Tath± hi “pokkharañño sum±pit±. T± ca sattasat± bhariy±, d±syo sattasat±ni ca. D±rake ca aha½ nessa½ br±hmaºy± paric±rake. Najjo sandanti. Najj± nerañjar±ya t²re. Lakkhy± bhava nivesana½.
B±r±ºasya½ mah±r±ja, k±kar±j± niv±sako;
as²tiy± sahassehi, supatto pariv±rito.
R±j± yath± vessavaºo na¼iññan”ti
Evam±d²na½ p±¼²na½ dassanato pokkharaº² icc±d²na½ n±mikapadam±l±yo savises± yojetabb±. Katha½? ‘Pokkharaº², pokkharaº², pokkharaºiyo, pokkharañño. Pokkharaºin”ti-±din± vatv± karaºasampad±nanissakkas±mivacanaµµh±ne “pokkharaºiy±, pokkharaññ±”ti ekavacan±ni vattabb±ni. Bhummavacanaµµh±ne pana “pokkharaºiy±, pokkharaññ±, pokkharaºiya½, pokkharaññan”ti ca ekavacan±ni vattabb±ni. Sabbattha ca pad±ni paripuºº±ni k±tabb±ni. Tath± “d±s², d±s², d±siyo, d±syo. D±si½, d±siya½, d±s², d±siyo, d±syo”ti vatv± karaºavacanaµµh±n±d²su “d±siy±, d±sy±”ti ekavacan±ni vattabb±ni. Bhummavacanaµµh±ne pana “d±siy±, d±sy±, d±siya½, d±syan”ti ca ekavacan±ni vattabb±ni. Sabbattha pad±ni paripuºº±ni k±tabb±ni. Ettha pana “yaµµhiy± paµikoµeti, ghare j±ta½va d±siya½. Phusiss±mi vimuttiyan”ti payog±na½ dassanato a½vacanassa yam±desavasena “d±siyan”ti vutta½. Tesu ca “ghare j±ta½va d±siyan”ti ettha a½vacanassa yam±desato aññopi saddanayo labbhati. Katha½? Yath± dahar² eva “dahariy±”ti vuccati, eva½ d±s² eva “d±siy±”ti.
Ettha pana “pass±mi voha½ dahari½, kum±ri½ c±rudassanan”ti ca “ye ta½ jiººassa p±da½su, eva½ dahariya½ satin”ti ca p±¼i nidassana½ upayogavacanicch±ya “d±siyan”ti vutta½, imasmi½ pan±dhipp±ye “d±siy±, d±siy±, d±siy±yo. D±siya½, d±siy±, d±siy±yo. D±siy±y±”ti kaññ±nayeneva n±mikapadam±l± bhavati “kum±riy±”ti saddasseva. Tath± hi “kum±riye upaseniye”ti p±¼i dissati. Tath± “pupphavatiy±, pupphavatiya½, pupphavatiy±ya, pupphavatiy±ya½, bhoti pupphavatiye”ti kaññ±nayanissitena ekavacananayena n±mikapadam±l± bhavati. Ettha pana “at²te aya½ b±r±ºas² pupphavatiy± n±ma ahosi. R±j±si luddakammo, ekar±j± pupphavatiy±ya½. Uyyassu pubbena pupphavatiy±y±”ti p±¼i ca aµµhakath±p±µho ca nidassana½. Aparo nayo– “d±siy± dahariy± kum±riy±”ti-±d²su kak±rassa yak±r±desopi daµµhabbo. Br±hmaº²saddassa tu “br±hmaº², br±hmaº², br±hmaºiyo, br±hmaºyo. Br±hmaºin”ti-±d²ni vatv± karaºavacanaµµh±n±d²su “br±hmaºiy±, br±hmaºy±”ti ekavacan±ni vattabb±ni, sabbattha ca pad±ni paripuºº±ni k±tabb±ni. Nad²saddassa “nad², nad², nadiyo, najjo. Nadin”ti-±din± vatv± “nadiy±, najj±”ti ca “nadiya½, najjan”ti ca vattabba½, sabbattha ca pad±ni paripuºº±ni k±tabb±ni. Itthiliªgesu hi paccattabahuvacane diµµheyeva upayogabahuvacana½ an±gatampi diµµhameva hoti, tath± upayogabahuvacane diµµheyeva paccattabahuvacana½ an±gatampi diµµhameva hoti, karaºasampad±nanissakkas±mibhummavacan±nampi aññatarasmi½ diµµheyeva aññatara½ diµµhameva hoti. Tath± hi “d±s± ca d±syo anuj²vino c±”ti ettha “d±syo”ti paccattabahuvacane diµµheyeva aparampi “d±syo”ti upayogabahuvacana½ ta½sadisatt± diµµhameva hoti.
