Karontasaddassa pana– Kara½, karonto, karont±. Karonta½, karonte. Karot±, karontena, karontehi, karontebhi. Karoto, karontassa, karont±na½, karota½. Karot±, karont±, karontasm±, karontamh±, karontehi, karontebhi. Karoto, karontassa, karont±na½, karota½. Karonte, karontasmi½, karontamhi, karontesu. Bho karonta, bhavanto karont±ti r³p±ni bhavanti. “Karoto na kariyati p±pan”ti idamettha karotosaddassa atthit±nidassana½. Itthiliªge vattabbe “karont², karontiyo”ti-±din± yojetabb±ni, napu½sakaliªge vattabbe “karonta½, karont±n²”ti-±din± yojetabb±ni. Arahantasaddassa– Araha½, arahanto. Arahanta½, arahante. Arahat±, arahantena, arahantehi, arahantebhi. Arahato, arahantassa, arahant±na½, arahata½. Arahat±, arahant±, arahantasm±, arahantamh±, arahantehi, arahantebhi. Arahato, arahantassa, arahant±na½, arahata½. Arahante, arahantasmi½ arahantamhi, arahantesu. Bho arahanta, bhavanto arahanto iti r³p±ni bhavanti. Aya½ guºav±cakassa arahantasaddassa n±mikapadam±l±. “Arah±, arahanto, arahant±”iti ca. Etañhi r³pa½ samantap±s±dik±ya½ manussaviggahaµµh±ne dissati. Uttarimanussadhammap±¼iya½ pana “mayañcamh± anarahanto”ti pada½ dissati. Arahanta½, arahante. Arahat±, sesa½ vitth±retabba½. Aya½ paººattiv±cakassa arahantasaddassa n±mikapadam±l±. Tath± hi “araha½ samm±sambuddho. Araha½ sugato loke. Arahanto samm±sambuddh±”ti-±d²su araha½sadd±dayo guºav±cak±. “Arah± ahosi. Ahañhi arah± loke. Eko arah±, ekasaµµhi arahanto loke ahesu½.
G±me v± yadi v±raññe, ninne v± yadi v± thale;
yattha arahanto viharanti, ta½ bh³mir±maºeyyaka½.
Mayañcamh± anarahanto”ti-±d²su arah±sadd±dayo paººattiv±cak±ti daµµhabb±. Idha itthinapu½sakaliªgavasena visu½ vattabbanayo appasiddho. Yadi eva½ ±savakkhaya½ patt± itth² katha½ vattabb±, ±savakkhaya½ patta½ citta½ katha½ vattabbanti? Itth² t±va “ya½ itth² araha½ assa samm±sambuddho”ti vacanato “arahan”ti vattabb± guºavasena, paººattivasena pana “itth² arah± ahos²”ti vattabb±. Citta½ pana guºavaseneva “araha½ cittan”ti vattabbanti. Santasaddassa Sa½, santo, santo, sant±. Sa½, santa½, sante. Sat±, santena, santehi, santebhi, sabbhi. Sato, santassa, sant±na½, sata½, sat±na½. Sat±, sant±, santasm±, santamh±, santehi, santebhi, sabbhi. Sato, santassa, sant±na½, sata½, sat±na½. Sati, sante, santasmi½, santamhi, santesu. Bho santa, bhavanto santoti r³p±ni bhavanti. Ettha pana “addh± hi t±ta satanesa dhammo”ti jayaddisaj±takap±¼idassanato “sat±nan”ti vutta½. Tattha hi satanes±ti sat±na½ es±ti chedo, rassattaniggah²tasaralopavasena ca r³paniµµh±na½ veditabba½. Tath± hi tadaµµhakath±ya½ “addh± eka½sena esa t±ta sat±na½ paº¹it±na½ dhammo sabh±vo”ti attho vutto. Aya½ ye loke “sappuris±”ti ca “ariy±”ti ca “paº¹it±”ti ca vuccanti, tesa½ v±cakassa santasaddassa n±mikapadam±l±. Tappaµisedhassa pana asa½, asanto, katthaci asant± iccapi. Tath± hi “asant± kira ma½ jamm±, t±ta t±t±ti bh±sare”ti p±¼i dissati. “Asa½, asanta½, asante. Asat±”ti-±din± yojetabb±. Imasmi½ atthe “santo, asanto”tim±ni bahuvacanak±niyeva bhavanti, na katthacipi ekavacanak±ni. Kasm±? Paººattiv±cakatt±. Aññatra pana “santo, danto”ti-±d²su ekavacan±niyeva µhapetv± vijjam±natthav±cakasantosadda½, kasm±? Apaººattiv±cakatt±ti daµµhabba½. Id±ni paººattiv±cak±na½ tesa½ k±nici payog±ni kathay±ma– Sameti asat± asa½. Ya½ yañhi r±ja bhajati, santa½ v± yadi v± asa½. Na s± sabh± yattha na santi santo. Asanto niraya½ yanti, santo saggapar±yaº±. Asante nopaseveyya, sante seveyya paº¹ito. Sabbhireva sam±setha. Sata½ dhammo iccevam±d²ni bhavanti. Yo panamhehi padam±l±ya½ “sabbh²”ti aya½ saddo tatiy±pañcam²bahuvacanavasena yojito, so ca kho santaiti ak±rantapakativasena, aññattha pana “sabbh²”ti ik±rantapakativasena yojetabbo. Tath± hi sabbh²ti sappuriso nibb±nañca, sundar±dhivacana½ v± eta½ sabbh²ti. Sabbo c±yamattho s±µµhakath±ya “bahumpeta½ asabbhi j±taved±”ti im±ya p±¼iy± “santo have sabbhi pavedayant²”ti im±ya ca d²petabbo.
