Mak±rantadh±tu

M± m±ne sadde ca. M±ti. M±t±. Ettha m±t±ti janik± v± c³¼am±t± v± mah±m±t± v±.
M³ bandhane. Mavati. Kiy±digaºassa panassa “mun±t²”ti r³pa½.
Me paµid±na-±d±nesu. Meti, mayati. Medh±.
Ettha medh±ti paññ±. S± hi sukhumampi attha½ dhammañca khippameva meti ca dh±reti c±ti medh±ti vuccati. Ettha pana met²ti gaºh±ti. Tath± hi aµµhas±liniya½ vutta½ “asani viya siluccaye kilese medhati hi½sat²ti medh±, khippa½ gahaºadh±raºaµµhena v± medh±”ti. Saªgamatthav±cakassa pana medhadh±tussa vasena medhati s²lasam±dhi-±d²hi saddhammehi siriy± ca saªgacchat²ti medh±ti attho gahetabbo. Ettheta½ vuccati–
“Dvidh±tuyekadh±tuy± dviratthavatiy±pi ca;
medh±saddassa nipphatti½, jaññ± sugatas±sane”ti.
Om± s±matthiye. S±matthiya½ samatthabh±vo. Aluttantoya½ dh±tu, om±ti, omanti.
Atr±ya½ p±¼i “om±ti bhante bhagav± iddhiy± manomayena k±yena brahmaloka½ upasaªkamitun”ti. Tattha om±t²ti pahoti sakkoti.
Timu addabh±ve. Addabh±vo tintabh±vo. Temati. Tinto, temiyo. Temituk±m± temi½su.
Ettha temiyoti eva½n±mako k±sirañño putto bodhisatto. So hi rañño ceva mah±janassa ca hadaya½ temento addabh±va½ p±pento s²talabh±va½ janento j±toti “temiyo”ti vuccati.
Nitami kilamane. Nitammati. Hadaya½ dayhate nitamm±mi.
Camu chamu japu jhamu umu jimu adane. Camati. Cam³. Cam³ti sen±. Chamati. Jamati. Jhamati. Umati. Jemati.
Kamu padavikkhepe. Padavikkhepo padas± gamana½. Ida½ pana voh±ras²samatta½ vacana½, tasm± “n±ssa k±ye aggi v± visa½ v± sattha½ v± kamat²”ti-±d²su apadavikkhepatthopi gahetabbo. Kamati. Caªkamati, atikkamati. Abhikkamati. Paµikkamati. Pakkamati. Parakkamati. Vikkamati. Nikkamati. Saªkamati. Saªkamana½. Saªkanti. Kamana½. Caªkamana½. Atikkamo. Abhikkamo. Paµikkamo. Pakkamo. Vikkamo. Nikkamo. Atikkanto puriso. Abhikkant± ratti. Nikkhamati. Abhinikkhamati. K±rite nikkh±meti. Aññ±nipi yojetabb±ni. Yasm± pan±ya½ dh±tu cur±digaºa½ patv± icch±kanti yatthesu vattati, tasm± tepi atthe upasaggavisesite katv± idha abhikkantasaddassa atthuddh±ra½ vattabbampi avatv± upari cur±digaºeyeva kathess±ma.
Yamu uparame. Uparamo viramana½. Yamabhi. Yamo. “Pare ca na vij±nanti, mayamettha yam±mase”ti idamettha nidassana½. Tattha yam±maseti uparam±ma, nass±ma, mar±m±ti attho.
Nama bahutte sadde. Bahutto saddo n±ma uggatasaddo. Namati.
Ama dama hamma mima chama gatimhi. Amati. Damati. Hammati. Mimati. Chamati. Cham±.
Cham±ti pathav². Cham±saddo itthiliªgo daµµhabbo, “na cham±ya½ nis²ditv± ±sane nisinnassa agil±nassa dhamma½ desess±m²ti sikkh± karaº²y±”ti ca “cham±ya½ parivatt±mi v±ricarova ghamme”ti ca payogadassanato. So ca kho sattahi aµµhahi v± vibhatt²hi dv²su ca vacanesu yojetabbo. Chamanti gacchanti etth±ti cham±.
Dhama saddaggisa½ yogesu. Dhamadh±tu sadde ca mukhav±tena saddhi½ aggisa½yoge ca vattati. Tattha paµhamatthe “saªkha½ dhamati. Saªkhadhamako. Bheri½ dhamati. Bheridhamako. Dhame dhame n±tidhame”ti payogo. Dutiyatthe “aggi½ dhamati. Samuµµh±peti att±na½, aºu½ aggi½va sandhaman”ti payogo.
