Lak±rantadh±tu
L± ±d±ne. L±ti. L±na½, garu¼o, s²ha¼o, r±hulo, kusala½, b±lo, mahallako, mahallik±. Tatra garu¼oti garu½ l±ti ±dad±ti gaºh±t²ti garu¼o, yo “supaººo, dij±dhipo, n±g±ri, karoµ²”ti ca vuccati. S²ha¼oti s²ha½ l±ti ±dad±ti gaºh±t²ti s²ha¼o, pubbapuriso. Tabba½se j±t± etarahi sabbepi s²ha¼± n±ma j±t±. R±huloti-±d²su pana r±hu viya l±ti gaºh±t²ti r±hulo, ko so? Sikkh±k±mo ±yasm± r±hulabhaddo buddhaputto. Tassa hi j±tadivase suddhodanamah±r±j± “puttassa me tuµµhi½ nivedeth±”ti uyy±ne k²¼antassa bodhisattassa s±sana½ pahiºi. Bodhisatto ta½ sutv± “r±hu j±to bandhana½ j±tan”ti ±ha. Puttassa hi j±yana½ r±huggaho viya hoti. Taºh±kilissanat±p±danato b±¼hena ca saªkhalik±dibandhanena bandha½ viya hoti muccitu½ appad±natoti “r±hu j±to bandhana½ j±tan”ti ±ha. R±j± “ki½ me putto avac±”ti pucchitv± ta½ vacana½ sutv± “ito paµµh±ya me natt± ‘r±hulo’ tveva hot³”ti ±ha, tato paµµh±ya kum±ro r±hulo n±ma j±to. Mah±pad±nasuttaµ²k±yañhi “r±hu j±to”ti ettha “r±h³ti r±huggaho”ti vutta½, ta½ pana “r±hulo”ti vacanassattha½ p±kaµa½ k±tu½ adhipp±yatthavasena vutta½. Na hi kevalo “r±h³”ti saddo “r±huggaho”ti attha½ vadati, atha kho j±tasaddasambandha½ labhitv± vadati. Tath± hi “r±hu j±to”ti bodhisattena vuttavacanassa “r±huggaho j±to”ti atthau bhavati, tasm± suddhodanamah±r±j± “mama natt± r±hu viya l±t²ti r±huloti vattabbo”ti cintetv± “r±hulotveva hot³”ti ±h±ti daµµhabba½. Keci pana “r±hulo j±to bandhana½ j±tan”ti paµhanti, katthaci potthake ca likhanti, ta½ na sundara½, atthassa ayuttito µ²k±ya ca saddhi½virocato. Na hi “r±hulo”ti kum±rassa n±ma½ paµhama½ uppanna½, pacch±yeva pana uppanna½ ayyakena dinnatt±, tasm± tad± bodhisattena “r±hulo j±to”ti vattu½ na yujjati. Yath± hi anabhisitte ar±jini puggale “mah±r±j±”ti voh±ro nappavattati. ݲk±yañca “r±h³ti r±huggaho”ti vutta½. Ath±pi tesa½ siy± “r±hulo j±to bandhana½ j±tan”ti padassa vijjam±natt± eva µ²k±ya½ “r±huggaho”ti bh±vavasena l±saddena sam±nattho ±d±nattho gahasaddo vuttoti evampi nupapajjati, “r±hul±na½ j±ta½ bandhana½ j±tan”ti p±µhassa vattabbatt±. R±huloti hi ida½ pada½ “s²ha¼o”ti