“Sakko ca me vara½ dajj±, so ca labbhetha me varo;
ekaratta½ dviratta½ v±, bhaveyya½ abhip±rako;
umm±danty± ramitv±na, sivir±j± tato siyan”ti
Ettha “umm±danty±”ti karaºavacane diµµheyeva ta½sadis±ni sampad±nanissakkas±mibhummavacan±nipi diµµh±niyeva honti. “Br±hmaºy± paric±rake”ti ettha “br±hmaºy±”ti s±mivacane diµµheyeva ta½sadis±ni karaºasampad±nanissakkabhummavacan±nipi diµµh±niyeva honti. “Seti bh³my± anutthunan”ti ettha “pathaby± c±rupubbaªg²”ti ettha ca “bh³my±, pathaby±”ti sattamiy± ekavacane diµµheyeva ta½sadis±ni karaºasampad±nanissakkas±mivacan±nipi diµµh±niyeva honti. “B±r±ºasya½ mah±r±j±”ti ettha “b±r±ºasyan”ti bhummavacane diµµheyeva ta½sadis±ni aññ±nipi “br±hmaºya½ ek±dasya½ pañcamyan”ti-±d²ni bhummavacan±ni diµµh±niyeva honti.
Gaºhanti ca t±dis±ni r³p±ni pubb±cariy±sabh±pi g±th±bhisaªkharaºavasena. S±sanepi pana et±dis±ni r³p±ni yebhuyyena g±th±su sandissanti. Kus±vat². Kus±vati½. Kus±vatiy±, kus±vaty±. Kus±vatiya½, kus±vatya½. Bhoti kus±vati. B±r±ºas². B±r±ºasi½. B±r±ºasiy±, b±r±ºasy±. B±r±ºasiya½, b±r±ºasya½, b±r±ºassa½ iccapi, bhoti b±r±ºasi. Na¼in². Na¼ini½. Na¼iniy±, na¼iññ±. Na¼iniya½, na¼iñña½. Bhoti na¼ini. Aññ±nipi yojetabb±ni. G±th±visaya½ pana patv± “kus±vatimhi, b±r±ºasimhi, na¼inimh²”ti-±din± saddar³p±nipiyojetabb±ni. Tath± hi p±¼iya½ “kus±vatimhi”±d²ni mhiyant±ni itthiliªgar³p±ni g±th±suyeva paññ±yanti, na cuººiyapadaracan±ya½. Akkharasamaye pana t±dis±ni r³p±ni aniv±rit±ni “nadimh± c±”ti-±didassanato. Ya½ pana aµµhakath±su cuººiyapadaracan±ya½ “samm±diµµhimh²”ti-±dika½ itthiliªgar³pa½ dissati, ta½ akkharavipall±savasena vuttanti daµµhabba½ cuººiyapadaµµh±ne “samm±diµµhiya½ paµisandhiya½ sugatiya½ duggatiyan”ti-±didassanato. Aya½ panettha niyamo sugatas±sane g±th±ya½ cuººiyapadaµµh±ne ca “kaññ± ratti itth² y±gu vadh³”ti eva½ pañcantehi itthiliªgehi saddhi½ n± sa sm± smi½ mh± mhiiccete sadd± sar³pato paratta½ na yanti. Mhisaddo pana g±th±ya½ ivaººantehi itthiliªgehi saddhi½ paratta½ y±ti. Tatrida½ vuccati–
“G±th±ya½ cuººiye c±pi, n± sasm±d² sar³pato;
n±k±ranta-ivaººanta-itth²ti parata½ gat±.
