“Paritta½ kaµµham±r³yha, yath± s²de mahaººave;
eva½ kus²tam±gamma, s±dhaj²v²pi s²dat²”ti.
Kus²toti cettha dassa tatta½ “sugato”ti ettha viya “satasm²ti hot²”ti ettha viya ca. Tath± hi s²dat²ti sata½, aniccasseta½ adhivacana½. Imin± ucchedadiµµhi vutt±. Sataiti cettha avibhattiko niddeso. Sannis²ves³ti parissamavinodanattha½ sabbaso nis²dantesu, vissamam±nes³ti attho, dak±rassa vak±ra½ katv± niddeso. Nis²dananti nis²danakriy±. Mañcap²µh±dika½ v± ±sana½. Tañhi nis²danti etth±ti nis²dananti vuccati. Nisinnanti nis²danakriy± eva. Ettha pana “gate µhite nisinne sutte j±garite bh±site tuºh²bh±ve sampaj±nak±r² hoti. M±tug±mena saddhi½ raho maññe tay± nisinnanti kukkucca½ upadahat²ti-±d²su cassa payogo veditabbo. Ettha hi gamana½ gabha½, µh±na½ µhita½, nis²dana½ nisanna½, supana½ sutta½, j±garaºa½ j±garita½, bh±sana½ bh±sitanti vuccati. Nisajj±ti nis²dan±. Gonis±doti gonisajjan±. Upanis±ti upanis²dati phala½ etth±ti upanis±, k±raºa½. Nis±detunti nis²d±petu½. Nis±detv±ti nis²d±petv±.
Bh±ve napu½sako ñeyyo, nisinnanti ravo pana;
v±ccaliªgo tiliªgo so, gat±d²supyaya½ nayo.
Cada y±cane. Y±cana½ ajjhesana½. Cadati.
Mida meda medh±hi½s±su. Midati. Medati.
Nida neda kucch±sannikarisesu. Kucch± garah±. Sannikarisa½ voh±raviseso. Nidati. Nedati.
Bundi nis±ne. Nis±na½ tejana½ tikkhat±. Bundati. Bondi.
Ettha ca bond²ti sar²ra½. Tañhi bund±ni tikkh±ni pisuºapharusav±c±d²ni v± paññ±v²riy±d²ni v± ettha sant²ti bond²ti vuccati, saññogaparattepi uk±rassok±r±deso, p±pakaly±ºajanavasenesa attho daµµhabbo. Bondisaddassa sar²rav±cakat± pana–
“N±ha½ puna na ca puna, na c±pi apunappuna½;
hatthibondi½ pavekkh±mi, tath± hi bhayatajjito”ti-±d²su
Daµµhabb±. Im±nissa n±m±ni–
K±yo deha½ sar²rañca, vapu bimbañca viggaha½;
bondi gatta½ tanu ceva, attabh±vo tath³padhi;
samussayoti cet±ni, dehan±m±ni honti hi.
Vada viyattiya½ v±c±ya½. Vadati, vajjati. Vadeti, ovadati, ovadeti, paµivadati. Abhivadati, anuvadati, upavadati, apavadati. Nivadati. Aññ±nipi yojetabb±ni. Tattha “vajjantu bhonto amman”ti p±¼idassanato vajjat²ti pada½ vutta½. Keci pana gar³ “vajjet²”ti r³pa½ icchanti, ta½ upaparikkhitv± yuttañce gahetabba½, “up±sako bhikkhu½ vadeti. Tena yogena janak±ya½, ovadeti mah±mun²”ti ca dassanato vadeti ovadet²ti ca vutta½. Sabb±net±ni suddhakattupad±ni.
Ov±deti v±dayati, v±d±peti, v±d±payati. Vajjento, vajjayanto, im±ni hetukattupad±ni.
Kamme “vadiyati, ovadiyati, vajjiyati. Vadiyam±no, vajjam±no, ovadiyam±no, ovajjam±no na karoti s±sana½” icc±d²ni bhavanti. “V±do, ov±do, paµiv±do, pav±do, abhiv±dana½, anuv±do, upav±do, apav±do, viv±do, niv±dana½, vajja½, vadana½” iccevam±d²ni n±mikapad±ni yojetabb±ni.
“Vaditu½, vaditv±, vivaditv±” iccevam±d²ni ca tumant±d²ni pad±ni.
Tattha v±doti kath±. Vaditabba½ vattabbanti vajja½, ki½ ta½? Vacana½. Etena saccavajjena, samaªgin² s±mikena hom²ti ettha hi vacana½ “vajjan”ti vuccati. Vadanti eten±ti vadana½, mukha½. Mukhassa hi im±ni n±m±ni–
Vadana½ lapana½ tuº¹a½, mukha massañca ±nana½;
s³kar±dimukha½ tuº¹a-miti ñeyya½ visesato.
Tatra vadat²ti pit± putta½ vadati. Apica vadat²ti bher² vadati, n±da½ muñcat²ti attho. Esa nayo vajjat²ti etth±pi.
Tatr±ya½ padam±l±, vadati, vadanti. Vadasi, vadatha. Vad±mi, vad±ma. Vadate, vadante. Vadase, vadavhe. Vade, vadamhe.
Vadatu, vadantu. Vad±hi, vada, vadatha. Vad±mi, vad±ma. Vadata½, vadanta½. Vadassu, vadavho. Vade, vad±mase.
Vajjati, vajjanti. Vajjasi, vajjatha. Vajj±mi, vajj±ma. Vajjate, vajjante. Vajjase, vajjavhe. Vajje, vajjamhe.
Vajjatu vajjantu. Vajj±hi, vajja, vajjatha. Vajj±mi, vajj±ma. Vajjata½, vajjanta½. Vajjassu, vajjavho. Vajje, vajj±mhase. Im± dve padam±l± vadadh±tussa vajj±desavasena vutt±ti daµµhabba½. Atr±ya½ sukhumatthavinicchayo, “m±nussak± ca dibb± ca, t³riy± vajjanti t±vade”ti p±¼i. Ettha vajjant²ti ida½ suddhakattupada½ tadd²pakatt±. Ki½ viya?
“Ud²rayantu saªkhapaºav±, vadantu ekapokkhar±;
nadantu bhe-² sannaddh±, vagg³ vadantu dundubh²”ti

