6. ¾k±rantapulliªgan±mikapadam±l±

Atha pubb±cariyamata½ purecara½ katv± ±k±rantapulliªg±na½ pakatir³pesu abhibhavitu iccetassa pakatir³passa n±mikapadam±la½ vakkh±ma– satth±, satth±, satth±ro. Satth±ra½, satth±ro. Satth±r±, satth±rehi, satth±rebhi. Satthu, satthussa, satthuno, satth±na½, satth±r±na½. Satth±r±, satth±rehi, satth±rebhi. Satthu, satthussa, satthuno, satth±na½, satth±r±na½. Satthari, satth±resu. Bho sattha, bho satth±, bhavanto satth±ro.
Aya½ yamakamah±therena kat±ya c³¼aniruttiy± ±gato nayo. Ettha ca niruttipiµake ca kacc±yane ca “satthun±”ti pada½ an±gatampi gahetabbameva “dhammar±jena satthun±”ti dassanato. “Satth±r±, satthun±, satth±rehi, satth±rebh²”ti kamo ca veditabbo. Ettha ca asatipi atthavisese byañjanavisesavasena, byañjanavises±bh±vepi atthan±natthat±vasena saddantarasandassana½ niruttikkamoti “satth±”ti pada½ ekavacanabahuvacanavasena dvikkhattu½ vuttanti veditabba½. Niruttipiµak±d²su pana “satth±”ti paµham±bahuvacana½ na ±gata½. Kiñc±pi na ±gata½, tath±pi “avitakkit± maccumupabbajant²”ti p±¼iya½ “avitakkit±”ti paµham±bahuvacanassa dassanato “satth±”ti padassa paµham±bahuvacanatta½ avassamicchitabba½. Tath± vatt±, dh±t±, gant±d²nampi taggatikatt±. Tath± niruttipiµake “satth±re”ti dutiy±bahuvacanañca “satthussa, satth±nan”ti catutth²chaµµhekavacanabahuvacan±ni ca ±gat±ni, c³¼aniruttiya½ pana na ±gat±ni. Tattha “m±t±pitaro poseti. Bh±taro atikkamat²”ti dassanato “satth±re”ti dutiy±bahuvacanar³pa½ ayutta½ viya dissati. Kacc±yan±d²su “bho sattha, bho satth±” iti rassad²ghavasena ±lapanekavacanadvaya½ vutta½. Niruttipiµake “bho sattha” itirassavasena ±lapanekavacana½ vatv± “bhavanto satth±ro”ti ±r±desavasena ±lapanabahuvacana½ vutta½. C³¼aniruttiya½ “bho sattha” iti rassavasena ±lapanekavacana½ vatv± “bho satth±” iti d²ghavasena ±lapanabahuvacana½ lapita½. Sabbameta½ ±game upaparikkhitv± yath± na virujjhati, tath± gahetabba½.
Id±ni satthusaddassa ya½ r³pantara½ amhehi diµµha½, ta½ dassess±ma– tath± hi “imesa½ mah±n±ma tiººa½ satth³na½ ek± niµµh± ud±hu puthu niµµh±”ti p±¼iya½ “satth³nan”ti pada½ diµµha½, tasm± ayampi kamo veditabbo “satthu, satthussa, satthuno, satth±na½, satth±r±na½, satth³nan”ti. Abhibhavit±, abhibhavit±, abhibhavit±ro. Abhibhavit±ra½, abhibhavit±ro. Abhibhavit±r±, abhibhavitun±, abhibhavit±rehi, abhibhavit±rebhi. Abhibhavitu, abhibhavitussa, abhibhavituno, abhibhavit±na½, abhibhavit±r±na½, abhibhavit³na½. Abhibhavit±r±, abhibhavit±rehi, abhibhavit±rebhi. Abhibhavitu, abhibhavitussa, abhibhavituno, abhibhavit±na½, abhibhavit±r±na½. Abhibhavitari, abhibhavit±resu. Bho abhibhavita, bho abhibhavit±, bhavanto abhibhavit±ro. Yath± panettha abhibhavitu iccetassa pakatir³passa n±mikapadam±l± satthunayena yojit±, eva½ paribhavitu±d²nañca aññesañca ta½sadis±na½ n±mikapadam±l± satthunayena yojetabb±. Etthaññ±ni ta½sadis±ni n±ma “vatt±, dh±t±”icc±d²na½ pad±na½ vattudh±tu icc±d²ni pakatir³p±ni.