Mhisaddo pana g±th±ya½, ivaººantitthibh² saha;
ya’to parattametassa, payog±ni bhavanti hi.
Yath± bal±kayonimhi, na vijjati pumo sad±;
kus±vabhimhi nagare, r±j± ±si mah²pat²”ti.
Eva½ kus±vat² icc±d²ni aññath± bhavanti, nagaran±matt± panekavacan±nipi, na janapadan±m±ni viya bahuvacan±ni. “K±s², k±siyo. K±s²hi, k±s²bhi. K±s²na½. K±s²su. Bhotiyo k±siyo. Eva½ avant² avantiyo”ti-±din±pi n±mikapadam±l± yojetabb±. Aññ±nipi pad±ni gahetabb±ni. Eva½ k±s²icc±d²ni janapadan±matt± r³¼h²vasena bahuvacan±neva bhavanti atthassa ekattepi. Candavat², candavati½, candavatiy±, candavatiya½, bhoti candavati, eva½ ekavacanavasena v±, candavatiyo, candavatiyo, candavat²hi, candavat²bhi, candavat²na½, candavat²su, bhotiyo candavatiyo, eva½ bahuvacanavasena v± n±mikapadam±l± veditabb±, aññ±nipi pad±ni yojetabb±ni. “Candavat²”icc±d²ni hi ekiss± bah³nañcitth²na½ paººattibh±vato payog±nur³pena ekavacanavasena v± bahuvacanavasena v± yojetabb±ni bhavanti. Esa nayo aññatr±pi. Savinicchayoya½ ²k±rantitthiliªg±na½ pakatir³passa n±mikapadam±l±vibh±go. ¿k±rantat±pakatika½ ²k±rantitthiliªga½ niµµhita½. Id±ni bh³dh±tumay±na½ uk±rantitthiliªg±na½ appasiddhatt± aññena uk±rantitthiliªgena n±mikapadam±la½ p³ress±ma– Y±gu, y±g³, y±guyo. Y±gu½, y±g³, y±guyo. Y±guy±, y±g³hi, y±g³bhi. Y±guy±, y±g³na½. Y±guy±, y±g³hi, y±g³bhi. Y±guy±, y±g³na½. Y±guy±, y±guya½, y±g³su. Bhoti y±gu, bhotiyo y±g³, y±guyo. Eva½ “dh±tu dhenu k±su daddu kaº¹u kacchu rajju”icc±d²ni. Tatra dh±tusaddo rasarudhirama½samedanh±ru-aµµhi-aµµhimiñjasukkasaªkh±tadh±tuv±cako pulliªgo, sabh±vav±cako pana sugat±d²na½ s±r²rikav±cako lokadh±tuv±cako ca cakkh±div±cako ca itthiliªgo, bh³ h³ karapac±disaddav±cako itthiliªgoceva pulliªgo ca. Atra panitthiliªgo adhippeto. Savinicchayoya½"uk±rantitthiliªg±na½ n±mikapadam±l±vibh±go. Uk±rantat±pakatika½ uk±rantitthiliªga½ niµµhita½. Id±ni bh³sadd±d²na½ n±mikapadam±la½ vakkh±ma pubb±cariyamata½ purecara½ katv±– Jamb³, jamb³, jambuyo. Jambu½, jamb³, jambuyo. Jambuy±, jamb³hi, jamb³bhi. Jambuy±, jamb³na½. Jambuy±, jamb³hi, jamb³bhi. Jambuy± jamb³na½. Jambuy±, jambuya½, jamb³su. Bhoti jambu, bhotiyo jamb³, jambuyo. Yamakamah±theramata½. Ettha jamb³saddassa itthiliªgatta½ “amb± s±l± ca jambuyo”ti-±din± pasiddha½. “Ime te jambuk± rukkh±”ti ettha pana rukkhasadda½ apekkhitv± “jambuk±”ti