Hak±rantadh±tu
H± c±ge. Jahati, vijahati. Vijahana½, jahitu½, jah±tave, jahitv±, jah±ya. Mh² ²sa½hasane. Mhayate, umhayate vimhayate. Tattha mhayateti sita½ karoti. Umhayateti pahaµµh±k±ra½ dasseti. Vimhayateti vimhayana½ karoti. Tatr±ya½ p±¼i “na na½ umhayate disv±. Pekkhitena mhitena ca. Mhitapubba½va bh±sati. Yad± umhayam±n± ma½, r±japutt² udikkhati. Umh±peyya pabh±vat². Pamh±peyya pabh±vat²”ti. Tattha umhayam±n±ti pahaµµh±k±ra½ dassetv± hasam±n±. Umh±peyy±ti sitavasena paha½seyya. Pamh±peyy±ti mah±hasitavasena parih±seyya. Hu d±ne. Havati. Huti. Hu pasajjakaraºe. Pasajjakaraºa½ pak±rena sajjanakriy±. Havati. Huto, hutav±, hut±v², ±huti. H³ satt±ya½. Hoti, honti. Hosi, hotha. Homi, homa. Pahoti, pahonti. Pah³ta½, pah³t±, kuto pah³t± kalah± viv±d±. Honto, hont±, honta½, pahonto. Pacch±samaºena hotabba½. Hotu½ hotuye, pahotu½, hutv±na. Vattam±n±vibhattir³p±d²ni. Ettha pasiddhar³p±neva gahit±ni. Hotu, hontu. Hosi, hotha. Homi, homa. Pañcam²vibhattir³p±ni. Etth±pi pasiddhar³p±neva gahit±ni. Huveyya, huveyyu½. Huveyy±si, huveyy±tha. Huveyy±mi, huveyy±ma. Huvetha, huvera½. Huvetho, huveyy±vho. Huveyya½, huveyy±mhe. Sattamiy± r³p±ni. Ettha pana “upako ±j²vako ‘huveyya p±vuso’ti vatv± s²sa½ okampetv± ummagga½ gahetv± pakkam²”ti p±¼iya½ huveyy±ti padassa dassanato nayavasena ‘huveyya, huveyyun”ti-±d²ni vutt±ni. Hupeyy±tipi p±µho dissati, yath± paccapekkhaº±. Tabbasena “hupeyya, hupeyyu½ Hupeyy±s²”ti-±din± vak±rassa pak±r±desabh³t±ni r³p±nipi gahetabb±ni. Aparo nayo– heyya, heyyu½. Heyy±si, heyy±tha. Heyy±mi, heyy±ma. Hetha, hera½. Hetho, heyy±vho. Heyya½, heyy±mhe. Im±ni aµµhakath±nayena gahitar³p±ni. Ettha pana “na ca upp±do hoti. Sace heyya, upp±dass±pi upp±do p±puºeyy±”ti idampi nidassana½ daµµhabba½. Huva, huvu. Huve, huvittha. Huva½, huvimha. Huvittha, hotha iccapi saññogatak±ralopena ahos²ti attho. Tath±hi “kasir± j²vik± hoth±”ti padassattha½ vaººentehi “dukkh± no j²vik± ahos²”ti attho vutto. Huvire. Huvittho, huvivdo. Huvi½, huvimhe. Parokkh±ya r³p±ni. Ahuv±, ahuv³. Ahuvo, ahuvattha. Ahuva½, ahuvamha. Ahuvattha, ahuvatthu½. Ahuvase, ahuvavha½. Ahuvi½, ahuvamhase. Hiyyattan²r³p±ni. Ettha ahuvamhaseti maya½ bhavamhaseti