga½ paµipajjati. Paµipatti½ paµipajjati. Addh±namaggappaµipanno hoti, phalasam±patti½ sam±pajjati. ¾patti½ ±pajjati. Akammakampi bhavati, tesa½ adhammo ±pajjati, pajjo, byagghapajjo, sampad±yo.
Ettha ca pajjoti maggo. Byagghapajje saddulapathe j±toti byagghapajjo, eva½n±mako kulaputto. Sampadiyati ñ±piyati dhammo eten±ti sampad±yo, akkh±t±.
Vida satt±ya½. Satt± vijjam±n±k±ro. Vijjati, sa½vijjati. J±tavedo, vijj±, avijj±, vidito.