pulliªganiddeso katoti daµµhabba½. Tath± hi jamb³ti kathetabb±ti jambuk±. Ke re ge saddeti dh±tu. Atha v± itthiliªgavasena jamb³ eva jambuk±, jambuk± ca t± rukkh± c±ti jambuk±rukkh±, yath± laªk±d²po, pulliªgapakkhe v± sam±savasena “jambukarukkh±”ti vattabbe g±th±visayatt± chand±nurakkhaºattha½ d²gha½ katv± “jambuk±rukkh±”ti vutta½ “saraº±gamane kañc²”ti ettha viya. Bh³, bh³, bhuyo. Bhu½, bh³, bhuyo. Bhuy±, bh³hi, bh³bhi. Bhuy±, bh³na½. Bhuy±, bh³hi, bh³bhi. Bhuy±, bh³na½. Bhuy±, bhuya½, bh³su. Bhoti bhu, bhotiyo bh³, bhuyo. Eva½ “abh³, abh³, abhuyo. Abhu½, abh³, abhuyo. Abhuy±”ti-±din± yojetabb±. Atra “abhu½ me katha½ nu bhaºasi, p±paka½ vata bh±sas²”ti nidassanapada½.
“Vadh³ ca sarabh³ ceva, sarab³ sutan³ cam³;
v±m³r³ n±gan±s³r³”, icc±d² jambuy± sam±.
Ida½ pana sukhuma½ µh±na½ suµµhu manasi k±tabba½. “Vadaññ³, vadaññ³, vadaññuyo. Vadaññu½, vadaññ³, vadaññuyo. Vadaññuy±”ti jamb³sama½ yojetabba½. Eva½ “maggaññ³ dhammaññ³ kataññ³”icc±d²supi. Nanu ca bho–
“Soha½ n³na ito gantv±, yoni½ laddh±na m±nusi½;
vadaññ³ s²lasampanno, k±h±mi kusala½ bahun”ti
Evam±dippayogadassanato vadaññ³sadd±d²na½ pulliªgabh±vo pasiddho, eva½ sante kasm± idha itthiliªganayo dassitoti? Vadaññ³icc±d²na½ ekantapulliªgabh±v±bh±vato dviliªg±ni tesa½ v±ccaliªgatt±. Tath± hi–
“S±ha½ gantv± manussatta½, vadaññ³ v²tamacchar±;
saªghe d±n±ni dass±mi, appamatt± punappunan”ti ca,
“Kodhan± akataññ³ c±”ti ca itthiliªgapayogik± bah³ p±¼iyo dissanti, tasm± eva½ n²ti amhehi µhapit±. Savinicchayoya½ ³k±rantitthiliªg±na½ pakatir³passa n±mikapadam±l±vibh±go. Ðk±rantat±pakatika½ ³k±rantitthiliªga½ niµµhita½. Ok±rantapada½ bh³dh±tumaya½ itthiliªgamappasiddha½, añña½ panok±ranta½ itthiliªga½ pasiddha½.
Ok±ranta½ itthiliªga½, gosaddoti vibh±vaye;
gosaddasseva pulliªge, r³pamass±hu kecana.
Tath± hi keci “go, g±vo, gavo. G±vun”ti-±din± nayena vutt±ni pulliªgassa gosaddassa r³p±ni viya itthiliªgassa gosaddassa r³p±ni icchanti, tesa½ mate majjhe bhinnasuvaºº±na½ vaººavises±bh±vo viya r³pavises±bh±vato gosaddassa itthiliªgabh±vapaµip±dana½ anijjh±nakkhama½. Kasm±ti ce? Yasm± m±tug±masaddassa “m±tug±mo, m±tug±m±. M±tug±man”ti-±din± nayena dve padam±l± katv± ek± pulliªgassa padam±l±, ek± itthiliªgapadam±l±ti vuttavacana½ viya ida½ vacana½ amhe paµibh±ti, tasm± anijjh±nakkhama½.