attho. “Akaramhasa te kicca½, ya½ bala½ ahuvamhase”ti p±¼iya½ pana “ahuva amhase” iti v± padacchedo k±tabbo “ahu amhase”ti v±. Pacchimanaye vak±r±gamo “ahuv±”ti ca “ah³”ti ca dvinnampi ahos²ti attho. Amhanti amh±ka½. Seti nip±tamatta½. Ida½ vutta½ hoti– amh±ka½ ya½ bala½ ahosi, maya½ tena balena tava kicca½ akaramh±ti. Ahosi, ahu½, ahesu½. Ahuvo, ahuvittha. Ahosittha-iccapi. Ahosi½, ahuv±si½ iccapi, ahosimh±, ahumh± Ahuv±, ahuvu, ahuvase, ahuvivha½. Ahuva½, ahu½ iccapi. Ahuvimhe. Ajjataniy± r³p±ni. Ettha “aha½ kevaµµag±masmi½, ahu½ kevaµµad±rako”ti dassanato “ahun”ti vutta½, ahosinti attho. “Aha½ bhadante ahuv±si½ pubbe sumedhan±massa jinassa s±vako”ti dassanato “ahuv±sin”ti iccevattho. Tath± hi anekavaººavim±navatthu-aµµhakath±ya½ imiss± p±¼iy± attha½ vaººentehi ahuv±sinti ahosinti attho pak±sito. “Hessati, hehissati, hehiti, hohit²”ti im±ni catt±ri bhavissantiy± m±tik±pad±ni veditabb±ni. Id±ni t±ni vibhajiss±mi– hess±ti, hessanti. Hessasi, hessatha. Hess±mi, hess±ma. Hessate, hessante. Hessase, hessavhe. Hessa½, hess±mhe. Im±ni “an±gatamhi addh±ne, hess±ma sammukh± iman”ti dassanato vutt±ni. Hehissati, hehissanti. Hehissasi. Sesa½ vitth±retabba½. Hohissati, hohissanti. Hohissasi. Sesa½ vitth±retabba½. Hehiti, hehinti. Hehisi. Sesa½ vitth±retabba½. Hohiti, hohinti. Hohisi. Sesa½ vitth±retabba½. Bhavissantiy± r³p±ni. Ahuviss±, ahuvissa½su. Ahuvissase, ahuvissatha. Ahuvissa½, ahuvissamh±. Ahuvissatha, ahuvissisu. Ahuvissase ahuvissavhe. Ahuvissi½, ahuviss±mhase. K±l±tipattir³p±ni. Vhe avh±yane baddh±ya½ sadde ca. Avh±yana½ pakkosana½. Baddh±ti ahaªk±ro, ghaµµana½ v± s±rambhakaraºa½ v±. Saddo ravo. Vheti, vh±yati, avheti, avh±yati, avh±si iccapi. Kacc±yano m±ºavakosmi r±ja, an³nan±mo iti mavhayanti. ¾saddo upasaggova, so saññogaparatt± rasso j±to. Avhito. Anavhito tato ±g±. Avh±, avh±yan±. V±raºavhayan± rukkh±. K±mavhe visaye. Kum±ro candasavhayo.
“Sattatanti½ sumadhura½,
r±maºeyya½ av±cayi½;
so ma½ raªgamhi avheti,
saraºa½ me hohi kosiy±”ti.
Ettha avhet²ti s±rambhavasena attano visaya½ dassetu½ saªghaµµat²ti attho. “Sam±gate ekasata½ samagge, avhettha yakkho avikampam±no”ti etth±pi s±rambhavasena ghaµµana½ avh±yana½ n±ma.