pada½ viya dabbav±caka½, na kad±cipi bh±vav±caka½, tasm± “r±hulo j±to bandhana½ j±tan”ti eta½ ekaccehi duropita½ p±µha½ aggahetv± “r±hu j±to bandhana½ j±tan”ti ayameva p±µho gahetabbo, s±rato ca paccetabbo suparisuddhesu anekesu potthakesu diµµhatt±, por±ºehi ca gambh²rasukhumañ±ºehi ±cariyapac±riyehi paµhitatt±. Aya½ panettha s±dhipp±y± atthappak±san±– r±hu j±toti bodhisatto puttassa j±tas±sana½ sutv± sa½vegappatto “id±ni mama r±hu j±to”ti vadati, muccitu½ appad±navasena mama gahaºattha½ r±hu uppannoti hi attho. Bandhana½ j±tanti imin± “mama bandhana½ j±tan”ti vadati. Tath± hi µ²k±ya½ vutta½ “r±h³ti r±huggaho”ti. Tattha r±huggahoti gaºh±t²ti gaho, r±hu eva gaho r±huggaho, mama g±hako r±hu j±toti attho. Atha v± gahaºa½ gaho, r±huno gaho r±huggaho, r±huggahaºa½ mama j±tanti attho. Putto hi r±husadiso. Pit± candasadiso puttar±hun± gahitatt±. Ekacce pana “r±hulotveva hot³”ti ima½ padesa½ disv± “r±hu j±to”ti vutte imin± na sameti, “r±hulo j±to”ti vutteyeva pana samet²ti maññam±n± eva½ p±µha½ paµhanti likhanti ca, tasm± so anupaparikkhitv± paµhito duropito p±µho na gahetabbo, yath±vutto por±ºako por±º±cariyehi abhimato p±µhoyeva ±yasmantehi gahetabbo atthassa yuttito, µ²k±ya ca saddhi½ avirodhatoti. Tattha kusalanti kucchit±na½ p±padhamm±na½ s±nato tanukaraºato ñ±ºa½ kusa½ n±ma, tena kusena l±tabba½ pavattetabbanti kusala½. B±loti diµµhadhammikasampar±yikasaªkh±te dve anatthe devadattakok±lik±dayo viya l±ti ±dad±t²ti b±lo. Im±ni pana ta½n±m±ni–
B±lo avidv± añño ca, aññ±º² avicakkhaºo;
apaº¹ito akusalo, dummedho kumati ja¼o.
E¼am³go ca nippañño, dummedh² avid³ mago;
aviññ³ andhab±lo ca, duppañño ca aviddasu.
Mahallakoti mahatta½ l±ti gaºh±t²ti mahallako, jiººapuriso. Im±nissa n±m±ni–
Jiººo mahallako vuddho, buddho vu¹¹ho ca kattaro;
thero c±ti ime sadd±, jiººapaññattiyo siyu½.
Tath± hi–
“Dure apassa½ therova, cakkhu½ y±citum±gato”;
evam±d²su daµµhabbo, therasaddo mahallake.
Im±ni pana n±m±ni itthiy± itthiliªgavasena vattabb±ni–
Jiºº± mahallik± vuddh², buddh² vu¹¹h² ca kattar±;
ther² c±ti ime sadd±, n±ma½ jiºº±ya itthiy±.
