7. Sattamo kaº¹o (ºv±di)

“Bahula½” (1.58) “kriyatth±”ti (5.14) ca sabbattha vatthate.
1. Cara dara kara raha jana sana tala s±da s±dha kas±sa caµ±ya v±hi ºu.
Cara-gatibhakkhaºesu, dara-daraºe, kara-karaºe, raha-c±ge, jana-janane, sana-sambhattiya½, tala-patiµµh±ya½, s±da-ass±dane, s±dha-sa½siddhiya½, kasa-vilekhane, asa-khepane, caµa-bhedane, aya-iti gamanattho daº¹ako dh±tu, v±-gatigandhanesu, etehi kriyatthehi bahula½ ºu hoti. “Ass± º±nubandhe”ti (5.84) upantassa assa ±, carati hadaye manuññabh±ven±ti c±ru=sobhana½. Dar²yat²ti d±ra=kaµµha½. Karot²ti k±ru=sipp², magha v±, visukammo ca. Rahati cand±d²na½ sobh±visesa½ n±set²ti r±hu=asurindo. J±yati gaman±gamana½ anen±tij±nu=jaªghor³na½ sandhi. Saneti attani bhatti½ upp±det²ti s±nu=girippadeso. Talanti patiµµhahanti ettha dant±ti t±lu=vadanekadeso. S± d²yati ass±d²yat²ti s±du=madhura½. S±dheti attaparahitanti s±dhu=sajjano. Kas²yat²ti k±su=±v±µo, asati s²ghabh±vena pavattat²ti ±su=s²gha½. Caµati bhindati amanuññabh±vanti c±µu=manuñño. Ayanti pavattanti satt± eten±ti ±yu=j²vita½. “Ass± º±pimhi yuk” iti (5.91) yuk- v±ti gacchat²ti v±yu-v±to.
2. Bhara mara cara tara ara gara hana tana mana bhama kita dhana ba½ha kambamba cakkha bhikkha sa½kindanda yaja paµ±º±sa vasa pasa pa½sa bandh± u.
Bhara-bharaºe, mara-p±ºac±ge, cara-gatibhakkhaºesu, tara taraºe, ara-gamane, gara ghara-secane, gir±ti v± nip±tan± ak±ro, hana-hi½ s±ya½, tana-vitt±re, mana-ñ±ºe, bhama-anavaµµh±ne, kita-niv±se, dhana-sadde, ba½ha braha br³ha-vuddhiya½, kamba-sa½varaºe, amba-sadde, cakkha ikkha dassane, bhikkha-y±cane, sa½kasaªk±ya½, inda-paramissariye, anda-bandhane, yaja-devap³j±ya½, aµa paµa-gamanath±, aºa-saddattho, asa-khepane, vasa-niv±se, pasab±dhane, pa½sa-n±sane, bandha-bandhane, etehi kriyatthehi u hoti. Bharat²ti bhara=bhatt±. Marati r³pak±yena sahev±ti maru=devo, nijjaladeso ca. Car²yati bhakkh²yat²ti caru=habyap± ko. Taranti anen±ti taru=rukkho. Arati s³nabh±vena uddha½ gacchat²ti aru=vaºo. Garati siñcati, girati vamati v± sissesu sinehanti garu=±cariyo. Hanati odan±d²su vaººavisesa½ n±set²ti hanu=vadanekadeso. Tanoti sa½s±ra dukkhanti tanu-sar²ra½. Maññati satt±na½ hit±hitanti manu=paj±pati. Bhamati calat²ti bhamu=nayano patiµµh±na½. Ketati uddha½ gacchati, upari nivasat²ti v± ketu=dhajo. Dhanati sadda½ karot²ti dhanu=c±po. Ba½ha iti niddes± umhi nicca½ niggah²talopo, ba½hati vuddhi½ gacchat²ti bahu=anappaka½. Kambati sa½vara½ karot²thi kambu=valayo, saªkho ca. Ambati n±da½karot²ti ambu=v±ri. Cakkhati r³panti cakkhu=nayana½. Bhikkhat²ti bhikkhu=samaºo. Sa½kirat²ti sa½ku=s³la½. Indati nakkhatt±na½ paramissariya½ pavattet²ti indu=cando. Andanti bandhanti satt± et±y±ti andu=saªkhalik±. Yajanti anen±ti yaju=vedo. Paµati byattabh±va½ gacchat²ti paµu=vicakkhaºo. Aºati sukhumabh±vena pavattat²ti aºu=sukhumo, v²hibhedo ca. Asanti pavattanti satt± eteh²ti asavo=p±º±. Sukha½ vasantyanen±ti vasu=dhana½. Pas²yati b±dh²yati s±mikeh²ti pasu. Catuppado. Pa½sati sobh±visesa½ n±set²ti pa½su=reºu. Bandh²yati sinehabh±ven±ti bandhu=ñ±ti.