¾lapane ca paccatte, tatiy±pañcam²su ca;
sam±samhi ca yojeyya, sabbhisadda½ sumedhaso.
Atr±ya½ yojan±– bho sabbhi tiµµha, sabbhi tiµµhati, sabbhi saha gacchati, sabbhi apehi, asabbhir³po puriso. Yasm± pan±ya½ s±san±nuk³l±, tasm± imiss± tadanuk³latta½ dassetu½ idha s±sanato payoge dassess±ma atakk±vacare vicitte sugatap±¼inaye sot³na½ vis±radamatipaµil±bhattha½. Ta½ yath±? Bahumpeta½ asabbhi j±taveda, ya½ ta½ v±ladhin±’bhip³jay±ma. Sabbhi kubbetha santhava½. Ya½ s±lavanasmi½ senako, p±pakammamakari asabbhir³pa½. ¾b±dhoya½ asabbhir³po. Asammodako thaddho asabbhir³po”ti Tattha ±lapanavacane diµµheyeva paccattavacana½ p±¼iya½ sar³pato an±gatampi diµµhameva hoti. Tath± karaºavacane diµµheyeva nissakkavacanampi diµµhameva hoti. Sam±se saddar³pe diµµheyeva by±se saddar³pa½ yath±sambhava½ diµµhameva hoti µhapetv± “hetusatth±radassanan”ti-±d²ni. Tattha ca nibb±nav±cako ce, sabbhisaddo itthiliªgo santivisuddhi nibbutisadd± viya, so ca yamakamah±theramate rattinayena yojetabbo. Sabbesamik±rantitthiliªg±na½ s±dh±raºo hi so nayo. Sundaratthav±cako ce, aggi ratti aµµhinayehi yojetabbo v±ccaliªgatt±. “Sabbhidhammabh³ta½ nibb±nan”ti ettha hi sundaradhammabh³ta½ nibb±nanti attho. Eva½ p±¼inayavasena ±lapan±d²su pañcasu µh±nesu sabbhisaddassa pavatti½ ñatv± puna aµµhakath±nayavasenapi tappavatti veditabb±. Katha½? Yasm± sag±th±vaggassa aµµhakath±ya½ “santo ‘sabbh²hi saddhi½ sata½ dhammo na jara½ upet²’ti pavedayant²”ti imasmi½ padese “sabbh²h²”ti hivacanavasena saddaracan±viseso aµµhakath±cariyehi dassito, tasm± sabbhisaddo sabbesupi vibhattivacanesu yojetabbo. Atrida½ vad±ma–
Gar³ “sabbh²hi saddhin”ti, attha½ bh±si½su p±¼iy±;
yato tato sabbhisadda½, dh²ro sabbattha yojaye.
“Asabbhir³po”itipi, sam±savisaye suta½;
yasm± tasm± sabbhisadda½, viññ³ sabbadhi yojaye.