Vatt± dh±t± gant± net±,
d±t± katt± cet± t±t±;
chett± bhett± hant± met±,
jet± boddh± ñ±t± sot±.
Gajjit± vassit± bhatt±, mucchit± paµisedhit±;
bh±sit± pucchit± khant±, uµµh±tokkamit± tat±.
Natt± panatt± akkh±t±, sahit± paµisevit±;
net± vinet± icc±d², vattare suddhakattari.
Upp±det± viññ±pet±, sandasset± pabr³het±;
bodhet±d² caññe sadd±, ñeyy± hetusmi½ atthasmi½.
Katt± khatt± nett± bhatt±, pit± bh±t±time pana;
kiñci bhijjanti suttasmi½, ta½ pabheda½ kathessaha½.
Satth±ti-±d²su keci, upayogena s±min±;
saheva nicca½ vattanti, neva vattanti keci tu.
Tatra kattusadd±dayo r³pantaravasena satthusaddato kiñci bhijjanti. Tath± hi “uµµhehi katte taram±no, gantv± vessantara½vad±”ti ettha “katte”ti ida½ ±lapanekavacanar³pa½, evañhi “bho katt±”ti r³pato r³pantara½ n±ma. “Tena hi bho khatte yena campeyyak± br±hmaºagahapatik± tenupasaªkam±”ti ettha “khatte”ti idañc±lapanekavacanar³pa½. Evampi “bho khatt±”ti r³pato r³pantara½ n±ma. “Nette uju½ gate sat²”ti ettha “nette”ti ida½ sattamiy± ekavacanar³pa½, etampi “nettar²”ti r³pato r³pantara½. “¾r±dhayati r±j±na½, p³ja½ labhati bhattus³”ti ettha “bhatt³s³”ti ida½ sattamiy± bahuvacanar³pa½. “Bhatt±res³”ti r³pato r³pantara½, atra “bhatt³s³”ti dassanato, “m±t±pit³su paº¹it±”ti ettha “pit³s³”ti dassanato ca “vatt³su dh±t³su gant³su net³su d±t³su katt³s³”ti evam±dinayopi gahetabbo. Aya½ nayo satthusaddepi icchitabbo viya amhe paµibh±ti.
Pit±, pit±, pitaro. Pitara½, pitaro. Pitar±, pitun±, pety±, pitarehi, pitarebhi, pit³hi, pit³bhi. Pitu, pitussa, pituno pit±na½, pitar±na½, pit³na½. Pitar±, pety±, pitarehi, pitarebhi, pit³hi, pit³bhi. Pitu, pitussa, pituno, pit±na½, pitar±na½, pit³na½. Pitari, pitaresu, pit³su. Bho pita, bho pit±, bhavanto pitaro. Ettha pana “pety±, pit³nan”ti ima½ nayadvaya½ vajjetv± bh±tusaddassa ca padam±l± yojetabb±. Tattha “maty± ca pety± ca kata½ sus±dhu, anuññ±tosi m±t±pit³hi, m±t±pit³na½ accayen±”ti ca dassanato pitusaddassa “pety±, pit³hi, pit³bhi. Pit³nan”ti r³pabhedo ca, “pitaro” icc±d²su rassattañca satthusaddato viseso. Tattha ca “pety±”ti ida½ “jantuyo, hetuyo, hetuy±, adhipatiy±”ti pad±ni viya acinteyya½ pulliªgar³panti daµµhabba½.