Ettha “ud²rayantu vadantu”±d²ni viya. Tath± hi aµµhakath±ya½ “vajjant²ti vajji½s³ti at²tavacane vattam±navacana½ veditabban”ti suddhakattuvasena vivaraºa½ kata½, tasm± ²disesu µh±nesu vadadh±tussa vajj±deso daµµhabbo.

“Saªkh± ca paºav± ceva, athopi diº¹im± bah³;
antalikkhamhi vajjanti, disv±naccheraka½ nabhe”ti

Ettha pana vajjant²ti hetukattupada½ tadd²pakatt±. Tañca kho vaººasandhivisayatt± v±dayant²ti k±ritapadar³pena siddha½. Tath± hi “v±dayant²”ti padar³pa½ patiµµhapetv± yak±re pare saralopo kato, dyak±rasaññogassa jjak±radvaya½ pubbakkharassa rassattañca bhavati. Ten±ha aµµhakath±ya½ “vajjant²ti v±dayant²”ti hetukattuvasena vivaraºa½. Tath± hi “devat± nabhe accheraka½ bhagavato yamakap±µih±riya½ disv± antalikkhe et±ni saªkhapaºav±d²ni t³riy±ni v±dayant²”ti hetukattuvasena attho gahetabbo bhavati, tasm± ²disesu µh±nesu vadassa vajj±deso na bhavati.

