Imasmi½ pana µh±ne sabbesa½ saªkhy±saddar³p±na½ p±kaµ²karaºena viññ³na½ sukhumañ±ºapaµil±bhattha½ s±µµhakatha½ ud±nap±¼ippadesa½ aññañca p±¼ippadesamaµµhakath±vacanañca ±haritv± dassayiss±mi–
“Yesa½ kho vis±khe sata½ piy±ni, sata½ tesa½ dukkh±ni, yesa½ navuti piy±ni, navuti tesa½ dukkh±ni. Yesa½ as²ti…pe… yesa½ sattati. Yesa½ saµµhi. Yesa½ paññ±sa½, yesa½ catt±r²sa½, yesa½ ti½sa½. Yesa½ kho vis±khe v²sa½ piy±ni, v²sati tesa½ dukkh±ni. Yesa½ dasa. Yesa½ nava. Yesa½ aµµha. Yesa½ satta. Yesa½ cha. Yesa½ pañca. Yesa½ catt±ri. Yesa½ t²ºi. Yesa½ dve. Yesa½ eka½ piya½, tesa½ eka½ dukkhan”ti.
Tattha sata½ piy±n²ti sata½ piy±yitabbavatth³ni. “Sata½ piyan”tipi keci paµhanti. Ettha ca yasm± ekato paµµh±ya y±va dasa, t±va saªkhy±saªkhyeyyappadh±n±, tasm± “yesa½ dasa piy±ni, dasa tesa½ dukkh±n²”ti-±din± p±¼i ±gat±. Keci pana “yesa½ dasa piy±na½, dasa tesa½ dukkh±nan”ti-±din± paµhanti, ta½ na sundara½. Yasm± pana v²satito paµµh±ya y±va sata½, t±va saªkhyeyyappadh±n± saªkhy±ppadh±n± ca, tasm± tatth±pi saªkhyeyyappadh±na½yeva gahetv± “yesa½ kho vis±khe sata½ piy±ni, sata½ tesa½ dukkh±n²”ti-±din± p±¼i ±gat±. Sabbesampi ca yesa½ eka½ piya½, eka½ tesa½ dukkhanti p±µho, na pana dukkhass±ti. Ekasmiñhi padakkame ekaras±va bhagavato desan± hot²ti. Tasm± yath±vuttanay±va p±¼i veditabb±. Aya½ t±va s±µµhakatho ud±nap±¼ippadeso.
Id±ni añño p±¼ippadeso aµµhakath±p±µhappadeso ca n²yate–
“Sata½ hatth² sata½ ass±, sata½ assatar²rath±;
sata½ kaññ± sahass±ni, ±mukkamaºikuº¹al±;
ekassa padav²tih±rassa, kala½ n±gghanti so¼asin”ti

P±¼i. Ettha “sata½ hatth²”ti-±d²ni visesit±ni, “sahass±n²”ti visesana½, tasm± sata½sadda½ sahassasaddena yojetv± “hatth²”ti-±d²ni pana upapada½ katv± attho gahetabbo. Hatth² sata½ sahass±ni. Ass± sata½ sahass±ni. Assatar²rath± sata½ sahass±ni. ¾mukkamaºikuº¹al± kaññ± sata½ sahass±ni. Ida½ saªkhyeyyappadh±navasenatthagahaºa½. Saªkhy±ppadh±navasena pana ayampi attho gahetabbo “hatth²na½ satasahassa½, ass±na½ satasahassa½, assatar²rath±na½ satasahassa½, ±mukkamaºikuº¹al±na½ kaññ±na½ satasahassan”ti. Aya½ nayo aññesupi ²disesu µh±nesu netabbo. “Yojan±na½ sat±nucco, himav± pañca pabbato”ti ayamaµµhakath±p±µho. Ettha “pañc±”ti sadda½ satasaddena saddhi½ yojetv± “sippik±na½ sata½ natth²”ti ettha viya himav± pabbato yojan±na½ pañca sat±ni uccoti saªkhy±ppadh±navasena attho gahetabbo. “Pañca sat±n²”ti ca addhuno accantasa½yogavasena upayogavacana½. Aya½ nayo aññesupi ²disesu µh±nesu netabbo. Satamiti saddo “sata½ homi, sahassa½ hom²”ti-±d²su ekavacano. “Athetthekasata½ khaty±, anuyant± yasassino”ti-±d²su bahuvacano. Eva½ sahass±d²nampi ekavacanabahuvacanat± labbhati. Tath± hi “bhiyyo na½ satasahassa½, yakkh±na½ payirup±sat²”ti ettha “satasahassan”ti ekavacana½. “Parosahassa½ kho panassa putt± bhavissant²”ti ettha sahassanti bahuvacananti daµµhabba½.

