6. Chaµµho kaº¹o (ty±di)

1. Vattam±ne ti anti si tha mi ma te ante se vhe e mhe.
Vattam±ne ±raddh±parisamatte atthe vattam±nato kriyatth± ty±dayo honti. Gacchati, gacchanti, gacchasi gacchatha, gacch±mi gacch±ma, gacchate gacchante, gacchase gacchavhe, gacche gacch±mhe. Katha½ ‘pure adhammo dippati, pur± mar±m²’ti? Vattam±nassevavattumiµµhatt± ta½sam²passa taggahaºena gahaº±, purepur±saddehi v± an±gatatt±vagame tad± tassa vattam±natt±, k±labyattayo v± eso, bhavanteva hi k±lantarepi ty±dayo b±hulak± ‘santesu parig³h±mi, m± ca kiñca ito ada½’ ‘k±yassa bhed± abhisampar±ya½, sahabyata½ gacchati v±savassa, ‘anekaj±tisa½s±ra½ sandh±vissa½’ ativela½ na massissan’ti.
2. Bhavissati ssati ssanti ssasi ssatha ss±mi ss±ma ssate ssante ssase ssavhe ssa½ ss±mhe.
Bhavissati an±raddhe atthe vattam±nato kriyatth± ssaty±dayo honti. Gamissati gamissanti, gamissasi gamissatha, gamiss±mi gamiss±ma, gamissate gamissante, gamissase gamissavhe, gamissa½ gamiss±mhe.
3. N±me garah±vimhayesu.
N±masadde nip±te sati garah±ya½ vimhaye ca gamyam±ne ssaty±dayo honti. Ime hi n±ma kaly±ºadhamm± paµij±nissanti, na hi n±ma bhikkhave tassa moghapurisassa p±ºesu anudday± bhavissati, katha½ hi n±ma so bhikkhave moghapuriso sabbamattik±maya½ kuµika½ karissati? Tattha n±ma tva½ moghapurisa may± vir±g±ya dhamme desite sar±g±ya cetessasi? Atthi n±ma t±ta sudinna ±bhidosika½ kumm±sa½ paribhuñjissasi, atthiyevih±pi nind±vagamo. Vimuye-acchariya½ vata bho abbhuta½ vata bho santena vata bho pabbajit± vih±rena viharanti, yatra hi n±ma saññ² sam±no j±garo pañcamatt±ni sakaµasat±ni niss±ya niss±ya abhikkant±ni neva dakkhati na pana sadda½ sossati, acchariya½ andho n±ma pabbatam±rohissati, badhiro n±ma sadda½ sossati.
4. Bh³te ²-u½ ottha i½ mh± ± ³ se vha½ a mhe.
Bh³te parisamatte atthe vattam±nato kriyatth± ² ±dayo honti. Agam² agamu½, agamo agamittha, agami½ agamimh± agam± agam³, agamise agamivha½, agama agamimhe. Bh³tas±maññavacanicch±yamanajjatanepi ‘suvo ahosi ±nando’.
5. Anajjatane ± ³ o ttha a mh± ttha tthu½ se vha½ i½ mhase.
Avijjam±najjatane bh³te-tthe vattam±nato kriyatth± ±-±dayo honti.
¾ñ±yy± ca uµµh±n±, ±ñ±yy± ca sa½vesan±;
esajjatano k±lo, aharubhata¹¹haratta½ v±.
Agam± agam³, agamo, agamattha, agama agamamh±, agamattha agamatthu½, agamase agamavha½, agami½ agamamhase. Aññapadattho ki½? Ajja hiyyo v± agam±si.
6. Parokkhe a u e ttha a mha ttha re ttho vho i mhe.
Apaccakkhe bh³t±najjatane-tthe vuttam±nato kriy±tth± a ±dayo honti. Jag±ma jagamu, jagame jagapittha, jagama jagamimha, jagamittha jagamire, jagamittho jagamivho, jagami jagamimhe. M³¼havikkhittaby±sattacittena attan±pi kriy±kat±bhinibbattitak±le-nupaladdh± sam±n± phalen±-num²yam±n± parokkh±va vatthuto, tenuttamavisayepi payogasamavo.