Kecettha vadeyyu½ “antalikkhamhi vajjanti, disv±naccheraka½ nabhe”ti etth±pi “vajjant²”ti pada½ suddhakattupadameva, na hetukattupada½ “vajjant²ti v±dayant²”ti vivaraºe katepi, tath± hi “ye kecime diµµhiparibbas±n±, “idameva saccan’ti viv±dayant²”ti ca “evampi viggayha viv±dayant²”ti ca evam±d²su vadantipadena sam±nattha½ “v±dayant²”ti padañca s±sane diµµhan”ti? Tanna, “disv±”ti dassanakriy±vacanato. Na hi saªkhapaºav±d²na½ p±µih±riy±didassana½ upapajjati dassanacittassa abh±vatoti. Sacca½, tath±pi–
“R±dante d±rake disv±, ubbiddh± vipul± dum±;
sayamevonamitv±na, upagacchanti d±rake”ti

Ettha viya upacaritatt± upapajjateva dassanavacana½. Tasm± “vajjant²ti v±dayant²”ti vivaraºa½ suddhakattuvasena katanti? Tanna, heµµh±–

“Saªg²tiyo ca vattanti, ambare anilañjase;
cammanaddh±ni v±denti, disv±naccheraka½ nabhe”ti

Iminn± g±th±ya “v±dent²ti v±dayanti devat±”ti sap±µhasesassa atthavivaraºassa hetukattuvasena katatt±. Ath±pi vadeyyu½ “saªkh± ca paºav± ceva, athopi diº¹im± bah³’ti paccattavacanavasena vuttatt± vajjant²ti pada½ kammav±cakapadan”ti ce? Tampi na, kammavasena vivaraºassa akatatt±, kattuvasena pana katatt±ti niµµhamettha gantabba½.