“Kappe ca satasahasse, caturo ca asaªkhiye;
amara½ n±ma nagara½, dassaneyya½ manoraman”ti

P±¼i. Ettha “kappe ca satasahasse caturo ca asaªkhiyeti s±mi-atthe upayogabahuvacana½, tasm± “mah±kapp±na½ satasahass±na½ catunna½ asaªkhiy±na½ matthake”ti attho gahetabbo, “matthake”ti cettha vacanaseso. “Kappasatasahass±dhik±na½ catunna½ asaªkhiy±na½ matthake”iccevattho. Aya½ nayo aññesupi ²disesu µh±nesu netabbo.

“Kappe ca satasahasse, caturo ca asaªkhiye;
etthantare ya½ carita½, sabba½ ta½ bodhip±canan”ti

P±¼i. Ettha “kappe”ti accantasa½yogavasena upayogabahuvacana½. “Satasahasse kappe”ti kappasaddasambandhena c±ya½ pulliªganiddeso upayoganiddeso ca. Sam±n±dhikaraºañhi ida½ kappasaddena. “Caturo ca asaªkhiye”ti acchantasa½yogavasena upayogabahuvacan±ni. Kassa pana asaªkhiyeti? Aññassa avuttatt± kappassa ca vuttatt± pakaraºato “kapp±nan”ti ayamattho viññ±yateva. Na hi vutta½ vajjetv± avuttassa kassaci gahaºa½ yuttanti. Casaddo sampiº¹anattho “mah±kapp±na½ caturo asaªkhyeyye satasahasse ca mah±kappe”ti. Aya½ nayo aññesupi ²disesu µh±nesu netabbo.

“Ghaµ±nekasahass±ni, kumbh²nañca sat± bah³”ti p±¼i. Ettha ghaµ±ti ghaµ±na½. S±mi-atthe hi ida½ paccattavacana½. “Ghaµ±na½ anekasahass±ni” iccevattho. Kumbh²nañca sat± bah³ti anek±ni ca kumbh²na½ sat±ni. Ettha nik±ralopo daµµhabbo. Aya½ nayo aññesupi ²disesu µh±nesu netabbo.
“Dasav²sasahass±na½ dhamm±bhisamayo ahu;
ekadvinna½ abhisamayo, gaºan±to asaªkhiyo”ti

P±¼i. Ettha dasav²sasahass±nanti dasasahass±na½ v²sasahass±nañca. Dhamm±bhisamayoti catusaccappaµivedho. Ekadvinnanti s²samattakathana½, tena “ekassa ceva dvinnañca tiººa½ catunna½…pe… dasannan”ti-±din± nayena asaªkhyeyyoti attho. Aya½ nayo aññesupi ²disesu µh±nesu netabbo.