7. Eyy±do v±tipattiya½ ss± ssa½ su sse ssatha ssa½ ss±mh± ssatha ssi½su sasse ssavhe ssi½ ss±mhase.
Eyy±do visaye kriy±tipattiya½ ss±dayo honti vibh±s±. Vidhurappaccayopanip±tato k±raºavekallato v± kriy±y±tipatanamanipphatti kriy±tipatti, ete ca ss±dayo s±matthiy±t²t±n±gatesveva honti na vattam±ne tatra… kriy±tipatyasambhav±, sace paµhamavaye pabbajja½ alabhiss± arah± abhaviss±, dakkhiºena ce agamiss± na sakaµa½ pariy± bhaviss±, dakkhiºena ce agamissa½su, agamisse agamissatha, agamissa½ agamiss±mh±, agamissatha agamissi½su, agamissase agamissavhe, agamissi½ agamiss±mhase, na sakaµa½ pariy±bhaviss±, v±tiki½? Dakkhiºe na ce gamissati na sakaµa½ pariy± bhavissati.
8. Hetuphalesveyya eyyu½ eyy±si eyy±tha eyy±mi eyy±ma etha era½ etho eyyavho eyya½ eyy±mhe.
Hetubh³t±ya½ elabh³t±yañca kriy±ya½ vattam±nato kriyatth± eyy±dayo v± honti, sace saªkh±r± nicc± bhaveyyu½ na nirujjheyyu½, dakkhiºena ce gaccheyya na sakaµa½ pariy±bhaveyya, dakkhiºena ce gaccheyyu½, gaccheyy±si gaccheyy±tha, gaccheyy±mi gaccheyy±ma, gacchetha gacchera½, gacchetho gaccheyyavho, gaccheyya½ gaccheyy±mhe, na sakaµa½ pariyy±bhaveyya, bhavana½ gamana½ ca hetu, anirujjhana½ apariy±bhavana½ ca phala½, iha kasm± na hoti ‘hant²hi pal±yati, vassat²ti dh±vati, hanissat²ti pal±yissat²’ti? Iti saddeneva hetuhetumantat±ya jotitatt±, v±ti ki½? Dakkhiºena ce gamissati na sakaµa½ pariy±bhavissati.
9. Pañhapatthan±vidh²su.
Pañho=sampucchana½ sampadh±raºa½ nir³paºa½ k±riy±nicchayana½ patthan±=y±cana½ iµµh±si½ bhanañca, vidhi=vidh±na½ niyojana½ kriy±su by±p±raº±, s± ca duvidh±va s±dar±n±daravasena… visayabhedena bhinn±yapi tadubhay±nativattanato, etesu pañh±d²su kriyatthato eyyodayo honti, pañhe - kim±yasm± vinaya½ pariy±puºeyya? Ud±hu dhamma½, gaccheyya½ v±ha½ uposatha½ na v± gaccheyya½, patthan±ya½-labheyy±-ha½ bhante bhagavato santike pabbajja½ labheyya½ upasampada½, passeyya½ ta½ vassasata½ aroga½, vidhimhi-bhava½ patta½ paceyya, bhava½ puñña½ kareyya, iha bhava½ bhuñjeyya, iha bhava½ nis²deyya, m±ºavaka½ bhava½ ajjh±peyya, anuññ±pattak±lesupi siddh±va… tatth±pi vidhippat²tito, anuññ±ya½-eva½ kareyy±si, pattak±le-kaµa½ kareyy±si, patto te k±lo kaµakaraºe, yadi saªghassa pattakalla½ saªgho uposatha½ kareyya, etassa bhagav± k±lo etassa sugata k±lo ya½ bhagav± s±vak±na½ sikkh±pada½ paññapeyya, pesanepicchanti ‘g±ma½ tva½ bhaºe gaccheyy±si’.
10. Tu antu hi tha mi ma ta½ anta½ ssu vho e ±mase.
Pañh±d²svete honti kriyatthato. Gacchatu gacchantu, gacch±hi gacchatha, gacch±mi gacch±ma, gacchata½ gacchanta½, gacchassu gacchavho, gacche, gacch±mase, pañhe-kinnu khalu bho by±karaºamadh²yassu, patthan±ya½-dad±hi me, j²vatu bhava½, vidhimhi-kaµa½ karotu bhava½, puñña½ karotu bhava½, iha bhava½ bhuñjatu, iha bhava½ nis²datu, uddisatu bhante bhagav± bhikkh³na½ p±timokkha½, pesane-gaccha bhaºe g±ma½, anumatiya½ - eva½ karohi, pattak±le-k±lo-ya½ te mah±v²ra uppajja m±tukucchiya½.