“Tattha naccanti g±yanti, avh±yanti var±vara½;
acchar± viya devesu, n±riyo samalaªkat±”ti
Ettha pana avh±yanti var±varanti varato vara½ naccañca g²tañca karontiyo s±rambha½ karont²ti attho daµµhabbo. Pañha pucch±ya½. Bhikkhu garu½ pañha½ pañhati. Pañho. Aya½ pana p±¼i “paripucchati paripañhati ida½ bhante katha½ imassa ko attho”ti. Pañhasaddo pulliªgavasena gahetabbo. “Pañho ma½ paµibh±ti, ta½ suº±”ti yebhuyyena pulliªgappayogadassanato. Katthaci pana itthiliªgopi bhavati napu½sakaliªgopi. Tath± hi “pañh± mes± kusalehi cintit±. Koº¹añña pañh±ni viy±karoh²”ti tadd²pik± p±¼iyo dissanti, liªgavipall±so v± tattha daµµhabbo. Pañha icch±ya½. Pañhati. Pañho. Ettha ca pañhoti ñ±tu½ icchito attho. Ida½ panettha nibbacana½ pañhiyati ñ±tu½ icchiyati soti pañhoti. Tath± hi vutta½ “vissajjitamhi pañhe”ti imiss± nettip±¼iy± attha½ sa½vaººentena “pañheti ñ±tu½ icchite atthe”ti. Miha secane. Mihati, ummihati. Megho, mehana½. Tattha ummihat²ti pass±va½ karoti. Meghoti mihati siñcati loka½ vassadh±r±h²ti megho, pajjunno. Mehananti itth²na½ guyhaµµh±na½. Daha bhasm²karaºe dh±raºe ca. ¾g±r±ni aggi dahati. Aya½ puriso ima½ itthi½ ayyika½ dahati, mama ayyik±ti dh±ret²ti attho. Imassa purisassa aya½ itth² ayyik± hot²ti adhipp±yo. Atra pan±ya½ p±¼i “saky± kho ambaµµha r±j±na½ ukk±ka½ pit±maha½ dahant²”ti. Aggin± da¹¹ha½ geha½, dayhati, dayham±na½. Dassa ¹±dese “¹ahat²”ti r³pa½. “Þahanta½ b±lamanveti, bhasm±channova p±vako”ti-±dayo payog± ettha nidassan±ni bhavanti. Caha parisakkane. Cahati. Raha c±ge. Rahati. Raho, rahito. Rahi gatiya½. Rahati. Raho, raha½. Dahi bahi vuddhiya½. Dahati. Bahati. Bahi saddhe ca. Cak±ro vuddh±pekkho. Bahati. Tuhi duhi addane. Tuhati. Duhati. Araha maha p³j±ya½. Arahati. Araha½, arah±. Mahati. Mahana½, maho. Vih±ramaho. Cetiyamaho. Tatra nikkilesatt± ekantadakkhiºeyyabh±vena attano katap³j±sakk±r±d²na½ mahapphalabh±vakaraºena arahaº²yo p³jan²yoti arah±, kh²º±savo. ¿ha cet±ya½. ¿hati. ¿h±. ¿h± vuccati v²riya½. Vaha maha buddhiya½. Vahati, mahati. Ahi pilahi gatiya½. Ahati. Pilahati, ahi. Ettha ca ah²ti nipp±dopi sam±no ahati gacchati gantu½ sakkot²ti ahi. Garaha kalaha kucchane. Garahati. Garah±, kalahati, kalaho. Varaha valaha padh±niye paribh±sanahi½s±d±nesu ca. Varahati. Valahati. Var±ho. Ettha ca var±hoti s³karopi hatth²pi vuccati. Tath± hi “eneyy± ca var±h± ca. Mah±var±hova niv±papuµµho”ti-±d²su s³karo “var±ho”ti n±mena vuccati. “Mah±var±hassa nad²su jaggato, bhisa½ ghasam±nass±”ti-±d²su pana hatth² “var±ho”ti n±mena vuccati. Mah±var±hass±ti hi mah±hatthinoti attho. Vehu jehu v±hu payatane. Vehati, jehati. V±hati. V±hano. V±hano vuccati asso. So hi v±hanti saªg±m±d²su kicce uppanne payatanti v²riya½ karonti, eten±ti v±hanoti vuccati. D±hu niddakkhaye. D±hati. Ðha vitakke. Ðhati, ±y³hati, viy³hati, by³hati