Dak±rantadh±tu
D± d±ne. ¾pubbo gahaºe. Saddho d±na½ dad±ti deti, s²la½ ±dad±ti ±deti. Im±ni suddhakattupad±ni tadd²pakatt±. Saddho assaddha½ d±na½ d±peti, s²la½ ±dapeti, sam±dapeti. Ye dhammamev±dapayanti santo. Im±ni k±ritapad±ni hetukattupad±n²ti ca vuccanti tadd²pakatt±. Saddhena d±na½ d²yati, s²la½ ±d²yati, sam±d²yati, im±ni kammapad±ni tadd²pakatt±. Ayañca d± d±neti dh±tu s±san±nur³pasutivasena div±digaºa½ patv± supanakriya½ vadanto “d±yati nidd±yati nidd±”ti san±mapad±ni suddhakattupad±ni janayati. D±namavakhaº¹anañca vadanto “diyati d±na½ d±ttan”ti san±mapad±ni suddhakattupad±ni janayati. Suddhi½vadanto “d±yati ved±yati vod±nan”ti san±mapad±ni suddhakattupad±ni janayati, imasmi½ pana bh³v±digaºe d±na½ vadanto ±pubbavasena gahaºañca vadanto “dad±ti deti ±dad±ti ±deti d±na½ ±d±nan”ti san±mapad±ni suddhakattupad±ni janayati. Tath± kucchitagamana½ vadanto “d±ti sudd±ti suddo sudd²”ti san±mapad±ni suddhakattupad±ni janayat²ti aya½ viseso daµµhabbo. Yath± cettha, evamaññatr±pi yath±sambhava½ viseso upaparikkhitabbo nayaññ³hi. Id±nissa n±mapad±ni tumant±d²ni br³ma. “D±na½, deyya½, d±tabba½, brahmadeyya½, dinna½, d±yako, d±yik±, dakkhiº±” icc±d²ni, “d±tu½, pad±tu½, d±tave, pad±tave, datv±, datv±na, dad±tuna, daditv±, daditv±na, dadiya, dajj±, dadiy±na, ±d±tu½, ±d±ya, ±diya” icc±d²ni ca yojetabb±ni. Tattha d±nanti d±tabba½, dadanti eten±ti atthe na deyyadhammo d±nacetan± ca vuccati. Kasm± pana tattha dinnasaddoyeva kathiyati, na dattasaddoti? Akathane k±raºamatthi. “D±na½ dinnan”ti-±d²su hi dinnasaddaµµh±ne dattasaddo na dissati, tasm± na kathiyati.
Guºabh³to dattasaddo, na diµµho jinabh±site;
“manas± d±na½ may± dinna½”, iti dinnapada½ viya.
“Devadatto yaññadatto, datto” iti ca ±diko;
paººattivacane diµµho, sam±saby±sato pana.
Tasm± “devadatto”ti-±d²su “devena dinno”ti sam±sa½ katv± paººattivacanatt± dinnasaddassa datt±deso k±tabbo s±san±nur³pena. Upari hi “dinnassa datto kvaci paººattiyan”ti lakkhaºa½ passissatha. Ayameva hi s±sane n²ti avilaªghan²y±. Ida½ panettha vavatth±na½–
Sakkaµe dattasaddova, dinnasaddo na dissati;
by±samhi dinnasaddova, dattasaddo na p±¼iya½.
“Manas± d±na½ may± dinna½, d±na½ dinno”ti-±disu;
“dhammadinn± mah±m±y±”, icc±d²su ca p±¼isu.
Iti by±sasam±s±na½, vas± dvedh± pavattati;
dinnasaddoti d²peyya, na so sakkaµabh±site.
Guºabh³to dattasaddo, asam±samhi kevalo;
na dissati munimate, dinnasaddova kevalo.
Teneva dinnasaddassa, datt±deso kato may±;
“datta½ sirappad±nan”ti, kavayo pana abravu½.
Ediso p±¼iya½ natthi, nayo tasm± na so varo;
“datto”ti bh³ridattassa, saññ± paººattiya½ gat±.
“Brahmadatto buddhadatto, datto” iti hi s±sane;
paººattiya½ dattasaddo, asam±sasam±siko.
“Paradattabhojanan”ti, evam±d²su p±¼isu;
sam±se guºabh³toya½, dattasaddo patiµµhito.
“Manas± d±na½ may± dinna½, d±na½ dinno”ti-±disu;
guºabh³to dinnasaddo, asam±samhi dissati.
“Dinn±d±y² dhammadinn±”, iccevam±d²su pana;
sam±se guºapaººatti-bh±venesa padissati.
Koci pana saddasatthavid³ garu eva½ saddaracanamak±si–
“Yassaªkurehi jimutambujaloditehi,
v±teritehi patitehi suºehi tehi.