Ayamettha vinicchayo veditabbo. Dvigaºiko vadadh±tu bh³v±digaºiko ca cur±digaºiko ca. So hi bh³v±digaºe vattanto “vadati vajjat²”ti suddhakattur³p±ni janetv± “v±deti, v±dayati, v±d±peti, v±d±payat²”ti catt±ri hetukattur³p±ni janeti, cur±digaºe pana “v±deti, v±dayat²”ti suddhakattur³p±ni janetv± “v±d±peti, v±d±payat²”ti ca dve hetukattur³p±ni janeti, tasm± s±sane “v±denti v±dayant²”ti suddhakattupad±ni dissanti. “Vadeyya, vadeyyu½” icc±di sabba½ neyya½. “Vajjeyya, vajjeyyu½” icc±di ca sabba½ neyya½ vajj±desavasena.
Atha v± vadeyya, vadeyyu½, vajju½. Pit± m±t± ca te dajjunti padamiva. Ettha ca “vajju½ v± te na v± vajju½, natthi n±s±ya r³han±”ti p±¼i nidassana½. Vadeyyu½ v±na vadeyyu½v±ti attho. Vadeyy±si, vajj±si, vajjesi iccapi. Vutto vajj±si vandana½. Vajjesi kho tva½ v±m³ra½. Vadeyy±tha, vajj±tha. Amma½ aroga½ vajj±tha. Vadeyy±mi, vajj±mi, vadeyy±ma, vajj±ma. Vadetha, vadera½. Vadetho, vadeyy±vho, vajj±vho. Vadeyya½, vajja½, vadeyy±mhe, vajj±mhe. Pubbe viya idh±pi yak±re pare saralopo daµµhabbo. Aññ±nipi upaparikkhitv± gahetabb±ni.
Id±ni parokkh±dir³p±ni kathay±ma. Vada, p±vada, yath± babhuva. Dak±ralope “p±va” itipi r³pa½ bhavati, “paµipa½ vadehi bhaddante”ti ettha “paµipan”ti pada½ viya. Tath± hi “yo ±tum±na½ sayameva p±va” iti p±¼i dissati. Ettha pasaddo upasaggo d²gha½ katv± vutto “p±vadati p±vacanan”ti-±d²su viya, p±v±ti ca ida½ at²tavacana½, aµµhakath±ya½ pana at²tavacana½ idanti j±nantopi garu vattam±navacanavasena “p±v±ti vadat²”ti vivaraºamak±si ²disesu µh±nesu k±lavipall±savasena atthassa vattabbatt±.
¾yasm±pi ca s±riputto niddese “yo ±tum±na½ sayameva p±v±”ti pada½ nikkhipitv± ±tum± vuccati att±, sayameva p±v±ti sayameva att±na½ p±vadati, “ahamasmi s²lasampanno”ti v± “vatasampanno”ti v±ti vattam±navacanena attha½ niddisi. Atha v± p±v±ti ida½ na kevala½ vadadh±tuvaseneva nipphanna½, atha kho udh±tuvasenapi. Tath± hi ida½ papubbassa usadde iti dh±tussa payoge uk±rassa ok±r±desa½ katv± tato parokkh±bh³te ak±re pare ok±rassa ±v±desa½ tato ca sandhikicca½ katv± sijjhati, tasm± udh±tussa vadadh±tuy± sam±natthatt± tannipphannar³passa ca vadadh±tuy± nipphannar³pena sam±nar³patt± “sayameva att±na½ p±vadat²”ti vadadh±tuvasena niddis²ti daµµhabba½.
Id±ni vicchinn± padam±l± ghaµ²yati. Vada, vadu½. Vade, vadittha, vada½, vadimha. Vadittha, vadire. Vadittho, vadivho. Vadi½, vadimhe. P±vada, p±va iccapi. P±vadu. P±vade, p±vadittha. P±vada½, p±vadimha. P±vadittha, p±vadire. P±vadittho, p±vadivho. P±vadi½, p±vadimhe. Tath± “vajja, vajju” icc±d²ni parokkh±r³p±ni.
“Avad±, avad³. Avajj±, avajj³” icc±d²ni hiyyattan²r³p±ni.
“Avadi, vadi, avadu½, vadu½, avadi½su, vadi½su. Avajji, vajji” icc±d²ni ajjatan²r³p±ni.
“Vadissati, vadissanti. Vajjissati, vajjissanti” icc±d²ni bhavissant²r³p±ni.
“Avadiss±, vadiss±, avajjiss±, vajjiss±” icc±d²ni k±l±tipattir³p±ni. Ses±ni sabb±nipi yath±sambhava½ vitth±retabb±ni. Y± panettha vadadh±tu viyattiya½ v±c±ya½ vutt±, s± katthaci “vadanta½ ekapokkhar±. Bheriv±dako”ti-±d²su abyattasaddepi vattati upacaritavasen±ti daµµhabba½.
Vida ñ±ºe. ѱºa½ j±nana½. Vidati. Vedo. Vid³. K±rite “vedeti. Vedayati. Saya½ abhiññ± sacchikatv± pavedeti. Vedayanti ca te tuµµhi½, dev± m±nusak± ubho”ti payog±. Tattha pavedet²ti bodheti ñ±peti pak±seti. Vedoti vidati sukhumampi k±raºa½ ±j±n±t²ti vedo, paññ±yeta½ n±ma½. “Vedehamun²”ti ettha hi ñ±ºa½ vedoti vuccati. Vedoti v± vedaganthassapi n±ma½ vidanti j±nanti etena ucc±ritamattena tad±dh±ra½ puggala½ “br±hmaºo ayan”ti, vidanti v± etena br±hmaº± attan± kattabbakiccanti vedo. So pana iruvedayajuvedas±mavedavasena tividho. ¾thabbaºaveda½ pana paº²tajjh±say± na sikkhanti par³pagh±tasahitatt±. Tasm± p±¼iya½ “tiººa½ ved±na½ p±rag³”ti vutta½. Eteyeva “chando, manto, sut²”ti ca vuccanti.
Paññ±ya½ tuµµhiya½ vede, vedasaddo pavattati;
p±vakepi ca so diµµho, j±tasaddapurecaro.
Pacch±nuge j±tasadde, sati tuµµhajanepi ca;
“vedag³ sabbadhamme”ti etth±pi viditesu ca.
Vid³ti paº¹itamanusso. So hi yath±sabh±vato kammañca phalañca kusal±dibhede ca dhamme vidat²ti “vid³”ti vuccati.
Ruda assuvimocane, sakammikavasenimiss± attho gahetabbo. Rodati, rudati iccapi. Ruººa½. Rudita½. Rodana½. Rodanto. Rodam±no. Rodant². Rodam±n±. Rudamukh±. Ruda½. Rudanto.
Tattha rodat²ti ki½ rodati? Mata½ putta½ v± bh±tara½ v± rodati. Tatr±ya½ p±¼i “n±ha½ bhante eta½ rod±mi, ya½ ma½ bhante bhagav± evam±ha”. Aya½ panettha attho– “ya½ ma½ bhante bhagav± evam±ha, aha½ eta½ bhagavato by±karaºa½ na parod±mi na paridev±mi na anutthun±m²’ti eva½ sakammikavasenattho veditabbo, na assumuñcanamattena.
‘Mata½ v± amma rodanti, yo v± j²va½ na dissati;
j²vanta½ amma passanti, kasm± ma½ amma rodas²’ti