3. Bandh± ³ vadho ca.
Bandha-bandhane timasm± ³ hoti, bandhassa vadh±deso ca. Pañcahi k±maguºehi attani satthe bandhat²ti vadh³-suºis±, itth²ca.
4. Jamb±dayo.
Jamb³-±dayo sadd±-³paccayant± nipaccante, nip±tana½ appattassa p±pana½ pattassa paµisedho ca. Janism± ³, buk±gamo, “man±na½ niggah²tan”ti (5.96) nassa niggah²ta½, “vagge vagganto”ti (1.41) niggah²tassa mo, j±yati, jan²yat² v± jamb³=rukkho. Bhamissa amalopo, bhamati kampat²ti bh³=bhamu. Karotism± ³, tassa kandhuña ca, “parar³pamayak±re byañjane”ti (5.95) dh±tvantassa byañjanassa parar³patta½, rudhirupp±da½ karot²ti kakkandh³=badar². Lamba-avasa½sane ±pubbo, sa½yog±dilopad²gharass±, ±lambati avasa½sat²ti al±b³=tumbi. Sara-gati hi½s±cint±su, ³mhi abhuka abuka ca, sarati gacchat²ti sarabh³=ek± mah±nad². Sarati p±ºe hi½sat²ti sarab³=khuddajantukaviseso. Cama-adane, camati bhakkhati niv±panti cam³=sen±. Tana-vitth±re, tanoti sa½s±radukkhanti tanu=sar²ra½, evamaññepi payogato daµµhabb±.
5. Tapusa vi dha kura putha mud± ku.
Tapa-sant±pe, usa-d±he, vidha-vedhane, kura-sadde, putha patha-vitth±re, muda-tose, etehi ku, hoti. Kak±ronubandho “na te k±nubandhan±games³”ti (5.85) e-onamabh±vattho. Tapa iti niddesatova assa itta½, t±p²yat²ti tipu=lohaviseso. Usati d±ha½ karot²ti usu=saro. Vedhati ra½s²hi timiranti vidhu=cando. Kurati kicc±kicca½ vadat²ti kuru=r±j±, kuravo=janapado. Puthati mahanthabh±vena patthirat²ti puthu=vitthiººo, modana½, mud²yat²ti v± mudu=athaddho.