“Ovadeyy±nus±seyya asabbh± ca niv±raye”ti ettha pana “asabbh±”tipada½ vicitravutt²su taddhitapaccayesu ºyapaccayavasena nipphattimup±gatanti veditabba½. Katha½? Yebhuyyena asabbh²su bhava½ asabbha½. Ki½ ta½? Akusala½, tato asabbh± akusaladhamm± niv±raye ca, kusaladhamme patiµµhapeyy±ti attho. “Amhe asabbh±hi v±c±hi vikkosam±n± tibb±hi satt²hi hanissant²”ti ettha tu asabbh²na½ et±ti asabbh±, na v± sabbh²na½ et±tipi asabbh±ti nibbacana½, ºyapaccayavasena ca padasiddhi veditabb±. Y± ca panettha amhehi santasaddassa “sa½, santo. Sa½, santa½, sante”ti-±din± padam±l± dassit±, tattha “sameti asat± asan”ti p±¼iya½ “asan”ti pade diµµheyeva “san”ti pada½ p±¼iya½ an±gatampi diµµhameva hoti yuga¼abh±vena vijjam±nat±rahatt±. Eva½ diµµhena adiµµhassa gahaºa½ veditabba½. Atha v± “asan”ti ettha na sa½ asanti sam±saviggahavasen±dhigantabbatt± “sa”miti pada½ diµµhameva hoti. Evamaññatr±pi nayo. Tatra santi sappuriso. Asanti asappuriso. Itthiliªgevattabbe “asat², as±”ti r³p±ni bhavanti. “Asat², asat², asatiyo, as±. Asati½, asat², asatiyo. As±ya, asatiy±, asat²hi, asat²bhi. Asatiy±, asat²nan”ti vakkham±na itthinayena n±mikapadam±l± yojetabb±. Ettha pana “as± lokitthiyo n±ma, vel± t±sa½ na vijjati. M± ca vasa½ asat²na½ nigacche”ti-±d²ni dassetabb±ni. As±ti cettha asat²ti ca sam±natth±, asantaj±tik±ti hi tesa½ attho. Yasm± pana j±takaµµhakath±ya½ “as±ti asatiyo l±mik±, atha v± s±ta½ vuccati sukha½, ta½ t±su natthi, attani paµibaddhacitt±na½ as±tameva dent²tipi as± dukkh±, dukkhavatthubh³t±ti attho”ti attha½ sa½vaººesu½, tasm± s±ta½ natthi etissanti as±ti atthe “as±”ti padassa yath± ritto ass±do etth±ti rittassantipadassa luttuttarakkharassa “rittassa½, rittass±ni. Rittassan”ti cittanayena n±mikapadam±l± yojetabb±, tath± “as±, as±, as±yo. Asa½, as±, as±yo. As±y±”ti kaññ±nayena yojetabb±. Ettha ca yo amhehi “santo”iti saddo dassito. So katthaci ekavacanabahuvacanabh±vena sa½vijjam±nasaddassatthampi vadati, tassa vasena aya½ n±mikapadam±l±– Santo, santo, sant±. Santa½, sante. Sat±, santena, santehi, santebhi. Sato, santassa, sata½, sant±na½. Sat±, sant±, santasm±, santamh±, santehi, santebhi. Sato, santassa, sata½, sant±na½. Sati, sante, santasmi½, santamhi, santesu. Bho santa, bhavanto santo, bhavanto sant±. Ettha pana “aya½ kho bhikkhave aµµhamo bhaddo ass±j±n²yo santo sa½vijjam±no lokasmi½. Catt±rome bhikkhave puggal± santo sa½vijjam±n± lokasmi½. Asat± tucch± mus± abh³tena abbh±cikkhanti. Bhave kho sati j±ti hoti”iccevam±d²ni payog±ni bhavanti. “Saªkh±resu kho sati viññ±ºa½ hot²”ti-±d²su pana satisaddo vacanavipall±savasena µhitoti gahetabbo. Tatra ekavacanabahuvacanavasena dvidh± µhitesu santosaddesu bahuvacanasantosadda½ µhapetv± ses± sam±nasaddassatthampi vadanti, tasm± “santoti sam±no, sant±ti sam±n±”ti-±din± attho kathetabbo. Sam±noti imassa ca “honto”ti attho “pahu sam±no vipulatthacint², ki½ k±raº± me na karosi dukkhan”ti-±d²su viya. Payog±ni pana–
“Yo m±tara½ pitara½ v±, jiººaka½ gatayobbana½;
pahu santo na bharati, ta½ par±bhavato mukha½.
Idheva tiµµham±nassa, devabh³tassa me sato;
punar±yu ca me laddho, eva½ j±n±hi m±ris±”ti
Evam±d²ni bhavanti.
Apica santosaddo yasm± “kilanto”ti ca “upasanto”ti ca “niruddho”ti ca attha½ vadati, tasm± tesa½ vasena santasaddassa “santo, sant±. Santa½, sante. Santen±”ti purisanayena n±mikapadam±l± veditabb±. Ettha ca “santo tasito. D²gha½ santassa yojana½. Santo danto niyato brahmac±r². Santo niruddho atthaªgato abbhatthaªgato”ti-±d²ni payog±ni. Napu½sakaliªge vattabbe “santa½, sant±n²”ti cittanayena n±mikapadam±l±. S± ca “sa½vijjam±na½ sam±na½ kilanta½ upasanta½ niruddha”miti atthad²pak±padavat²ti veditabb±. Atha v± “up±d±ne kho sati bhavo hot²”ti-±d²su napu½sakappayogadassanato santasaddassa sa½vijjam±nasaddatthav±cakatte tatiy±pañcam²catutth²chaµµh²sattam²µh±ne “sat±, sato, sata½, sat²”ti pad±ni adhik±ni vattabb±ni, ses±ni cittanayena ñeyy±ni. Itthiliªge pana vattabbe “sant±, sant±, sant±yo. Santa½, sant±, sant±yo. Sant±y±”ti kaññ±nayena ca, sant², sant², santiyo Santi½, sant², santiyo. Santiy±”ti itthinayena ca n±mikapadam±l± yojetabb±. Et±su paµham± “sa½vijjam±n± kilant± upasant± niruddh±”ti atthad²pak±padavat², ettha payog± suviññeyy±va. Dutiy± pana “sa½vijjam±n± sam±n±”ti atthad²pak±padavat². Tath± hi “sant² ±patti ±vik±tabb±”ti ettha sa½vijjam±n± “sant²”ti vuccati.