Satth± tiµµhati sabbaññ³, satth± yanti dhanatthik±;
satth± apeti puriso, bhonto satth± dad±tha sa½.
Eva½ sutis±maññavasena sadisat± bhavati.
Sattha½ ya½ tikhiºa½ tena, sattho katv±na kappiya½;
phala½ satthussa p±d±si, satth± ta½ paribhuñjati.
Eva½ asutis±maññavasena asadisat± bhavati, tath± liªga-antavasena. “Cet± ceto”ti ca “t±t± t±to”ti ca duka½ katv± pad±namattho ca pakatir³passa n±mikapadam±l± ca pad±na½ sadis±sadisat± ca vavatthapetabb±.
Tatra hi “cet±”ti paµhama½ uk±rantat±pakatiya½ µhatv± pacch± ±k±rantabh³ta½ pulliªga½, tath± “t±t±”ti padampi. “Ceto”ti ida½ pana paµhama½ ak±rantat±pakatiya½ µhatv± pacch± ok±rantabh³ta½ pulliªga½, tath± “t±to”ti padampi. Tatra cet±ti cinoti r±si½ karot²ti cet±, p±k±racinanako puggalo, iµµhakava¹¹hak²ti attho. Cetoti citta½, eva½n±mako v± luddo. Ettha ca citta½ “cetayati cintet²”ti atthavasena ceto, luddo pana paººattivasena. T±t±ti t±yat²ti t±t±. “Aghassa t±t± hitassa vidh±t±”tissa payogo. “T±to”ti etth±pi t±yat²ti t±to, putt±na½ pit³su, pitar±na½ puttesu, aññesañca aññesu piyapuggalesu vattabbavoh±ro eso. “So n³na kapaºo t±to, cira½ ruccati assame. Kicchen±dhigat± bhog±, te t±to vidhama½ dhama½. Ehi t±t±”ti-±d²su cassa payogo veditabbo. “Cet±, cet±, cet±ro. Cet±ra½, cet±ro”ti satthunayena padam±l±. “Ceto, cet±. Ceta½, cete. Cetas±, ceten±”ti manogaºanayena ñeyy±. Aya½ cittav±cakassa cetasaddassa n±mikapadam±l±. “Ceto, cet±. Ceta½, cete. Ceten±”ti purisanayena ñeyy±. Aya½ paººattiv±cakassa cetasaddassa n±mikapadam±l±. “T±t±, t±t±, t±t±ro. T±t±ran”ti satthunayena ñeyy±. “T±to, t±t±, t±tan”ti purisanayena ñeyy±. Evamim±supi n±mikapadam±l±su pad±na½ sadis±sadisat± vavatthapetabb±, tath± liªga-antavasena “ñ±t±, ñ±to, ñ±ta½, ñ±t±”ti catukka½ katv± pad±namattho ca pakatir³passa n±mikapadam±l± ca pad±na½ sadis±sadisat± ca vavatthapetabb±. Tatra hi “ñ±t±”ti ida½ paµhama½ uk±rantat±pakatiya½ µhatv± pacch± ±k±rantabh³ta½ pulliªga½. “ѱto ñ±tan”ti im±ni yath±kkama½ paµhama½ ak±rantat±pakatiya½ µhatv± pacchok±rantaniggah²tantabh³t±ni v±ccaliªgesu punnapu½sakaliªg±ni. Tath± hi “ñ±to attho sukh±vaho. ѱtameta½ kuraªgass±”ti nesa½ payog± dissanti. “ѱt±”ti ida½ pana paµhama½ ±k±rantat±pakatiya½ µhatv± pacch±pi ±k±rantabh³ta½ v±ccaliªgesu itthiliªga½. Tath± hi “es± itthimay± ñ±t±”ti payogo. Tatra pulliªgapakkhe “j±n±t²ti ñ±t±”ti kattuk±rakavattam±nak±lavasena attho gahetabbo. Itthiliªg±dipakkhe “ñ±yitth±ti ñ±t± ñ±to ñ±tan”ti kammak±rak±t²tak±lavasena attho gahetabbo. Esa nayo aññatth±pi yath±sambhava½ daµµhabbo. “ѱt±, ñ±t±, ñ±t±ro. ѱt±ran”ti satthunayena ñeyy±. “ѱto, ñ±t±. ѱtan”ti purisanayena ñeyy±. “ѱta½, ñ±t±ni, ñ±t±. ѱta½, ñ±t±ni, ñ±te”ti vakkham±nacittanayena ñeyy±. “ѱt±, ñ±t±, ñ±t±yo. ѱta½, ñ±t±, ñ±t±yo”ti vakkham±nakaññ±nayena ñeyy±. Evamim±supi n±mikapadam±l±su pad±na½ sadis±sadisat± vavatthapetabb±. Aññesupi µh±nesu yath±raha½ imin± nayena sadis±sadisat± upaparikkhitabb±. Vatt± dh±t± gant±d²nampi “vadat²ti vatt±, dh±ret²ti dh±t±, gacchat²ti gant±”ti-±din± yath±sambhava½ nibbacan±ni ñeyy±ni. Ya½ panettha amhehi pakiººakavacana½ kathita½, ta½ “aµµh±ne ida½ kathitan”ti na vattabba½. Yasm± aya½ saddan²ti n±ma sadd±namatth±nañca yutt±yuttipak±sanattha½ kat±rambhatt± n±nappak±rena sabba½ m±gadhavoh±ra½ saªkhobhetv± kathit±yeva sobhati, na itarath±, tasm± n±nappabhedena vattumicch±ya sambhavato “aµµh±ne ida½ kathitan”ti na vattabba½. N±n±-up±yehi viññ³na½ ñ±panattha½ kat±rambhatt± ca pana punaruttidosopettha na cintetabbo, aññadatthu saddh±sampannehi kulaputtehi aya½ saddan²ti piµakattayopak±r±ya sakkacca½ pariy±puºitabb±. Iti abhibhavit±padasadis±ni vatt±, dh±t±, gant±d²ni pad±ni dassit±ni. Id±ni ata½sadis±ni dassess±ma. Seyyathida½–
Guºav± gaºav± ceva, balav± yasav± tath±;
dhanav± sutav± vidv±, dhutav± katav±pi ca.