Dala phala visaraºe. Dalati. Phalati. Dalito rukkho. Phalito bh³mibh±go. Ala bh³sane. Alati. Alaªk±ro, alaªkato, alaªkata½. “S±laªk±nanayogepi, s±laªk±nanavajjit±”ti imissañhi kav²na½ kabbaracan±ya½ alaªkasaddo bh³sanavisesa½ vadati. Keci panettha ala bh³sanapariy±panav±ranes³ti dh±tu½ paµhanti, “alat²”ti ca r³pa½ icchanti. Maya½ pana aladh±tussa pariyattiniv±raºatthav±cakatta½ na icch±ma payog±dassanato. Nip±tabh³to pana ala½saddo pariyattiniv±raºatthav±cako dissati “alameta½ sabba½. Ala½ me tena rajjen±”ti-±d²su. M²la nimelane. M²lati, nim²lati, umm²lati. Nim²lana½. Bila patitthambhe. Bilati. N²la vaººe. N²lavattha½. S²la sam±dhimhi. S²lati. S²la½, s²lana½. Ettha s²lanti s²lanaµµhena s²la½. Vuttañheta½ visuddhimagge “s²lanti kenaµµhena s²la½? S²lanaµµhena s²la½, kimida½ s²lana½ n±ma? Sam±dh±na½ v± k±yakamm±d²na½ sus²lyavasena avippakiººat±ti attho. Upadh±raºa½ v± kusal±na½ dhamm±na½ patiµµh±navasena ±dh±rabh±voti attho. Etadeva hi ettha atthadvaya½ saddalakkhaºavid³ anuj±nanti. Aññe pana ‘siraµµho s²laµµho, s²talaµµho s²laµµho’ti evam±din± nayenettha attha½ vaººent²”ti. Tattha “atthadvaya½ saddalakkhaºa vid³ anuj±nant²”ti ida½ “s²la sam±dhimhi s²la upadh±raºe”ti dvigaºikassa s²ladh±tussa atthe sandh±ya vutta½. Imassa hi cur±digaºa½ pattassa upadh±raºe “s²leti, s²layat²”ti r³p±ni bhavanti, upadh±ret²tipi tesa½ attho. Idha pana bh³v±digaºikatt± sam±dh±natthe “s²lat²”ti r³pa½ bhavati, sam±dhiyat²ti tassa attho. Punapi ettha sot³na½ sukhaggahaºattha½ nibbacan±ni vuccante. S²lati sam±dhiyati k±yakamm±d²na½ sus²lyavasena na vippakirat²ti s²la½. Atha v± s²lanti sam±dahanti citta½ eten±ti s²la½. Im±ni bh³v±digaºikavasena nibbacan±ni. Cur±digaºikavasena pana s²leti kusale dhamme upadh±reti patiµµh±bh±vena bhuso dh±ret²ti s²la½. S²lenti v± etena kusale dhamme upadh±renti bhuso dh±renti s±dhavoti s²lanti nibbacan±ni. Kila bandhe. Kilati. Kila½. K³la ±varaºe. Kulati. K³la½. Vahe rukkhe pak³laje. K³la½ bandhati. Nad²k³le vas±maha½. K³lati ±varati udaka½ bahi nikkhamitu½ na det²ti k³la½. S³la ruj±ya½. S³lati. S³la½. Kaººas³la½ na janeti. T³la nikkar²se. Nikkar²sa½ n±ma kar²samattenapi aminetabbato lahubh±voyeva. T³lati. T³la½ bhaµµha½va m±luto. Pula saªgh±te. Pulati. Pañcapuli. M³la patiµµh±ya½ m³lati. M³la½. M³lasaddo “m³l±ni uddhareyya antamaso uss²ran±¼imatt±nip²”ti-±d²su m³lam³le dissati. “Lobho akusalam³lan”ti-±d²su as±dh±raºahetumhi. “Y±vamajjhanhike k±le ch±y± pharati, niv±te paºº±ni patanti, ett±vat± rukkham³lan”ti-±d²su sam²pe. Atrida½ vuccati–
M³lam³le m³lasaddo, padissati tatheva ca;
as±dh±raºahetumhi, sam²pamhi ca vattati.
Phala nibbattiya½. Rukkho phalati. Rukkhaphal±ni bhuñjant±. Mahapphala½ mah±nisa½sa½. Sot±pattiphala½. Tattha phalanti mah±nibbattika½. Phala bhede. Phalati. Muddh± te phalatu sattadh±. P±d± phali½su. Tattha phalat³ti bhajjitu. Phala abyattasadde. Asan² phalati. Dveme bhikkhave asaniy± phalantiy± na santasanti. Phalantiy±ti sadda½ karontiy±. Culla h±vakaraºe. H±vakaraºa½ vil±sakaraºa½. Cullati. Phulla vikasanabhedesu. Phullati. Phulla½. Phullito ki½suko. Suphullitamaravindavana½.
As²tihatthamubbedho, d²paªkaro mah±muni;
sobhati d²parukkhova, s±lar±j±va phullito.