Jenantac²varamasobhatha brahmadatta½,
vand±mi ta½ caladala½ varabodhirukkhan”ti.
Ettha ca brahmadattanti ida½ sakkaµabh±s±to naya½ gahetv± vutta½, na p±¼ito. P±¼inayañhipatv± “brahmadattiyan”ti v± “brahmadinnan”ti v± “devadattiyan”ti v± “devadinnan”ti v± r³pena bhavitabba½. Tath± hi “bodhisatto ca madd² ca sammodam±n± sakkadattiye assame vasi½s³”ti p±¼inay±nur³po aµµhakath±p±µho dissati. Tasm± ettheva½ vad±ma–
“Dattasaddassa µh±namhi, “dattiyan”ti ravo gato;
devadattiyapatto ca, assamo sakkadattiyo”ti.
Aya½ n²ti s±dhuka½ manasi k±tabb±. Atra pana paripuºº±paripuººavasena yath±raha½ padakkamo bhavati. Dad±ti, dadanti. Dad±si, dad±tha. Dad±mi, dad±ma. Dad±tu, dadantu. Dad±hi, dad±tha. Dad±mi, dad±ma, dad±mase. Dadeyya, dade, dajj±. Dajj± sappuriso d±na½. Dadeyyu½, dajju½. Pit± m±t± ca te dajju½. Dadeyy±si, dajj±si, dajjesi iccapi. Dajj±si abhaya½ mama. M±tara½ kena dosena, dajj±si dakarakkhino. S²lavantesu dajjesi, d±na½ maddi yath±raha½. Dadeyy±tha, dajj±tha. Dadeyy±mi, dajj±mi, dadeyy±ma, dajj±ma. Dadetha, dadera½. Dadetho, dadeyy±vho, dajj±vho. Dadeyya½, dajja½. Neva dajja½ mahosadha½. Dadeyy±mhe, dajj±mhe. Ayamasm±ka½ khanti. Gar³na½ pana khanti aññath± bhavati. Tath± hi–
Gar³ “dajjati dajjanti”, iti-±dinayena tu;
aµµhannampi vibhatt²na½, vasen±hu padakkama½.
P±¼i½ upaparikkhitv±, tañce yujjati gaºhatha;
na hi sabbappak±rena, p±¼iyo paµibhanti no.
Tattha asm±ka½ khantiy± “dajj± dajjan”ti-±d²ni yyak±rasahiteyeva sattamiy± padar³pe sijjhanti. “Dajj± sappuriso d±nan”ti ettha hi “dajj± ida½ “dadeyy±”ti padar³pa½ patiµµhapetv± yyak±re pare saralopa½ katv± tato tiººa½ byañjan±na½ sa½yogañca t²susaññogabyañjanesu dvinna½ sar³p±namekassa lopañca dyak±rasaññogassa ca jak±radvaya½ katv± tato d²ghavasenucc±ritabbatt± animitta½ d²ghabh±va½ katv± nipphajjati. Eva½ s±sanass±nur³po vaººasandhi bhavati. Duvidho hi sandhi padasandhi vaººasandh²ti. Tesu yattha padacchedo labbhati, so padasandhi. Yath±? Tatr±ya½. Yattha pana na labbhati, so vaººasandhi. Yath±? Atrajo. Yath± ca sugato, yath± ca paddh±ni. Eva½ duvidhesu sandh²su “dajj±”ti aya½ vaººasandhi eva. Aparopi r³panayo bhavati tv±paccayantavasena–
“Aya½ so indako yakkho, dajj± d±na½ parittaka½;
atirocati amhehi, cando t±ragaºe yath±”ti
Dassanato. Ettha hi dajj±ti datv±ti attho. Ida½ pana datv±saddena sam±nattha½ “dadiyya” iti padar³pa½ patiµµhapetv± yyak±re pare saralopa½ katv± saññogesu sar³palopañca tato dyak±rasaññogassa jjak±radvaya½ d²ghattañca katv± nipphajjati.