Hitav± bhagav± ceva, dhitav± th±mav± tath±;
yatav± c±gav± c±tha, himavicc±dayo rav±.
Punnapu½sakaliªgehi, ak±rantehi p±yato;
vantusaddo paro hoti, tadant± guºav±dayo.
Saññ±v± rasmiv± ceva, massuv± ca yasassiv±;
icc±didassan±peso, ±k±rivaººuk±rato;
itthiliªg±d²su hoti, katthac²ti pak±saye.
Satim± gatim± attha-dassim± dhitim± tath±;
mutim± matim± ceva, jutim± hirim±pi ca.
Thutim± ratim± ceva, yatim± balim± tath±;
kasim± sucim± dh²m±, rucim± cakkhum±pi ca.
Bandhum± hetum±’yasm±, ketum± r±hum± tath±;
kh±ºum± bh±ºum± gom±, vijjum± vasum±dayo.
P±pim± puttim± ceva, candimicc±dayopi ca;
ata½sadisasadd±ti, viññ±tabb± vibh±vin±.
Ivaººuk±rok±rehi, mantusaddo paro bhave;
±k±rant± cik±rant±, imant³ti vibh±vaye.
Guºav±, guºav±, guºavanto. Guºavanta½, guºavante. Guºavat±, guºavantena, guºavantehi, guºavantebhi. Guºavato, guºavantassa, guºavata½, guºavant±na½. Guºavat±, guºavant±, guºavantasm±, guºavantamh±, guºavantehi, guºavantebhi. Guºavato, guºavantassa, guºavata½, guºavant±na½. Guºavati, guºavante, guºavantasmi½, guºavantamhi, guºavantesu. Bho guºav±, bhavanto guºav±, bhonto guºavanto. Ettha pana “etha tumhe ±vuso s²lav±hoth±”ti ca,
“Balavanto dubbal± honti, th±mavantopi h±yare;
cakkhum± andhik± honti, m±tug±mavasa½ gat±”ti ca
P±¼iya½ “s²lav±, cakkhum±”ti paµham±bahuvacanassa dassanato “guºav±”ti paccatt±lapanaµµh±ne bahuvacana½ vutta½. “Guºav± satim±”ti-±d²supi eseva nayo. C³¼aniruttiyampi hi “guºav±”ti paccatt±lapanabahuvacan±ni ±gat±ni, niruttipiµake paccattekavacanabh±veneva ±gata½, c³¼aniruttiya½ pana niruttipiµake ca “bho guºava”iti rassavasena ±lapanekavacana½ ±gata½. Maya½ pana “taggha bhagav± bojjhaªg±. Katha½ nu bhagav± tuyha½ s±vako s±sane rato”ti-evam±d²su anekasatesu p±µhesu “bhagav±”iti ±lapanekavacanassa d²ghabh±vadassanato vantupaccayaµµh±ne “bho guºav±”icc±di d²ghavasena vacana½ yuttatara½ viya maññ±ma, mantupaccayaµµh±ne pana imantupaccayaµµh±ne ca “sabbaverabhay±t²ta, p±de vand±mi cakkhuma. Eva½ j±n±hi p±pima”icc±d²su p±¼ipadesesu “cakkhuma”icc±di-±lapanekavacanassa rassabh±vadassanato “bho satima, bho gatima”icc±di rassavasena vacana½ yuttatara½ viya maññ±ma, atha v± mah±parinibb±nasuttaµµhakath±ya½ “±yasm± tissa” itid²ghavasena vutt±lapanekavacanassa dassanato “bhagav±, ±yasm±” itid²ghavasena vuttapadamatta½ µhapetv± vantupaccayaµµh±nepi mantupaccayanayo netabbo, mantupaccayaµµh±nepi vantupaccayanayo netabbo. Tath± hi kacc±yan±d²su “bho guºava½, bho guºava, bho guºav±”iti niggah²tarassad²ghavasena t²ºi ±lapanekavacan±ni vutt±ni, imin± “bho satima½, bho satima, bho satim±”ti evam±dinayopi dassito Paµham±bahuvacanaµµh±ne pana “guºavanto, guºavant±, guºavant²”ti t²ºi pad±ni vutt±ni, imin±pi “satimanto, satimant±, satimant²”ti evam±dinayopi dassito. Tesu “bho guºava½ bho satima½, guºavant±, guºavant²”ti im±ni pad±ni eva½gatik±ni ca aññ±ni pad±ni p±¼iya½ appasiddh±ni yath± “±yasmant±”ti pada½ pasiddha½, tasm± ya½ c³¼aniruttiya½ vutta½, yañca niruttipiµake, yañca kacc±yan±d²su, ta½ sabba½ p±¼iy± aµµhakath±hi ca saddhi½ yath± na virujjhati, gaªgodakena yamunodaka½ viya aññadatthu sa½sandati sameti, tath± gahetabba½.