“Catt±ri satasahass±ni, cha¼abhiññ± mahiddhik±;
d²paªkara½ lokavidu½, pariv±renti sabbad±”ti

P±¼i. Ettha catt±ri satasahass±n²ti ida½ liªgabhedavasena “cha¼abhiññ± mahiddhik±”ti imehi dv²hi padehi sam±n±dhikaraºa½. ¿disesu hi µh±nesu asaªkhyeyya v±cakopi saddo napu½sakova hoti, tasm± “catt±ri satasahass±n²”ti ca “cha¼abhiññ±”ti ca “mahiddhik±”ti ca eta½ padattaya½ sam±n±dhikaraºa½. Atha v± cha¼abhiññ± mahiddhik±ti cha¼abhiññ±na½ mahaddhik±nanti s±mi-atthe paccattavacana½ daµµhabba½. Imasmi½ panatthe “catt±ri satasahass±n²”ti aya½ saªkhy±vacano bhavati. “T²ºi satasahass±ni, n±riyo samalaªkat±”ti-±d²supi aya½ nayo netabbo. “T± ca satta sat± bhariy±, d±syo satta sat±ni c±”ti p±¼i. Ettha sat±ti “sat±n²”ti napu½sakavasena gahetabba½, na itthiliªgavasena. “Sat±”ti hi “pañca citt± vip±k±”ti-±d²ni viya napu½sakar³pa½. Itthiliªgabh³t± hi satasaddo natthi, tath± pulliªgabh³to. Yadi ca dviliªgo satasaddo siy± evañca sati “puriso, kaññ±”ti ca ok±rantapulliªga±k±rantitthir³pehipibhavitabba½. R³padvayampi satasaddassa natthi, tena ñ±yati “satasaddo ekantanapu½sako”ti.

Nanu ca bho “t± devat± sattasat± u¼±r±”ti ettha satasaddo itthiliªgo hutv± dissat²ti? Na, napu½sakoyev±ti. Nanu ca bho devat±saddena sam±n±dhikaraºoti? Sacca½ sam±n±dhikaraºo, tath±pi napu½sakoyeva. ¿disesu hi saªkhy±visayesu sam±n±dhikaraºabh±vo appam±ºo. Tath± hi “pañca paccekabuddhasat±ni imasmi½ isigilismi½ pabbate cirav±sino ahesun”ti napu½sakaliªgena pulliªgassa sam±n±dhikaraºat± dissati, tasm± “t± devat± sattasat± u¼±r±”ti etth±pi “sattasat±n²”ti napu½sakabh±voyev±ti avagantabbo. “Satta hatthisate datv±”ti-±d²supi satasaddo napu½sakoyeva. Aya½ nayo aññesupi ²disesu µh±nesu netabbo.
“Navutikoµisahassehi, pariv±resi mah±mun²”ti p±¼i. Ettha “navutikoµisahassehi bhikkh³h²”ti v± “bhikkh³na½ navutikoµisahasseh²”ti v± saªkhyeyyasaªkhy±padh±navasena attho gahetabbo. Aya½ nayo aññesupi ²disesu µh±nesu netabbo.
“Satasahassavass±ni, ±yu tassa mahesino”ti p±¼i. Ettha “satasahassavass±n²”ti k±lassa accantasa½yogavasena upayogavacana½. Tath± “dasavassasahass±ni, ag±ra’majjha so vas²”ti p±¼iyampi. Aya½ nayo aññesupi ²disesu µh±nesu netabbo.
“Ito satasahassamhi, kappe uppajji n±yako”ti p±¼i, “ekanavute ito kappe”ti p±¼i ca. Ettha satasahassamhi kappeti satasahass±na½ kapp±na½ matthake. Ekanavute kappeti ekanavutiy± kapp±na½ matthaketi bhummavacanassa s±mibhummavacanavasena attho gahetabbo. Tath± hi “bhagavati brahmacariya½ vussat²”ti ettha bhummavacanassa “bhagavato santike”ti s±mibhummavacanavasena attho gahito. Aya½ nayo aññesupi ²disesu µh±nesu netabbo.
“Yadi tattha sahass±ni, sat±ni nahut±ni ca;
nevamh±ka½ bhaya½ koci, vane v±¼esu vijjat²”ti