6. Sindh±dayo.
Sindhu ±dayo kupaccayant± nipaccante. Sanda-passavane, assa itta½, dhoc±nt± deso nip±tan±, sandati passavat²ti sindhu=nadi, vahisupantassa d²gh±dibatte, b±dhissa v±ntahatte ca, vahantyanen±ti b±hu, b±dhati upaddave v±ret² ti v± b±hu=bhujo. Ra½gha-gamane, niggah²talopo, raªghati pavattahi r±jadhammeti raghu=r±j±. Vida-l±bhe, nak±r±gamo, vassa bo, vindatyanena nandananti bindu=kaºik±. Mana-ñ±ºe, nassa dho, maññati ñ±yati madhuranti madhu=madhukar²hi katamadhu, rapa lapa japa jappa-vacane, assa-itta½, rapati jappati mantant² ripu=pacc±mitto. Sasa-gati hi½ s±p±ºanesu, assa utta½, sasati j²vat²ti susu=yuv±. Ara gamane, assa-utta m³ttañca, arati mahantabh±va½ gacchat²ti uru=mah±, aratinen±ti ³ru-satthi. Khaºa-avad±raºe, ± pubbo analopo, ±khanat²ti ±khu=und³ro. Tarataraºe, tassa tho, tarat²ti tharu=khagg±vayavo. La½gha-gati sosanesu ghassa v± hatta½, niggah²talopo ca, laªghati pavattati laghubh±ven±ti laghu lah³ ekatth±, (bha½ja-omaddane, pa-pubbo, jassa gatta½, pabhañjati visesen±ti pabhaªgu=bhaªguro.) Ýh±-gatinivattiya½, supubbo, µh±ti pavattati sundarabh±ven±ti suµµhu=sobhana½, dupubbo µh±ti pavattati asundarabh±ven±ti duµµhu=asobhana½. Evamaññepi viññeyy±.
7. I.
Kriyatth± bahula½ i hoti, abha-khepane, as²yati khip²yat²ti asi=khaggo. Kasa-vilekhane, kas²yate kasi=kasana½. Masa-±masane, mas²yat²ti masi=me¼±. Ku-sadde o av±des±, kavati kathebh²ti kavi=kabbak±ro. Rusadde, ravati gajjat²ti ravi=±dicco. Sappa-gamane, sappati pavattat²ti sappi=ghata½. Gantha-ganthane, “ta tha na r±na½ µa µha ºal±”ti (1.25) nath±na½ ºaµh±, ganthet²ti gaºµhi=pabbo, gaºµhica. R±ja-dittiya½, r±jati pavattat²ti r±ji=p±¼i. Kala-saªkhy±ne, kal²yati parim²yat²ti kali=p±pa½. Bala-p±ºane, balanti j²vanti anen±ti bali=karo. Dhana-sadde, dhanati nadat²ti dhani=saddo. Acca añca-p³j±ya½, acc²yati p³j²yat²ti acci=j±l±. Vala valla-sa½varaºe, valana½ sa½kocana½ vali=udar±d²su pali, vall²yanti sa½var²yanti satt± et±y±ti valli=lat±. Vimhi val² vall²tipi hoti, soyevattho, evamaññepi.
8. Dajh±dayo.
Dadhi-±dayo sadd± ipaccayant± nipaccante. Dh±-dh±raºe, dvibh±vo nip±tan±, ghatam±dadh±t²ti dadhi=gora saviseso. A½ha-gamane, niggah²talopo, a½hati gacchat²ti ahi=sappo. Kampa calane, sa½yog±dilopo, kampati calat²ti kapi=v±naro. Mana-ñ±ºe, assa utta½, manati j±n±t²ti muni=samaºo. Nassa ºatta½, manati mahagghabh±va½ gacchat²t² maºi=ratana½. Ikkha cakkha-dassane, issa atta½ ikkhati anen±ti akkhi=nayana½. Kamapavikkhepe, assa itta½, kamati y±t²ti kimi=khuddajantukaviseso. Tara taraºe, tittir±deso, turito tarati y±t²ti tittiri=pakkhiviseso. K²¼a-vih±re, ²ssa etta½, k²¼ana½ ke¼i=k²¼±. Usism± issa khaluña, usati dahat² ukkhali=bh±jana½, evamaññepi.
9. Yuvaººupant± ki.
Ivaººupantehi ca uvaººupantehi ca kriyatthehi bahula½ ki hoti. Kak±ro-nubandho, isa sisa-icch±ya½, siva½ icchat²ti isi=tapass². Gira-nigiraºe, girati pasavati chavima½sas±rabh³ta½ bhesajj±dinti giri=selo. Suca-socane. Socana½ suci=soceyya½, ruca-abhil±se rucanti et±y±ti ruci=±bhil±so, evamaññepi.