Bh±ma kodhe. Bh±mati.
Namu namane. Namati. Namo. Nata½, namana½. Nati. Nama½. Namam±no. Namanto. Namito. N±ma½. N±mita½. Namitu½. Natv±, natv±na. Namitv±, namitv±na, namituna. K±rite “n±meti, n±mayati. N±metv±. N±mayitv±”ti r³p±ni bhavanti. Tatra hi “namati namitv±”ti eva½pak±r±ni pad±ni namanatthe vandan±yañca daµµhabb±ni, “namo natv±”ti eva½pak±r±ni pana vandan±yameva. Atr±yamupalakkhaºamatt± payogaracan±–
Rukkho phal² phalabh±ragarut±ya namitv±na bhijjati;
vuddho jar±jajjarat±ya namati namitv± gacchati;
saddho buddha½ namati namitv± gacchati;
namo buddhassa satth±ra½ natv±na agam±s²ti.
Ettha namoti pada½ nip±tesupi labbhati. Tena hi paccattopayogavacan±ni abhinnar³p±ni dissanti “devar±ja namo tyatthu. Namo katv± mahesino”ti. Upasaggehipi aya½ yojetabb± “paºamati, paº±mo, uººamati, uººati” icc±din±.
Khamu sahane. Khamati. Khanti. Khamo, khamana½, eva½ bh±ve. Kattari pana “khant±. Khamit±. Khamo hoti s²tassapi uºhassap²”ti payog±.
Sama adassane. Samati, v³pasamati aggi.
Yama parivesane. Yamati. Yamo. Yamar±j±.
Sama sadde. Samati.
Sama thama velambe. Samati. Thamati.
V±yama ²h±ya½. V±yamati. V±y±mo.
Gamu gatiya½. Gacchati. Gamako. Gato. Gati. Gamana½. K±rite “gameti, gamayati, gacch±pet²”ti-±d²ni bhavanti.
Ramu k²¼±ya½. Ramati. Viramati. Paµiviramati. Uparamati. ¾rati. Virati. Paµivirati. Uparati. Veramaºi. Viramaºa½. Rati. Ramaºa½. Rato. ¾rato virato paµivirato. Uparato, uparamo. ¾r±mo.
Vamu uggiraºe. Vamati. Vamathu. Vammiko.
Dh²ratthu ta½ visa½ vanta½, yamaha½ j²vitak±raº±;
vanta½ pacc±vamiss±mi, mata½ me j²vit± vara½.
Tattha vammikoti vamat²ti, vantakoti, vantussayoti, vantasinehasambandhoti vammiko. So hi ahinakula-und³ragharago¼ik±dayo n±nappak±re p±ºake vamat²ti vammiko. Upacik±hi vantakoti vammiko. Upacik±hi vamitv± mukhatuº¹akena ukkhittapa½sucuººena kaµippam±ºenapi porisappam±ºenapi ussitoti vammiko. Upacik±hi vantakhe¼asinehena ±baddhat±ya sattasatt±ha½ deve vassantepi na vippakirayati, nid±ghepi tato pa½sumuµµhi½ gahetv± tasmi½ muµµhin± p²¼iyam±ne sinehova nikkhamati, eva½ vantasinehasambandhoti vammiko.
Ettha pana “bhagav±, himav±”ti-±d²ni pad±ni na kevala½ vantupaccayavaseneva nipph±detabb±ni, atha kho vamudh±tuvasenapi nipph±detabb±ni, ten±ha visuddhimaggak±rako “yasm± pana t²su bhavesu taºh±saªkh±ta½ gamanamanena vanta½, tasm± “bhavesu vantagamano’ti vattabbe bhavasaddato bhak±ra½, gamanasaddato gak±ra½, vantasaddato vak±rañca d²gha½ katv± ±d±ya bhagav±ti vuccati, yath± loke ‘mehanassa khassa m±l±’ti vattabbe mekhal±”ti vadat± niruttinayena saddasiddhi dassit±.