Ath±paropi r³panayo bhavati kammani yapaccayavasena. Tath± hi “pet±na½ dakkhiºa½ dajj±”ti ca “dakkhiº± dajj±”ti ca dve p±µh± dissanti. Tattha pacchimassa dajj±ti d±tabb±ti attho kammani yapaccayavasena. Idha pana d±dh±tuto yapaccaya½ katv± dh±tussa dvittañca pubbassa rassattañca tato yak±re pare saralopa½ saññogabh±vañca jjak±radvayañca itthiliªgatt± ±paccay±diñca katv± “dajj±”ti nipphajjati. Eva½ “dajj± dadeyy±”ti ca “dajj± dadiyya datv±”ti ca “dajj± d±tabb±”ti ca et±ni pacceka½ pariy±yavacan±ni bhavanti. “Dajju½. Dajj±si, dajj±tha. Dajj±mi, dajj±ma. Dajj±vho, dajjan”ti et±nipi “dadeyyu½ dadeyy±s²”ti-±din± padar³p±ni patiµµhapetv± yyak±re pare saralopa½ saññogesu sar³palopa½ dyak±rasamaññogassa jjak±radvayañca katv± nipphajjanti. Etesu dajj±s²ti ya½ r³pa½ tass±vayavassa ±k±rassa ek±ra½ katv± aparampi “dajjes²”ti r³pa½ bhavat²ti daµµhabba½. Esa nayo aññatr±pi yath±sambhava½ yojetabbo. Acinteyy±nubh±vassa hi samm±sambuddhassa p±¼inayo acinteyyoyeva hoti, gambh²ro dukkhog±¼ho, na yena kenaci lakkhaºena s±dhetabbo, yath±tanti viraciteheva lakkhaºehi s±dhetabbo. Tath± hi “khattiy± titthiy± cetiy±n²”ti-±d²su yak±re pare saralopo bhavati, tena “athetthekasata½ khaty±. Evampi titthy± puthuso vadanti. ¾r±marukkhacety±n²”ti payog± dissanti. Tath± “s±kacchati tacchan”ti etth±pi “saha kathayat²”tiv± “sa½kathayat²”ti v± “tathyan”ti ca padar³pa½ patiµµhapetv± sahasaddassa hak±ralopa½, sa½sadde ca niggah²talopa½ katv± sak±ragatassa sarassa d²gha½ katv± yak±re pare saralopa½ katv± tato thyak±rasaññogassa cchayuga½ katv± visabh±gasaññoge eko ekassa sabh±gattam±pajjati. Tena “s±kacchati tacchan”ti r³p±ni sijjhanti. Tath± hi “aññamañña½ s±kacchi½su. K±lena dhammas±kacch±. Bh³ta½ taccha½. Yath±tathiya½ viditv±pi dhamma½, samm± so loke paribbajeyy±”ti savikap±ni payog±ni dissanti. “Najj±”ti-±d²supi “nadiy±”ti-±d²ni padar³p±ni patiµµhapetv± vaººasandhivasena yak±re pare lopavidhi labbhatiyeva. Vividho hi s±san±nuk³lo r³panipph±danup±yo, upari ca etesa½ s±dhanattha½ “saralopo yamanar±d²s³”ti-±d²ni lakkhaº±ni bhavissanti. Tattha–
“Dajj± dajjun”ti-±d²ni, sattam²na½ vasena me;
vutt±ni yogir±jassa, s±sanattha½ mahesino.
Atrida½ vattabba½, kiñc±pi aµµhakath±cariyehi “m±tara½ tena dosena, dajj±ha½ dakarakkhino”ti ettha dajjanti padassa “damm²”ti vattam±n±vasena vivaraºa½ kata½, tath±pi sattam²payogoyeva. ¾cariy± hi “sattam²payogo ayan”ti j±nant±pi “kad±ci aññe parikappatthampi gaºheyyun”ti ±saªk±ya eva½ vivaraºamaka½su. Tath± kiñc±pi tehi “an±par±dhakammanta½, na dajja½ dakarakkhino”ti ettha na dajjanti padassa “n±ha½ dakarakkhassa dass±m²”ti bhavissant²vasena vivaraºa½ kata½, tath±pi sattam²payogoyeva, an±gata½ pana paµicca vattabbatthatt± eva½ vivaraºa½ kata½. “Neva dajja½ mahosadhan”ti ettha pana “na tveva dadeyyan”ti sattam²payogavaseneva vivaraºa½ katanti. Eva½ dajja½padassa vinicchayo veditabbo. Id±ni parokkh±divasena padakkamo kathiyati. “Dada, dad³. Dad³”ti ca ida½ “n±rado iti n±mena, kassapo iti ma½ vid³”ti-±d²su vid³saddena sama½. Dade, dadittha, dada½, dadimha. Dadittha, dadire. Dadittho, dadivho. Ettha ca daditthoti ida½ “sañjagghittho may± saha. M± kisittho may± vin±. M± na½ kalale akkamittho”ti-±d²su “sañjagghittho”ti-±d²hi sama½. Imin± nayena sabbattha labbham±navasena sadisat± upaparikkhitabb±. Dada½, dadimhe. Parokkh±sahibhar³p±ni. Adad±, adad³. Adade, adadattha. Adada½, adadamha. Adadattha, adadatthu½. Adadase, adadavha½. Adadi½ adadamhase. Iti anak±rapubbampi r³pa½ gahetabba½ “yesa½ no na dadamhase”ti dassanato. Hiyyattan²sahitar³p±ni.