Codan± sodhan± c±tra bhavati– satth± pit± iccevam±d²ni nipphannattamup±d±ya ±k±rant±n²ti ca, paµhama½ µhapetabba½ pakatir³pamup±d±ya uk±rant±n²ti ca tumhe bhaºatha, “hetu satth±radassana½. Am±t±pitarasa½va¹¹ho. Katt±raniddeso”ti-±d²su pana satth±ra icc±d²ni katha½ tumhe bhaºath±ti? Et±nipi maya½ pakatir³pamup±d±ya uk±rant±n²ti bhaº±m±ti. Nanu ca bho et±ni ak±rant±n²ti? Na, uk±rant±niyeva t±ni. Nanu ca bho yo a½ n±d²ni parabh³t±ni vacan±ni na dissanti yehi uk±rantasadd±namantassa ±r±deso siy±, tasm± ak±rant±n²ti? Na, ²dise µh±ne parabh³t±na½ yo a½ n±d²na½ vacan±namanok±satt±. Tath± hi sam±savisayo eso. Sam±savisayasmiñhi acinteyy±nipi r³p±ni dissant²ti. Eva½ santepi bho “g±mato nikkhamat²”ti payogassa viya asam±savisaye “satth±rato satth±ra½ gacchat²”ti niddesap±¼idassanato “hetu satth±radassanan”ti-±d²su satth±ra icc±d²ni ak±rant±n²ti cintetabb±n²ti? Na cintetabb±ni “satth±rato satth±ra½ gacchat²”ti etth±pi uk±rantatt±. Ettha hi asam±sattepi topaccaya½ paµicca satthusaddassa uk±ro ±r±desa½ labhati. Y±ni pana tumhe uk±rassa ±r±desanimitt±ni yo a½n±d²ni vacan±ni icchatha, t±ni ²dise µh±ne viññ³na½ pam±ºa½ na honti. K±ni pana hont²ti ce? Asam±savisaye topaccayo ca sam±savisaye parapad±ni ca parapad±bh±ve sy±divibhattiyo c±ti im±neva ²dise µh±ne ekantena pam±ºa½ honti. Tath± hi dhammapadaµµhakath±ya½ “y±vadeva anatth±ya, ñatta½ b±lassa j±yat²”ti imiss± p±¼iy± atthasa½vaººan±ya½ “aya½ nimm±t±pitaroti imasmi½ pahaµe daº¹o natth²”ti ettha nimm±t±pitaroti imassa sam±savisayatt± simhi pare uk±ro ±r±desa½ labhati, tato sissa ok±r±deso, icceta½ pada½ pakatir³pavasena uk±ranta½ bhavati. Nipphannattamup±d±ya “puriso, urago”ti pad±ni viya ok±rantañca bhavati. Aya½ panettha sam±saviggaho “m±t± ca pit± ca m±t±pitaro, natthi m±t±pitaro etass±ti nimm±t±pitaro”ti. Pakatir³pavasena hi “nimm±t±pitu” iti µhite sivacanasmi½ pare uk±rassa ±r±deso hoti. Katthaci pana dhammapadaµµhakath±potthake “aya½ nimm±t±pitiko”ti p±µho dissati, eso pana “aya½ nimm±t±pitaro”ti padassa ayuttata½ maññam±nehi µhapitoti maññ±ma, na so ayutto aµµhakath±p±µho. So hi umaªgaj±takaµµhakath±ya½ ekapitaroti simhi ±r±desapayogena sameti. Tath± hi–
“Yath±pi niyako bh±t±,
sa-udariyo ekam±tuko;
eva½ pañc±lacando te,
dayitabbo rathesabh±”ti

Imiss± p±¼iy± attha½ sa½vaººentehi p±¼inayaññ³hi gar³hi “niyakoti ajjhattiko ekapitaro ekam±tuy± j±to”ti simhi ±r±desapayogaracan± kat±. Na kevalañca simhi ±r±dese pulliªgappayogoyevamhehi diµµho, atha kho itthiliªgappayogopi s±sane diµµho. Tath± hi vinayapiµake c³¼avagge “assamaº² hoti asakyadh²tar±”ti pada½ dissati. Aya½ panettha sam±saviggaho “sakyakule uppannatt± sakyassa bhagavato dh²t± sakyadh²tar±, na sakyadh²tar± asakyadh²tar±”ti. Idh±pi simhi pare uk±rassa ±r±deso kato, itthiliªgabh±vassa icchitatt± ±paccayo, tato silopo ca daµµhabbo. Eva½ sam±sapadatte satthu pitu kattusadd±na½ n±mikapadam±l±ya½ vuttar³pato koci koci r³paviseso dissati. Aññesampi r³paviseso nayaññun± maggitabbo suttantesu. Ko hi n±ma samattho nissesato buddhavacanas±gare sa½kiºº±ni vicitr±ni paº¹itajan±na½ hadayavimh±panakar±ni padar³paratan±ni samuddharitv± dassetu½, tasm± amhehi appamattak±niyeva dassit±ni.