Ettha, siy± “visamamida½ nidassana½, yena ‘mehanassa khassa m±l±’ti ettha mek±rakhak±rak±r±na½ kamato gahaºa½ dissati, “bhavesu vantagamano’ti ettha pana bhak±ravak±ragak±r±na½ kamato gahaºa½ na dissat²”ti? Sacca½, idha pana “agg±hito, vijj±caraºasampanno”ti-±d²su viya guºasaddassa paranip±tavasena “bhavesu gamanavanto”ti vattabbepi evamavatv± saddasatthe yebhuyyena guºasadd±na½ pubbanip±tabhvassa icchitatt± saddasatthavid³na½ kesañca viññ³na½ mana½ tosetu½ “bhagav±”ti pade akkharakkama½ anapekkhitv± atthamattanidassanavasena “±hitaggi, sampannavijj±caraºo”ti-±d²ni viya pubbanip±tavasena “bhavesu vantagamano”ti vutta½. ¿disasmiñhi µh±ne “±hitagg²”ti v± “agg±hito”ti v± “chinnahattho”ti v± “hatthacchinno”ti v± padesu yath± tath± µhitesupi atthassa ayutti n±ma natthi aññamañña½ sam±natthatt± tesa½ sadd±na½.
Vedaj±toti-±d²su pana µh±nesu atthev±ti daµµhabba½. Eva½ visuddhimagge “bhagav±”ti padassa vamudh±tuvasenapi nipphatti dassit±, taµµ²k±yampi ca dassit± “bhage vam²ti bhagav±. Bh±ge vam²ti bhagav±”ti. Nibbacana½ pana eva½ veditabba½– bhagasaªkh±ta½ siri½ issariya½ yasañca vami uggiri khe¼apiº¹a½ viya anapekkho cha¹¹ay²ti bhagav±. Atha v± bh±ni n±ma nakkhatt±ni, tehi sama½ gacchanti pavattant²ti bhag±, sineruyugandhara-uttarakuruhimavant±dibh±janalok±, visesasannissayasobh±kappaµµhiyabh±vato. Tepi bhagav± vami tanniv±sisatt±v±sasamatikkamanato tappaµibaddhachandar±gappah±nena pajah²ti bhagav±.
Cakkavattisiri½ yasm±, yasa½ issariya½ sukha½;
pah±si lokacittañca, sugato bhagav± tato.
Tath± khandh±yatanadh±t±dibhede dhammakoµµh±se sabba½ papañca sabba½ yoga½ sabba½ gantha½ sabba½ sa½yojana½ samucchinditv± amata½ dh±tu½ samadhigacchanto vami uggiri anapekkho cha¹¹ayi na pacc±vam²ti bhagav±. Atha v± sabbepi kusal±kusale s±vajj±navajje h²nappaº²te kaºhasukkasappaµibh±ge dhamme ariyamaggañ±ºamukhena vami uggiri anapekkho pariccaji pajah²ti bhagav±.
Khandh±yatanadh±t±d², dhammabhed± mahesin±;
kaºhasukk± yato vant±, tatopi bagav± mato.
J±takaµµhakath±ya½ pana himav±ti padassa vamudh±tuvasenapi nipphatti dassit±. Tath± hi sambhavaj±takaµµhakath±ya½ “himav±ti himap±tasamaye himayuttoti himav±. Gimhak±le hima½ vamat²ti himav±”ti vutta½. Eva½ j±takaµµhakath±ya½ “himav±”ti padassa vamudh±tuvasenapi nipphatti dassit±, aya½ nayo ²disesu µh±nesupi netabbo. “Guºav±gaºav±”ti-±d²su pana na netabbo. Yadi nayeyya, “guºav± gaºav±”ti pad±na½ “nigguºo parih²naguºo”ti evam±di-attho bhaveyya, tasm± aya½ nayo sabbatthapi na netabbo. Ettha siy± “yadi “bhagav±’ti-±dipad±na½ vamudh±tuvasena nipphatti hoti, katha½ “bhagavanto, bhagavantan”ti-±d²ni sijjhant²”ti? Yath± “bhagav±”ti pada½ niruttinayena sijjhati, tath± t±nipi teneva sijjhanti. Acinteyyo hi niruttinayo kevala½ atthayuttipaµibandhamattova, atthayuttiya½ sati nipph±detumasakkuºeyy±nipi r³p±ni aneneva sijjhanti. Ettha ca ya½ niruttilakkhaºa½ ±haritv± dassetabba½ siy±, ta½ upari r³panipph±dan±dhik±re ud±haraºehi saddhi½ pak±sess±ma.
Idha s±ramate munir±jamate,
parama½ paµuta½ sujano pihaya½;
vipulatthadhara½ dhanin²timima½,
satata½ bhajata½ matisuddhakara½.

Iti navaªge s±µµhakathe piµakattaye byappathagat²su viññuna½

Kosallatth±ya kate saddan²tippakaraºe

Saravaggapañcakantiko n±ma dh±tuvibh±go

Pannarasamo paricchedo.