Apicettha ayampi viseso gahetabbo. Ta½ yath±? “Tuyha½ dh²t± mah±v²ra, paññavanta jutindhar±”ti p±¼iya½ “paññavanta”iti ±lapanekavacanassa dassanato.
“Sabb± kireva½ pariniµµhit±ni,
yasassi na½ paññavanta½ visayha;
yaso ca laddh± purima½ u¼±ra½,
nappajjahe vaººabala½ pur±ºan”ti.
Imiss± j±takap±¼iy± aµµhakath±ya½ “paññavanta”iti ±lapanekavacanassa dassanato ca “bho guºavanta, bho guºavant±, bho satimanta, bho satimant±”ti-±d²nipi ±lapanekavacan±ni avassamicchitabb±ni. Tath± hi tissa½ p±¼iya½ “yasassi paññavanta” icc±lapanavacana½ aµµhakath±cariy± icchanti. Nanti hi padap³raºe nip±tamatta½. Paññavantanti pana chand±nurakkhaºattha½ anus±r±gama½ katv± vutta½. Eva½ p±vacane vantupaccay±disahit±na½ sadd±na½ “bhagav±, ±yasm±, paññavanta, cakkhuma, p±pima”itidassitanayena ±lapanappavatti veditabb±. Ettha ca “gaªg±bh±g²rath² n±ma, himavant± pabh±vit±”ti ca “kuto ±gatattha bhanteti, himavant± mah±r±j±”ti ca dassanato “guºavant±”ti pañcamiy± ekavacana½ kathita½. Yath± guºavantu saddassa n±mikapadam±l± yojit±, eva½ dhanavantubalavant±d²na½ satimantu gatimant±d²nañca n±mikapadam±l± yojetabb±.
Id±ni vidv±dipad±na½ guºav±padena sam±nagatikattampi sot³na½ payogesu sammoh±pagamattha½ ekadesato nibbacan±d²hi saddhi½ vidvantuicc±dipakatir³passa n±mikapadam±l± vuccate– ñ±ºasaªkh±to vedo assa atth²ti vidv±, paº¹ito. Ettha ca vidv±saddassa atthibh±ve “iti vidv± sama½ care”ti-±di ±haccap±µho nidassana½. Atr±ya½ padam±l±– vidv±, vidv±, vidvanto. Vidvanta½, vidvante. Vidvat±, vidvantena. Sesa½ sabba½ neyya½. Vedan±v±, vedan±v±, vedan±vanto. Vedan±vanta½, vedan±vante. Vedan±vat±, vedan±vantena. Sesa½ sabba½ neyya½. Eva½ “saññ±v±cetan±v± saddh±v± paññav± sabb±v±”icc±d²supi. Ettha ca “vedan±vanta½ v± att±na½ sabb±vanta½ lokan”ti-±d²ni nidassanapad±ni. Tattha sabb±vantanti sabbasattavanta½, sabbasattayuttanti attho. Majjhed²ghañhi ida½ pada½. Yebhuyyena pana “paññav±paññavanto”ti-±d²ni majjherass±nipi bhavanti. Yasassino pariv±rabh³t± jan± assa atth²ti yasassiv±, atha v± yasass² ca yasassiv± c±ti yasassiv±. Ekadesasar³pekasesoya½. “Yasassiv±”ti padassa pana atthibh±ve–
“Khattiyo j±tisampanno, abhij±to yasassiv±;
dhammar±j± videh±na½, putto uppajjate tav±”ti
Ida½ nidassana½. “Yasassiv±, yasassiv±, yasassivanto. Yasassivanta½” icc±di netabba½. Atthe dassanas²la½ atthadassi, ki½ ta½? ѱºa½. Atthadassi assa atth²ti atthadassim±, ettha ca–