Adandhaj±tiko viññu-j±tiko satata½ idha;
yoga½ karoti ce satthu, p±¼iya½ so na kaªkhati.
Ye panidha amhehi “satth±, abhibhavit±, vatt±, katt±”dayo sadd± pak±sit±, tesu keci upayogavacanena saddhi½ nicca½ vattanti “pucchit±, okkamit±”icc±dayo. Tath± hi “abhij±n±si no tva½ mah±r±ja ima½ pañha½ aññe samaºabr±hmaºe pucchit±. Nidda½ okkamit±”ti-±dipayog± bah³ dissanti. Keci s±mivacanena saddhi½ nicca½ vattanti “abhibhavit±, vatt±”icc±dayo. Tath± hi “pacc±mitt±na½ abhibhavit±, tassa bhavanti vatt±ro. Amatassa d±t±. Parissay±na½ sahit±. Anuppannassa maggassa, upp±det± naruttamo”ti-±dipayog± bah³ dissanti. Keci pana upayogavacanenapi saddhi½ neva vattanti niyog± paññattiya½ pavattanato. Ta½ yath±? “Satth±, pit±, bh±t±, natt±”icc±dayo. Ettha pana “upayogavacanena saddhi½ nicca½ vattant²”ti-±divacana½ kammabh³ta½ attha½ sandh±ya katanti veditabba½.
Eva½ uk±rantat±pakatik±na½ ±k±rantapad±na½ pavatti½ viditv± saddesu atthesu ca kosallamicchantehi puna liªga-antavasena “satth±, sattho, satthan”ti tika½ katv± pad±namattho ca pakatir³passa n±mikapadam±l± ca pad±na½ sadis±sadisat± ca vavatthapetabb±. Tatra hi “satth±”ti ida½ paµhama½ uk±rantat±pakatiya½ µhatv± pacch± ±k±rantabh³ta½ pulliªga½, “sattho”ti ida½ paµhama½ ak±rantat±pakatiya½ µhatv± pacch± ok±rantabh³ta½ pulliªga½, “satthan”tida½ pana paµhama½ ak±rantat±pakatiya½ µhatv± pacch± niggah²tantabh³ta½ napu½sakaliªga½. Tatra satth±ti sadevaka½ loka½ s±sati anus±sat²ti satth±, ko so? Bhagav±. Satthoti saha atthen±ti sattho, bhaº¹am³la½ gahetv± v±ºijj±ya desantara½ gato janasam³ho. Satthanti s±sati ±cikkhati atthe eten±ti sattha½, by±karaº±digantho, atha v± sasati hi½sati satte eten±ti sattha½, asi-±di. “Satth±, satth±, satth±ro. Satth±ra½, satth±ro”ti pure viya padam±l±. “Sattho, satth±. Sattha½, satthe”ti purisanayena padam±l±. “Sattha½, satth±ni, satth±. Sattha½, satth±ni, satthe”ti napu½sake vattam±na cittanayena padam±l± yojetabb±. Eva½ tidh± bhinn±su n±mikapadam±l±su pad±na½ sadis±sadisat± vavatthapetabb±.