10. Vapa vara vasa rasa nabha hara hana paº± iºa.
Vapa-b²janikkhepe, vara-varaºasambhatt²su, vasa-niv±se, rasa-ass±dane, nabha-hi½s±ya½, hara haraºe, hana hi½s±ya½, paºa-byavah±rathutisu, etehi iºa hoti. Vapanti et±y±ti v±pi=jal±sayo. V±renti eten±ti v±ri=jala½. Vasanti et±y±ti v±si=tacchaka bhaº¹a½. Ras²yati ass±danavasena samo sar²yat²ti r±si=sam³ho. Nabhati hi½sat²ti n±bhi=sar²r±vayavo. H±ret²ti h±ri=manuñña½. “Hanassa gh±to º±nubandhe” (5.99) ti hanassa gh±to, hananti eten±ti gh±ti=paharaºa½, paºati voharat²ti p±ºi, paºati voharati eten±ti v± p±ºi=karo.
11. Bh³gam± ²ºa.
Bh³-satt±ya½, ama gama-gamane etehi ²ºa hoti bhavissati k±le. Bhavissat²ti bh±v²=bhavissam±no. Gamissat²ti g±m²=gamiss±m±no.
12. Tandalakkh± ².
Tanda-±lasiye, lakkha-dassanaªkesu, etehi ² hoti. Tandana½ tand²=±lasya½, lakkh²yanti satt± et±y±ti lakkh²=sir².
13. Gam± ro.
Gamism± ro hoti. “R±nubandhentasar±diss±”ti (4.132) amalopo, gacchat²ti go=pasu.
(Iti sarapaccayavidh±na½).
14. I bh² k± kar±ra vaka saka v±hi ko.
I-ajjhena gat²su, bh²-bhaye, k± g±-sadde, kara-karaºe, ara-gamane, kuka vaka-±d±ne, saka-sattiya½, v±-gatibandhanesu, etehi kapaccayo hoti. Eti pavattat²ti eto=asah±yo. Bh±yanti etasm±ti bheko=maº¹³ko. K±yati sadda½ karot²ti k±ko=v±yaso. Karoti vaººakanti kakko=vaººaviseso, pisitadabbañca. Arati y±t²ti akko=s³ro, viµapiviseso ca. Vakati odana½ ±dad±t²ti vakka½=dehakoµµh±saviseso, sakkat²ti sakko-devindo, samattho ca. V±ti bandhati eten±ti v±ko=vakkala½.
15. Ñuk±dayo.
Ñuk±dayo kapaccayant± nipaccante. Ðha-vitakke, halopo nip±tan± ³h²yati vicin²yat²ti ³k±-okodan². Unda kiledane, sa½yog±di lopo, aka ca. Undati drava½ karot²ti udaka½=jala½. Bh²-bhaye, ett±bh±vo, bh±yanti etasm±ti bh²ko=bh²ru. Saka-sattiya½, upantassi, sakkoti dh±retunti sikk±=upakaraºaviseso. H±-c±ge, h²yati s±dh³hi jah²yat²ti h±ko=kodho. Samba-maº¹ane, kassa uña sambati udaka½ maº¹et²ti sambuko=jalajantuvisebho. Putha patha-vitth±re, ott±bh±vo, kassa uña, puthati pattharati attano b±labh±vanti puthuko=b±lo. Suca-soke, socanti eten±ti sukka½=sambhavo, setañca. Ci-caye, upapubbo, ett±bh±vo, upacinant²ti upacik±=vammika k±r±. Kampa-calane, kampissa pa½, kampati calat²ti paªko=kaddamo. Usa-d±he, usat²ti ukk±=j±l±. Kassa muña, usati dahat²bhi ummuka½=al±ta½. Vama-uggiraºe, kassa miña, vam²yat²ti vammiko=upacik±kato cayo, masa-±masane, sassa tthaªa, mas²yati pemen±ti matthaka½=s²sa½, evamaññepi.