Khaº¹aphullapaµisaªkharaºa½. Cilla seµhille. Siµhilabh±vo seµhilla½. Cillati. Velu celu kelu khelu pelu belu selu sala tila gatiya½. Velati. Celati. Kelati. Khelati. Pelati. Belati. Selati. Salati. Tilati. Cela½, belako. Ettha celanti vattha½. Pelakoti saso. Khala calane. Khalati. Khalo. Khaloti dujjano as±dhu asappuriso p±pajano. Khala sañcinane. Khalati. Khala½. Khalanti v²hiµµhapanok±sabh³ta½ bh³mimaº¹ala½. Tañhi khalanti sañcinanti r±si½ karonti ettha dhaññ±n²ti khalanti vuccati. “Khala½ s±la½ pasu½ khetta½, gant± cassa abhikkhaºan”ti payogo. Gila ajjhoharaºe. Gilati. Gilamakkha½ puriso na bujjhati. Gala adane. Galati. Galo. Galanti adanti ajjhoharanti eten±ti galo. Galoti g²v± vuccati. Sala salla ±sugatiya½. ¾sugati s²ghagamana½. Salati. Sallati. Salla½. Ettha ca “salla½ usu saro sallo kaº¹o tejano”ti pariy±y± ete. Khola gatipaµigh±te. Kholati. Gile p²tikkhaye. Gil±yati. Gil±no, gelañña½. Gil±noti akallako. Vinayepi hi vutta½ “n±ha½ akallako”ti. Aµµhakath±yañca “n±ha½ akallakoti n±ha½ gil±no”ti vutta½. Mile gattavin±me. Mil±yati. Mil±yano, mil±yanto, mil±yam±no. Kele mam±yane. Mam±yana½ taºh±diµµhivasena “mama idan”ti gahaºa½. Kel±yati. Tva½ ka½ kel±yati. Sala calane sa½varaºe ca, vala valla calane ca. Sa½varaº±pekkh±ya½ cak±ro. Salati. Kusala½. Valati. Vallati. Vall³ro. Tattha kusalanti kucchite p±padhamme salayati calayati kampeti viddha½set²ti kusala½. Kucchita½ ap±yadv±ra½ salanti sa½varanti pidahanti s±dhavo eten±ti kusala½. Vallanti sa½varanti rakkhanti ito k±kasen±dayo satte akh±danatth±y±ti vall³ro. Mala malla dh±raºe. Malati. Mala½. Mallati. Mallo. Bhala bhalla paribh±sanahi½s±d±nesu. Bhalati. Bhallati. Kala saªkhy±ne. Kalati. Kal±, k±lo. Ettha kal±ti so¼asabh±g±dibh±go. K±loti “ettako atkkanto”ti-±din± kalitabbo saªkh±tabboti k±lo, pubbaºh±disamayo. Kalla asadde. Asaddo. Nissaddo. Kallati. Jala dittiya½. Jalati. Jala½, jalanto, pajjalanto, jalam±no. Ko eti siriy± jala½. Jala½va yasas± aµµh±, devadattoti me suta½. Saddhammapajjoto jalito. Hula calane. Hulati. Halo. Haloti ph±lo, so hi holeti bh³mi½ bhindanto mattikakhaº¹a½ c±let²ti “halo”ti vuccati uk±rassa ak±ra½ katv±. Cala kampane. Calati. Calito, acalo. Mahanto bh³mic±lo. Calana½, c±lo. Jala dhaññe. Jalati. Jala½. Ýala µula velambe. Ýalati. Ýulati. Thala µh±ne. Thalati. Thalo. Thaloti nirudakappadeso. Pabbajj±nibb±nesupi ta½sadisatt± tabboh±ro. Yath± hi loke udakoghena anottharaºaµµh±na½ “thalo”ti vuccati, eva½ kilesoghena anottharaº²yatt± pabbajj± nibb±nañca “thalo”ti vuccati, “tiººo p±raªgato thale tiµµhati br±hmaºo”ti hi vutta½. Ph±la