11. Satyarahesveyy±d².
Sattiya½ ara hatthe ca kriyatth± eyy±dayo honti. Bhava½ khalu rajja½ kareyya, bhava½ satto araho.
12. Sambh±vane v±.
Sambh±vane gamyam±ne dh±tun± vuccam±ne ca eyy±dayo honti vibh±s±. Api pabbata½ siras± bhindeyya, kriy±tipattiyantu ss±d²-asaniy±pi hato n±patiss±, sambh±vemi saddah±mi avakappemi bhuñjeyya bhava½ bhuñjissati bhava½ abhuñji bhava½, kriy±tipattiyantu ss±d²-sambh±vemi n±bhuñjiss± bhava½.
13. M±yoge ²-±-±d².
M± yoge sati ²-±dayo ±-±dayo ca v± honti. M± su punapi evar³pamak±si, m± bhava½ agam± vana½, v±tveva? M± te k±maguºe bhamassu citta½, m± tva½ karissasi, m± tva½ kareyy±si, asakak±latthoyam±rambho, buddho bhavissat²ti padantarasambandhen±n±gatak±lat± pat²yate, eva½ kato kaµo sve bhavissati, bh±vi kiccam±s²ti.
Lun±hi lun±hitvev±ya½ lun±ti, lunassu lunassutvev±ya½ lun±-t²ti tv±d²nameveta½ majjhimapurisekavacan±nam±bhikkhaññe dvibbavacana½, ida½ vutta½ hoti ‘eva mesa turito aññepi niyojentoviya kiriya½ karot²’ti, eva½ lun±tha lun±thatvev±ya½ lun±ti, lunavho lunavhotvev±ya½ lun±ti, tath± k±lantaresupi lun±hi lun±hitvev±ya½ aluni, alun±, lul±va, lunissat²ti, eva½ ssumhi ca yojan²ya½, tath± samuccayepi maµhamaµa, vih±ramaµetvev±yamaµati, maµhamaµassu, vih±ramaµassutvev±yamaµati, by±p±rabhede tus±maññavacanasseva by±pakatt± anuppayogo bhavati, odana½ bhuñja, y±gu½ piva, dh±n± kh±detvev±ya-majjhoharati.
14. Pubbaparacchakk±namek±nekesu tumh±mhasesesu dve dve majjhimuttamapaµham±.
Ek±nekesu tumh±mhasaddavacan²yesu tadaññasaddavacan²yesu ca k±rakesu pubbacchakk±na½ paracchakk±na½ majjhimuttamapaµham± dve dve honti yath±kkama½ kriyatth±, uttamasaddo-ya½ sabh±vato tatiyaduke ru¼ho, tva½ gacchasi, tumhe gacchatha, tva½ gacchase, tumhe gacchavhe, aha½ gacch±mi, maya½ gacch±ma, aha½ gacche, maya½ gacch±mhe, so gacchati, te gacchanti, so gacchate, te gacchante, s±matthiy± laddhatt± appayujjam±nesupi tumh±mhasesesu bhavanti. Gacchasi, gacchatha, gacchase, gacchavhe, gacch±mi, gacch±ma, gacche, gacch±mhe, gacchati, gacchanti, gacchate, gacchante.
15. ¾-²ss±d²svaña v±.
¾-±do ²-±do ss± ±do ca kriyatthassa v± aña hoti. Ñak±ro-nubandho, agam±, gam±, agam², gam², agamiss±, gamiss±.
16. A-±d²sv±ho br³ssa.
Br³ssa ±ho hoti a-±d²su. ¾ha, ±hu.
17. Bh³ssa vuka.
A-±d²su bh³ssa vuka hoti. Kak±ro-nubandho, uk±ro ucc±raºattho, babh³va.
18. Pubbassa a.
A-±d²su dvitte pubbassa bh³ssa a hoti, babh³va.
19. Ussa½sv±h± v±.
¾h±des± parassa ussa a½suv± hoti. Aha½su, ±hu.
20. Tyant²na½ µaµ³.
¾h± paresa½ ti-ant²na½ µaµ³ honti. Ýak±r± sabb±desatth±, ±ha, ±hu, atoyeva ca ñ±pak± ti-ant²su ca br³ss±-ho.
21. ¿-±do vacassoma.
¿-±d²su vacassa oma hoti. Mak±ro-nubandho, avoca, ²-±doti ki½? Avac±.
22. D±ssa da½ v± mimesvadvitte.
Advite vattam±nassa d±ssa da½ v± hoti mimesu. Dammi demi, damma dema, advitteti ki½? Dad±dhi dad±ma.
