16. Bh³v±digaºikapariccheda

Ito para½ avaggant±, missak± ceva dh±tuyo;
vakkh±mi dh±tubhed±di-kusalassa mat±nug±.

Yak±rantadh±tu

Y± gatip±puºesu. Y±ti, yanti. Y±tu, yantu. Yeyya, yeyyu½, anupariyeyyu½. Yath±sambhava½ padam±l± yojetabb±. Yanto puriso. Yant² itth². Yanta½ kula½. Y±na½, upay±na½, uyy±na½ icc±d²ni. Div±digaºikassa panassa “y±yati, y±yant²”ti-±d²ni r³p±ni bhavanti.
Tatra y±nanti-±d²su yanti eten±ti y±na½, rathasakaµ±di. Upayanti etena issarassa v± piyaman±passa v± santika½ gacchant²ti upay±na½, paºº±k±ra½. “Upay±n±ni me dajju½, r±japutta tayi gate”ti ettha hi paºº±k±r±ni “upay±n±n²”ti vuccanti. Sampannadassan²yapupphaphal±dit±ya uddha½ olokent± yanti gacchanti etth±ti uyy±na½.
By± umm²sane. By±ti, byanti. By±si, by±tha. By±mi, by±ma. Yath±sambhava½ padam±l± yojetabb±. Tatra pan±ya½ p±¼i “y±va by±ti nimm²sati, tatr±pi rasatibbayo”ti. Tattha y±va by±t²ti y±va umm²sati, pur±ºabh±s± es±, ayañhi yasmi½ k±le bodhisatto c³¼abodhiparibb±jako ahosi, tasmi½ k±le manuss±na½ voh±ro.
Yu missane gatiyañca. Yoti, yavati. ¾yu, yoni.
Tattha “±y³”ti ±saddo upasaggo. ¾yavanti miss²bhavanti satt± eten±ti ±yu. Atha v± ±yavanti ±gacchanti pavattanti tasmi½ sati ar³padhamm±ti ±yu. Tath± hi aµµhas±liniya½ vutta½ “±yavanaµµhena ±yu. Tasmiñhi sati ar³padhamm± ±yavanti ±gacchanti pavattanti, tasm± ±y³ti vuccat²”ti. “¾yu, j²vita½, p±ºo” iccete pariy±y± lokavoh±ravasena. Abhidhammavasena pana “µhiti yapan± y±pan± j²vitindriya½” iccetepi teheva saddhi½ pariy±y±. Yon²ti aº¹aj±d²na½ aº¹aj±d²hi saddhi½ y±ya miss²bh±vo hoti, s± yoni. Ida½ panettha nibbacana½ “yavanti ettha satt± ekaj±tisamanvayena aññamañña½ missak± hont²ti yoni” iti. Ettha ca yonisaddassa atthuddh±ro n²yate. Yon²ti khandhakoµµh±sassapi k±raºassapi pass±vamaggassapi n±ma½. “Catasso n±gayoniyo. Catasso supaººayoniyo”ti ettha hi khandhakoµµh±so yoni n±ma. “Yoni hes± bh³mija phalassa adhigam±y±”ti ettha k±raºa½. “Na c±ha½ br±hmaºa½ br³mi, yonija½ mattisambhavan”ti ettha pass±vamaggo. Ettheta½ vuccati–
Khandh±nañc±pi koµµh±se, muttamagge ca k±raºe;
imesu t²su atthesu, yonisaddo pavattati.
Bye sa½varaºe. By±yati.
Bye pavattiya½. Byeti sahabyo.
Ettha sahabyoti saha byeti saha pavattat²ti sahabyo, sah±yo, ekabhav³pago v±. Tath± hi “t±vati½s±na½ dev±na½ sahabyata½ upapanno”ti-±d²su ekabhav³pago “sahabyo”ti vuccati.
Haya gatiya½. Hayati. Hayo. Hayoti asso. So hi hayati s²gha½ gacchat²ti hayoti vuccati. Im±ni panassa n±m±ni–
Asso turaªgo turago, v±j² v±ho hayopi ca;
tabbhed± sindhavo ceva, gojo assataropi ca.
K±raº±k±raºaññ³ tu, ±j±n²yo hayuttamo;
ghoµako tu kha¼uªkasso, va¼avoti ca vuccati;
assapoto kisoroti, kha¼uªkotipi vuccati.
Hariya gatigelaññesu. Hariyati.
Aya vaya paya maya taya caya raya gatiya½. Ayati. Vayati. Payati. Mayati. Tayati. Cayati. Rayati. Ayo, samayo, vayo, payo, rayo. Mayatayacayadh±t³na½ n±mikapad±ni upaparikkhitabb±ni.
Tattha ayoti k±¼aloha½, ayati n±n±kamm±rakiccesu upayoga½ gacchat²ti ayo. Vayoti paµhamavay±di-±yukoµµh±so, vayati parih±ni½ gacchat²ti vayo. Payoti kh²rassapi udakassapi n±ma½, payati janena p±tabbabh±va½ gacchat²ti payo. Rayoti vego, yo “javo”tipi vuccati, tasm± rayana½ javana½ rayo. Ettha samayasaddassa atthuddh±ro vuccate aha nibbacanena. Samayasaddo–
Samav±ye khaºe k±le, samaye hetudiµµhisu;
paµil±bhe pah±ne ca, paµivedhe ca dissati.
Tath± hi “appeva n±ma svepi upasaªkameyy±ma k±lañca samayañca up±d±y±”ti evam±d²su samav±yo attho. “Ekova kho bhikkhave khaºo ca samayo ca brahmacariyav±s±y±”ti-±d²su khaºo. “Uºhasamayo pari¼±hasamayo”ti-±d²su k±lo. “Mah±samayo pavanasmin”ti-±d²su sam³ho. “Samayopi kho te bhadd±li appaµividdho ahos²”ti-±d²su hetu. “Tena samayena ugg±ham±no paribb±jako samaºamuº¹ik±putto samayappav±dake tinduk±c²re ekas±lake mallik±ya ±r±me paµivasat²”ti-±d²su diµµhi.
“Diµµhe dhamme ca yo attho, yo cattho sampar±yiko;
atth±bhisamay± dh²ro, paº¹itoti pavuccat²”ti