P±¼i. Ayametass± attho– tattha vane v±¼±na½ sahass±ni ca sat±ni ca nahut±ni ca yadi vijjanti. Atha v± sahass±ni sat±n²ti satasahass±ni, v±¼±na½ satasahass±ni ca nahut±ni ca yadi vijjanti, eva½ vijjantesupi v±¼esu koc²ti kvaci. Kocisaddo hi “ko te bala½ mah±r±j±”ti ettha kosaddo viya kvasaddatthe vattati, nimittatthe c±ya½ niddeso. Tena “koci kvaci kismiñci v±¼e ekassapi v±¼amigassa k±raº± nevamh±ka½ bhaya½ vijjat²”ti attho gahetabbo. Atha v± koc²ti kiñci appamattakampi. Ettha pana “v±¼es³”ti nimittatthe bhumma½. V±¼±na½ k±raº± appamattakampi amh±ka½ bhaya½ na vijjat²ti. Aya½ nayo aññesupi ²disesu µh±nesu netabbo.

“Sabba½ satasahass±ni, chatti½saparimaº¹ala½;
dasañceva sahass±ni, a¹¹hu¹¹h±ni sat±ni c±”ti

Aµµhakath±p±µho Ettha yasm± saddato sam±navibhattiliªgavacan±na½ pad±na½ asam±navibhattiliªgavacan±na½ v± atthato pana sam±n±na½ d³re µhit±nampi ekasambandho hoti, itaresa½ sam²pe µhit±nampi na hoti, tasm± “sabban”tida½ “parimaº¹alan”timin± sambandhitabba½. “Chatti½s±”ti ida½ pana “satasahass±n²”timin± sambandhitabba½. Aya½ nayo aññesupi ²disesu µh±nesu netabbo.

“Duve satasahass±ni, catt±ri nahut±ni ca;
ettaka½ bahalattena, saªkh±t±ya½ vasundhar±”ti

Aµµhakath±p±µho. Ettha “duve”ti visesana½, “satasahass±n²”ti visesitabba½. Tath± “catt±r²”ti visesana½, “nahut±n²”ti visesitabba½. Tath± hi “satasahass±ni nahut±ni c±”ti im±ni “duve catt±r²”ti imehi visesitabbatt± “dvisatasahassa½ catunahutan”ti atthappak±san±ni bhavanti. Eva½ santepi “duve”icc±d²na½ saªkhy±sadd±na½ “satasahass±n²”ti-±d²hi saªkhy±saddehi sam±n±dhikaraºat± pubb±cariyehi na vutt±. Yasm± pana yath± “duve puthujjan± vutt±. Satasahassa½ bhikkh³”ti-±d²su sam±n±dhikaraºat± labbhati dabbav±cakatt± visesitabbapad±na½, na tath± “duve satasahass±n²”ti-±d²su adabbav±cakatt± visesitabbapad±na½, tasm± ²disesu µh±nesu sam±n±dhikaraºat± na icchitabb± yuttiy± abh±vato. Yadi eva½ “kusal±, r³pa½, cakkhum±”ti-±d²na½ viya imesamaññamaññasambandharahit± siy±ti? Na, visesanavisesitabbabh±vena gahitatt±. Yajjeva½ sam±n±dhikaraºabh±vo laddhabboti? Na, niyam±bh±vato. Ekantena hi guºaguº²na½yeva visesanavisesitabb±na½ sam±n±dhikaraºabh±vo, na itaresa½ visesanavisesitabbattepi.