apohati. Ðhana½, ±y³hana½, by³ho, apoho. Tattha ³hat²ti vitakketi, ±y³hat²ti v±yamati, viy³hat²ti pa½su½ uddharati. Eva½ by³hat²ti etth±pi. Apohat²ti cha¹¹eti, atha v± viveceti. G±hu vilo¼ane. G±hati. G±ho, candagg±ho, s³riyagg±ho, nakkhattagg±ho. Gaha gahaºe. Gahati, paggahati. ¾huti½paggahiss±mi. Paggaho, pagg±ho. Paggahoti patto. Pagg±hoti v²riya½. Saha parisahane. Parisahana½ khanti. Sahati. Saho, asaho, asayho. Ruha cammani p±tubh±ve. Ruhati. Rukkho. M±tu m±ne. M±hati. Guh³ sa½varaºe. Guhati nigguhati. Guho, guyhako. Vaha p±puºe. Vahati. V±rivaho. Duha pap³raºe. Duhati, dohati. Duyham±n± g±v². Diha upacaye. Dehati. Deho. Dehoti sar²ra½. Liha ass±dane. Lehati, palehati. Lehan²ya½. Atr±ya½ p±¼i “sunakh± himassa palihi½su p±de”ti. Aya½ panattho– sunakh± imassa kum±rassa p±datale attano jivh±ya palihi½s³ti. Oha c±ge. Ohati. Sabbamanattha½ apohati. Apoho. Brahma uggame. Brahati. Brah±. Daha thaha hi½satth±. Dahati. Thahati. Br³ha va¹¹hane. Upar³pari br³hat²ti brahm±. K±rite “vivekamanubr³hetu½ vaµµat²”ti payogo. Brahm±ti tehi tehi guºavisesehi br³hitoti brahm±. Brahm±ti mah±brahm±pi vuccati tath±gatopi br±hmaºopi m±t±pitaropi seµµhampi. “Sahasso brahm± dvisahasso brahm±”ti-±d²su hi mah±brahm± “brahm±”ti vuccati. “Brahm±ti kho bhikkhave tath±gatasseta½ adhivacanan”ti ettha tath±gato.
“Tamonudo buddho samantacakkhu,
lokantag³ sabbabhav±tivatto;
an±savo sabbadukkhappah²no,
saccavhayo brahme up±sito me”ti
Ettha br±hmaºo. “Brahm±ti m±t±pitaro, pubb±cariy±ti vuccare”ti ettha m±t±pitaro. “Brahmacakka½ pavattet²”ti ettha seµµha½. Ettheta½ vuccati–
“Mah±brahmani vippe ca, atho m±t±pit³su ca;
tath±gate ca seµµhe ca, brahmasaddo pavattat²”ti.
Aparo nayo– brahm±ti tividh± brahm±no sammutibrahm±no upapattibrahm±no visuddhibrahm±noti.
“Sampanna½ s±liked±ra½, suv± bhuñjanti kosiya;
paµivedemi te brahme, na ne v±retumussahe,
paribbaja mah±brahme, pacantaññepi p±ºino”ti ca
Evam±d²su hi brahmasaddena sammutibrahm±no vutt±.
“Ap±rut± tesa½ amatassa dv±r±,
ye sotavanto pamuñcantu saddha½;
vihi½sasaññ² paguºa½ na bh±si½,
dhamma½ paº²ta½ manujesu brahme,
Atha kho brahm± sahampat²”ti ca evam±d²su brahmasaddena upapattibrahm±. “Brahmacakka½ pavattet²”ti-±divacanato brahmanti ariyadhammo vuccati. Tato nibbatt± avisesena sabbepi ariy± visuddhibrahm±no n±ma paramatthabrahmat±ya. Visesato pana “brahm±ti kho bhikkhave tath±gatasseta½ adhivacanan”ti vacanato samm±sambuddho uttamabrahm± n±ma sadevake loke brahmabh³tehi guºehi ukka½sap±ramippattito. Ettheta½ vuccati–
“Sammutiyupapatt²na½, visuddh²na½ vasena ca;
brahm±no tividh± honti, uttamena catubbidh±”ti.
Dhimha niµµhubhane. Dhimheti. “Paµiv±magata½ salla½, passa dhimh±mi lohitan”ti p±¼i nidassana½. Tattha dhimh±m²ti niµµhubh±m²ti attho.
Hak±rantadh±tur³p±ni.