¾d²su paµil±bho. “Samm± m±n±bhisamay± antamak±si dukkhass±”ti-±d²su pah±na½. “Dukkhassa p²¼anaµµho saªkhataµµho sant±paµµho abhisamayaµµho”ti-±d²su paµivedho. Ettha ca upasagg±na½ jotakamattatt± tassa tassa atthassa v±cako samayasaddo ev±ti samayasaddassa atthuddh±repi sa-upasaggo abhisamayasaddo vutto.

Tattha sahak±r²k±raºat±ya sannijjha½ sameti samavet²ti samayo, samav±yo. Sameti sam±gacchati maggabrahmacariya½ ettha tad±dh±rapuggaloti samayo, khaºo. Samenti ettha, etena v± saªgacchanti dhamm± sahaj±tadhammehi upp±d±d²hi v±ti samayo, k±lo. Dhammappavattimattat±ya atthato abh³topi hi k±lo dhammappavattiy± adhikaraºa½ karaºa½ viya ca parikappan±mattasiddhena r³pena vohariyat²ti. Sama½, saha v± avayav±na½ ayana½ pavatti avaµµh±nanti samayo, sam³ho, yath± “samud±yo”ti. Avayavasah±vaµµh±nameva hi sam³ho. Paccayantarasam±game eti phala½ etasm± uppajjati pavattati c±ti samayo, hetu, yath± “samudayo”ti. Sameti sa½yojanabh±vato sambandh± eti attano visaye pavattati, da¼haggahaºabh±vato v± sa½yutt± ayanti pavattanti satt± yath±bhinivesa½ eten±ti samayo, diµµhi. Diµµhisa½yojanena hi satt± ativiya bajjhanti. Samiti saªgati samodh±nanti samayo, paµil±bho. Samassa nirodhassa y±na½, samm± v± y±na½ apagamo appavatt²ti samayo, pah±na½. ѱºena abhimukha½ samm± etabbo adhigantabboti samayo, dhamm±na½ avipar²to sabh±vo, abhimukhabh±vena samm± eti gacchati bujjhat²ti samayo. Yath±bh³tasabh±v±vabodho. Eva½ tasmi½ tasmi½ atthe samayasaddassa pavatti veditabb±.
Nanu ca atthamatta½ pati sadd± abhinivisant²ti na ekena saddena aneke atth± abhidh²yant²ti? Saccameta½ saddavisese apekkhite. Saddavisese hi apekkham±ne ekena saddena anekatth±bhidh±na½ na sambhavati. Na hi yo k±lattho samayasaddo, soyeva sam³h±di-attha½ vadati. Ettha pana tesa½ tesa½ atth±na½ samaya saddavacan²yat± s±maññamup±d±ya anekatthat± samayasaddassa vutt±. Eva½ sabbattha atthuddh±re adhipp±yo veditabbo.
Ito y±to ayato ca, nipphatti½ samud²raye;
viññ³ samayasaddassa, samav±y±div±cino.
Ito y±to ayato ca, sam±natthehi dh±tuhi;
eva½ sam±nar³p±ni, bhavant²ti ca ²raye.
Naya rakkhaºe ca. Cak±ro gatipekkhako. Nayati. Nayo. Nayoti nayana½ gamananti nayo, p±¼igati. Nayanti v± rakkhanti attha½ eten±ti nayo, tathattanay±di.
Daya d±nagatihi½s±d±narakkh±su. Dayati. Day±.
Day±ti mett±pi vuccati karuº±pi. “Day±panno”ti ettha hi mett± “day±”ti, mettacittata½ ±pannoti hi attho. “Aday±panno”ti ettha pana karuº± “day±”ti vuccati. Nikkaruºata½ ±pannoti hi attho. Eva½ day±saddassa mett±karuº±su pavatti veditabb±. Tath± hi abhidhammaµ²k±ya½ vutta½ “day±saddo yattha yattha pavattati, tattha tattha adhipp±yavasena yojetabbo. Day±saddo hi anurakkhaºattha½ anton²ta½ katv± pavattam±no mett±ya ca karuº±ya ca pavattat²”ti.