vilekhane. Ph±lati bh³mi½ vilekhati bhindat²ti ph±lo. Nala ganthe. Nalati. Bala p±ºane. Iha p±ºana½ j²vana½ sasanañca. Balati. Bala½, b±lo. Ettha balanti j²vita½ kappenti eten±ti bala½, k±yabalabhogabal±dika½ bala½. Atha v± balanti samm±j²vana½ j²vanti eten±ti bala½, saddh±dika½ bala½. ¾gamaµµhakath±ya½ pana “assaddhiye na kampat²ti saddh±balan”ti-±di vutta½, ta½ da¼haµµhena balanti vattabb±na½ saddh±d²na½ akampanabh±vadassanattha½ vuttanti daµµhabba½. Atha v± dh±t³na½ atth±tisayayogato assaddhiy±d²na½ abhibhavanena saddh±dibal±na½ abhibhavanatthopi gahetabbo “abal± na½ baliyant²”ti ettha viya. B±loti balati assasati ceva passasati c±ti b±lo, assasitapassasitamattena j²vati, na seµµhena paññ±j²viten±ti vutta½ hoti. Tath± hi aµµhakath±ya½ vutta½ “balant²ti b±l±, assasitapassasitamattena j²vanti, na paññ±j²viten±ti attho”ti. Paññ±j²vinoyeva hi j²vita½ seµµha½ n±ma. Ten±ha bhagav± “paññ±j²vi½ j²vitam±hu seµµhan”ti. Pula mahatte. Pulati. Vipula½. Kula saªkh±ne bandhumhi ca. Kolati. Kula½, kolo. Sala gamane. Salati. Kila p²tiya k²¼anesu. P²tassa bh±vo p²tiya½ yath± dakkhiya½. K²¼ana½ k²¼±yeva. Kilati. Ila kampane. Ilati. Ela½, el±. Ettha ela½ vuccati doso. Kenaµµhena? Kampanaµµhena. Dosoti cettha aguºo veditabbo, na paµigho. “Nelaªgo setapacch±do”ti idamettha nidassana½. Apica ela½ vuccati udaka½. Tath± hi “elambuja½ kaºµaki½ v±rija½ yath±”ti imiss± p±¼iy± attha½ niddisanto ±yasm± s±riputto “ela½ vuccati udakan”ti ±ha. El±ti l±l± vuccati “elam³go”ti ettha viya. Apica el±ti khe¼o vuccati “sutv± nelapati½ v±ca½, v±¼± panth± apakkamun”ti ettha viya. Ettha nelapati½ v±canti khe¼abindunip±tavirahita½ vacananti attho. L±l±khe¼av±cakassa tu el±saddassa añña½ pavattinimitta½ pariyesitabba½. Anekappavattinimitt± hi sadd±. Ki½ v± aññena pavattinimittena, ila kampaneti eva½ vutta½ kampana½ eva l±l±khe¼av±cakassa el±saddassa pavattinimitta½, tasm± ilanti jigucchitabbabh±vena kampenti hadayacalana½ p±puºanti jan± etth±ti el±ti attho gahetabbo. Sam±napavattinimitt±yeva hi sadd± lokasaªketavasena n±n±padatthav±cak±pi bhavanti. Ta½ yath±? Hinoti gacchat²ti hetu, sappati gacchat²ti sappo, gacchat²ti goti. Tath± asam±nappavattinimitt±yeva sam±napadatthav±cak±pi bhavanti. Ta½ yath±? Rañcat²ti r±j±, bh³mi½ p±let²ti bh³mip±lo, nare indat²ti narindoti. Esa nayo sabbatth±pi vibh±vetabbo. Ila gatiya½. Ilati. Hila h±vakaraºe. Helati. Sila uñche. Silati. Tila sinehane. Tilati. Tila½, tela½, tilo. Cila vasane. Cilati. Vala vil±sane. Valati. Pila gahaºe. Pilati. Mila sinehane. Milati. Phula sañcale pharaºe ca. Phulati.
Lak±rantadh±tur³p±ni.