Ayañcettha payogo”ti idamaµµhakath±vacana½. Ida½ pana µ²k±vacana½– “yath± sakammak± dh±tusadd± atthavisesavasena akammak± honti ‘vibuddho puriso vibuddho kamalasaº¹o’ti, eva½ atthavisesavasena akammak±pi sakammak± hont²ti dassetu½ ‘na paridev±mi na anutthun±m²’ti ±ha. Anutthunasaddo sakammakavasena payujjati ‘pur±º±ni anutthunan’ti-±d²su. Ayañcettha payogoti imin± g±th±ya anutthunana½ rudana½ adhippetanti dasset²”ti.

Dalidda duggatiya½. Dukkhassa gati patiµµh±ti duggat²ti aya½ attho “ap±ya½ duggati½vinip±ta½ niraya½ upapajjat²”ti-±d²su yujjati, idha pana ida½ attha½ aggahetv± añño attho gahetabbo. Katha½ duggat²ti? Dukkhena kicchena gati gamana½ annap±n±dil±bho duggat²ti. Daliddati. Daliddo, dalidd², d±liddiya½. Tattha daliddat²ti sabba½ icchiticchita½ para½ y±citv± eva dukkhena adhigacchati, na ay±citv±ti attho. Duliddoti duggatamanusso. Dalidd²ti duggat± n±r². Daliddassa bh±vo d±liddiya½. Ettha ca sabbameva “daliddat²”ti lokikappayogadassanato “daliddat²”ti kriy±pada½ vibh±vita½. S±sane pana ta½ kriy±pada½ na ±gata½, “daliddo dalidd²”ti n±mapad±niyeva ±gat±ni. An±gatampi ta½ “n±that²”ti padamiva s±san±nulomatt± gahetabbameva. Gar³ pana kacc±yanamatavasena dala duggatimh²ti duggativ±cakadaladh±tuto iddapaccaya½ katv± “daliddo”ti n±mapada½ dassesu½.
Tuda byathane. Tudati, vitudati. Kammani “tujjati, vitujjam±no, vedan±bhibhunno”ti r³p±ni.
Tudanti v±c±hi jan± asaññat±,
sarehi saªg±magata½va kuñjara½;
sutv±na v±kya½ pharusa½ ud²rita½,
adhiv±saye bhikkhu aduµµhacitto.
Nuda peraºe. Peraºa½ cuººikaraºa½ pisana½, nudati, panudati. Panudana½.
Vidi l±bhe. Vindati. Uµµh±t± vindate dhana½. Govindo.
Khadi parigh±te. Parigh±ta½ samantato hanana½. Khandati.

Dak±rantadh±tur³p±ni.