23. Karassa sossa ku½.
Karassa sa-ok±rassa ku½ v± hoti mimesu. Kummi kumma, karomi karoma.
24. K± ²-±d²su.
Karassa sa-ok±rassa k± hoti v± ²-±d²su. Ak±si akari, aka½su akari½su, ak± akar±.
25. H±ssa, c±haªa ssena.
Karassa sossa h±ssa ca ±haªa v± hoti ssena saha. K±hati karissati, ak±h± akariss±, h±hati h±yissati, ah±h± ah±yiss±.
26. Labhavasacchidabhidarud±na½ cchaªa.
Labh±d²na½ cchaªa v± hoti ssenasaha. Alacch± alabhiss±, lacchati labhiss±ti, avacch± avasiss±, vacchati vasissati, acchecch± acchindiss±, checchati chindissati, abhecch± abhindiss±, bhecchati bhindissati, arucch± arodiss±, rucchati rodissat² aññasmimpi chidassa v± cchaªa yogavibh±g±, acchecchu½ acchanti½su, aññesañca gaccha½ gacchissa½.
27. Bhuja muca vaca vis±na½ kkhaªa.
Bhuj±d²na½ kkhaª v± hoti ssena saha. Abhokkh± abhuñjiss±, bhokkhati bhuñjissati, amokkh± amuñciss±, mokkhatimuñcissati, avakkh± avaciss±, vakkhati vaccissati, p±vekkh± p±visiss±, pavekkhati pavisissati, visass±-ññasmimpi v± kkhaªa yogavibh±g± p±vekkhi, p±visi.
28. ¾-²-±d²su harass±.
¾-±do ²-±do a harassa ± hoti v±. Ah± ahar±, ah±si ahari.
29. Gamissa.
¾-±do ²-±do a gamissa ± hoti v±. Ag± agam±, ag± agam².
30. Þa½sassa ca chaªa.
Þa½sassa gamissa ca chaªa v± hoti ±-²-±d²su. A¹añch± a¹a½s±, a¹añchi a¹a½s², agañch± agacch±, agañchi agacch².
31. H³ssa hehehihohi ssaty±do.
H³ssa he-±dayo honti ssaty±do. Hessati, hehissati, hohissati.
32. ð±n±su rasso.
Kº±kn±su kriyatthassa rasso hoti. Kiº±ti, dhun±ti.
33. ¾ ² ñu mh± ss± ssamh±na½ v±.
Esa½ v± rasso hoti. Gama gam±, gami gam², gamu gam³, gamimha gamimh±, gamissa gamiss±, gamissamha gamissamh±.
34. Kusaruheh²ssa chi.
Kus± ruh± ca parassa ²ssa chi v± hoti. Akkocchi akkosi, abhirucchi abhiruhi.
35. A ² ss±-±d²na½ byañjanassiña.
Kriyatth± paresa½ a-±d²na½ ²-±d²na½ ssa-±d²nañca-byañjanassa iña hoti vibh±s±. Babhuvittha, abhavitth±, anubhaviss±, anubhavissati anubhossati harisati hassati, etesanti ki½? Bhavati, byañjanass±ti ki½? Babh³va.
36. Br³to tiss²ña.
Br³to parassa tissa ²ña v± hoti. Brav²ti, br³ti.
37. Kyassa.
Kriyatth± parassa kyassa ²ña v± hoti. Pac²yati, paccati.
38. Eyy±tha sse a ± ²th±na½ o, a, a½, ttha, ttho, vhoka.
Eyy±th±d²na½ o-±dayo v± honti yath±kkama½. Tumhe bhaveyy±tho bhaveyy±tha, tva½ abhavissa abhavisse, aha½ abhava½ abhava, so abhavittha abhav±, so abhavittho, abhav², tumhe bhavathavho bhavatha, ±sahacaritova ak±ro gayhate, tho pana-nte niddes± tv±disambandh²yeva, tasseva v± nissitatt±, nissayakaraºampi hi suttak±r±ciººa½.
39. U½ssi½ sva½su.
Um²ccassa i½su a½su v± honti. Agami½su, agama½su, agamu½.
40. E-ott± su½.
E-±desato o-±desato ca parassa umiccassa su½ v± hoti. Nesu½, nayi½su, assosu½, assu½, ±desatt±khy±panattha½ttaggahaºa½.