Vacanattho panettha eva½ veditabbo– dayati dad±ti satt±na½ abhaya½ et±y±ti day±. Dayati gacchati vibh±ga½ akatv± p±pakaly±ºajanesu sama½ vattati, s²tena sama½ pharanta½ rajomalañca pav±henta½ udakamiv±tipi day±, mett±. Dayati v± hi½sati k±ruºika½ y±va yath±dhippeta½ parassa hitanipphatti½ na p±puº±ti, t±v±ti day±. Dayati anuggaºh±ti p±pajanampi sajjano et±y±tipi day±. Dayati attano sukhampi pah±ya kheda½ gaºh±ti sajjano et±y±ti day±. Dayanti gaºhanti et±ya mah±bodhisatt± buddhabh±v±ya abhin²h±rakaraºak±le hatthagatampi arahattaphala½ cha¹¹etv± sa½s±ras±garato satte samuddharituk±m± anass±sakara½ atibhay±naka½ mahanta½ sa½s±radukkha½, pacchimabhave ca saha amatadh±tupaµil±bhena anekaguºasamalaªkata½ sabbaññutaññ±ºañc±tipi day±, karuº±. Karuº±m³lak± hi sabbe buddhaguº±.
Aparo nayo– dayanti anurakkhanti satte et±ya, saya½ v± anudayati, anudayamattameva v± etanti day±, mett± ceva karuº± ca. Kiñci payogamettha kathay±ma “seyyath±pi gahapati gijjho v± kaªko v± kulalo v± ma½sapesi½ ±d±ya dayeyya. Puttesu madd² dayesi, sassuy± sasuramhi ca. Dayitabbo rathesabha”. Tattha dayeyy±ti uppatitv± gaccheyya, gatyatthavaseneta½ daµµhabba½. Dayes²ti mettacitta½ kareyy±si. Dayitabboti piy±yitabbo. Ubhayampeta½ vivaraºa½ rakkhaºattha½ antogadha½ katv± adhipp±yatthavasena katanti veditabba½.
Ðy² tantasant±ne. Ðyati. Ðto, ³tav±.
P³y² visaraºe duggandhe ca. P³yati. P³to, p³tav±. P³timaccha½ kusaggena, yo naro upanayhati.
Kanuy² sadde. Kanuyati. Kanuto, kanutav±.
Kham±ya vidh³nane. Kham±yati. Kham±to, kham±tav±.
Ph±yi p±yi vuddhiya½. Ph±yati. Ph²to, phatav±.
Tattha tatavantupaccay±, yak±ralopo, dh±tvantassa sarassa ik±r±deso ca daµµhabbo. Esa nayo “p³to p³tav±”ti-±d²supi yath±sambhava½ daµµhabbo. P±yati. P±yo. Ap±yo. Ettha ca natthi p±yo vuddhi etth±ti ap±yo. Atha v± pana ayato sukhato apetoti ap±yotipi nibbacan²ya½. Ap±yoti ca nirayo tiracch±nayoni pettivisayo asurak±yoti catt±ro ap±y±.
T±yu sant±nap±lanesu. T±yati. T±yana½. Div±digaºe pana t± p±laneti dh±tu½ passatha, tassa “t±yati t±ºan”ti r³p±ni. Ubhayesa½ kriy±pada½ sama½. Ak±rayak±rapaccayamatteneva n±natta½, n±mikapad±ni pana visadis±ni “t±yana½, t±ºan”ti.
C±yu p³j±nis±manesu. P³j± p³jan±. Nis±mana½ olokana½ savanañca vuccati. “Iªgha maddi nis±mehi. Nis±mayatha s±dhavo”ti ca ±d²su hi olokanasavan±ni nis±manasaddena vutt±ni. Apica ñ±ºena upaparikkhaºampi nis±manamev±ti gahetabba½. C±yati, apac±yati. Anag±re pabbajite, apace brahmac±riye. Ye vuddhamapac±yanti. Apaciti½ dasseti. Nicca½ vuddh±pac±yino.

Yak±rantadh±tur³p±ni.