Tattha “ettakan”ti pam±ºavacana½. “Bahalatten±”ti visesane tatiy±. Ubhayena imamattha½ dasseti “aya½ vasundhar± bahalattena yojan±na½ duve satasahass±ni catt±ri nahut±ni ca ettaka½ saªkh±t±”ti. “Ettakan”ti padassa ca “duve satasahass±ni catt±ri nahut±ni c±”ti imehi v± “vasundhar±”ti imin± v± sam±n±dhikaraºat± na icchitabb±. Ettakanti hi bh±vanapu½saka½, ya½ saddasatthe kriy±visesananti vadanti. Tassa “ettakena pam±ºena”iccevattho. Apica “duve satasahass±ni catt±ri na hut±ni c±”ti imesampi “vasundhar±”ti imin± sam±n±dhikaraºat± na icchitabb± “bhikkh³na½ satan”ti ettha satasaddassa viya saªkhy±vacanamattatt±. Tath± hi “ettakan”ti vutta½. “Saªkh±t±”ti pana “ayan”ti ca imesa½ “vasundhar±”ti imin± sam±n±dhikaraºat± labbhati. Sabbop±ya½ nayo aññesupi ²disesu µh±nesu netabbo.
“Dasettha r±jiyo set±, dassan²y± manoram±;
cha piªgal± pannarasa, halidd± t± catuddas±”ti

P±¼i. Ettha cha piªgal± pannaras±ti cha ca pannarasa c±ti ekav²sati piªgal± r±jiyoti attho gahetabbo.

Tath±–
“Putt±pi tassa bahavo, ‘ekan±m±’ti me suta½;
as²ti dasa eko ca, indan±m± mahabbal±”ti

P±¼i Ettha pana “ekanavut²”ti vattabbe “as²ti dasa eko c±”ti vutta½. Vicitrasaddaracanañhi p±vacana½. Aya½ nayo aññesupi ²disesu µh±nesu netabbo.

“Ti½sapurisan±vutyo, sabbevekekaniccit±;
yesa½ sama½ na pass±mi, kevala½ mahi’ma½ caran”ti

P±¼i. Ettha “puris±na½ ti½sasahass±ni navuti ca sat±ni ti½sa n±vutyo”ti vuccanti. Imasmi½ pana µh±ne ti½sasaddato sahassasaddassa navutisaddato ca satasaddassa lopa½ katv± “ti½sa n±vutyo”ti vuttanti na gahetabba½. Evañhi gahaºe sati yattha katthacipi edis² saddaracan± k±tabb± siy±, kat±ya ca edis±ya saddaracan±ya atth±vagamo vin± upadesena suºant±na½ na siy±, tasm± neva½ gahetabba½. Eva½ pana gahetabba½– “ti½sa n±vutyo”ti ida½ lokasaªketar³¼ha½ vacana½, saªketar³¼hassa pana vacanassattho yasm± gahitapubbasaªketehi sutv± ñ±yate, na upadesato, tasm± brahmadattena raññ± vuttak±lepi satth±r± ta½ katha½ ±haritv± vuttak±lepi sabbe manuss± vin±pi upadesena vacanattha½ j±nant²ti gahetabba½.

Ti½sañceva sahass±ni, navuti ca sat±ni tu;
ti½sa n±vutiyo n±ma, vutt± umaªgaj±take.
Yasm± p±vacane santi, nay± ceva acintiy±;
voh±r± ca sugu¼hatth±, day±pannena desit±.
Tasm± s±µµhakathe dh²ro, gambh²re jinabh±site;
upadesa½ sad± gaºhe, garu½ samm± upaµµhaha½.
Gar³padesah²no hi, atthas±ra½ na vindati.
Atthas±ravih²no so, saddhamm± parih±yati.
Gar³padesal±bh² ca, atthas±rasam±yuto;
saddhamma½ parip±lento, saddhammasm± na h±yati.
Saddhammatth±ya me tasm±, saªkhy±m±l±pi bh±sit±;
sappayog± yath±yoga½, sahevatthavinicchay±.

Iti navaªge s±µµhakathe piµakattaye byappathagat²su viññ³na½

Kosallatth±ya kate saddan²tippakaraºe

Savinicchayo saªkhy±n±m±na½ n±mikapadam±l±vibh±go

N±ma

Terasamo paricchedo.