41. H³to resu½.
H³to parassa umiccassa resu½ v± hoti. Ahesu½, ahavu½.
42. Ossa a i ttha ttho.
Ossa a-±dayo v± honti. Tva½ abhava, abhavi, abhavittha, abhavittho abhavo.
43. Si.
Ossa si v± hoti. Ahosi tva½ ahuvo.
44. D²gh± ²ssa.
D²ghato parassa ²ssa si v± hoti. Ak±si ak±, ad±si ad±.
45. Mh±tth±namuña.
Mh±tth±namhaña v± hoti. Agamhamh± agamimh±, agamuttha agamittha.
46. I½ssa ca siña.
Imiccassa siña v± toti mh±tth±nañca bahula½. Ak±si½ akari½, ak±simh± akarimh± ak±sittha akarittha.
47. Eyyu½ssu½.
Eyyumiccassa ña½ v± hoti. Gacchu½ gaccheyyu½.
48. Hissa-to lopo.
Ato parassa hissa lopo v± hoti. Gaccha gacch±hi, atoti ki½? Karohi.
49. Kyassa sse.
Kyassa v± lopo hoti sse. Anvabhaviss± anvabh³yiss±, anubhavissati anuch³yissati.
50. Atthiteyy±dicchanna½ sa su sa satha sa½ s±ma.
Asa=bhuviccasm± paresa½ eyy±dicchanna½ s±dayo honti yath±kkama½. Assa, assu, assa, assatha, assa½, ass±ma.
51. ¾didvinnamiy±-iyu½.
Atthiteyy±dicchanna½ ±dibh³t±na½ dvinna½ iy± iyu½ honti yath±kkama½. Siy±, siyu½.
52. Tassa tho.
Atthito parassa tak±rassa tho hoti. Atthi, atthu.
53. Sihisvaµa.
Atthissa aµ hoti sihisu, µo sabb±desattho. Asi ahi.
54. Mim±na½ v± mhimh± ca.
Atthism± paresa½ mim±na½ mhimh± v± honti, ta½sanniyogena-atthissa aµa ca. Amhi asmi, amha asma.
55. Esu si.
Esu mimesu atthissa sak±ro hoti. Asmi asma, parar³pab±dhanattha½.
56. ¿-±do d²gho.
Atthissa d²gho hoti ²-±dimhi. ¾si, ±su½, ±si, ±sittha, ±si½, ±si½ mh±.
57. Himimesvassa.
Ak±rassa d²gho hoti himimesu. Pac±hi, pac±mi, pac±ma, muyh±mi.
58. Sak± º±ssa kha ²-±do.
Sakasm± kº±ssakhohoti ²-±d²su. Asakkhi, asakkhi½su.
59. Sse v±.
Sakasm± kºassakho v± hoti sse. Sakkhiss± sakkuºiss±, sakkhissati, sakkuºissati.
60. Tesu suto kºokº±na½ roµ.
Tesu ²-±dissesu suto paresa½ kºokº±na½ roµ v± hoti. Assosi asuºi, assoss± asuºiss±, sossati suºissati.
61. ѱssa san±ssa n±yo timhi. San±ssa ñ±ssa n±yo v± hoti timhi. N±yati, j±n±ti.
62. ѱmhi ja½.
ѱdese san±ssa ñ±ssa ja½ (v±) hoti. Jaññ± (j±neyya).
63. Eyy±ssiy±ñ± v±.
ѱto eyy±ssa iy±ñ± honti v±. J±niy±, jaññ± j±neyya.
64. ¿ssaty±d²su kn±lopo.
¿-±do ssaty±do ca ñ±to kn±lopo v± hoti. Aññ±si aj±ni, ñassati j±nissati.
65. Ssassa hi kamme.
ѱto parassa ssassa hi v± hoti kamme. Paññ±yihiti paññ±yissati.
66. Etism±.
Etism± parassa ssassa hi hoti v±. Ehiti essati.
67. Han± chakh±.
Han± ssassa chakh± v± honti. Hañch±mi haniss±mi, paµihaªkh±mi paµihaniss±mi.
68. H±to ha.
H±to parassa ssassa ha hoti v±. H±hati jahissati.
69. Dakkha kha hehi hoh²hi lopo.
Dakkh±d²hi ±desehi parassa ssassa lopo v± hoti. Dakkhati dakkhissati, sakkhati sakkhissati, hehiti hehissatihohiti hohissati.
70. Kayireyyasseyyum±d²na½.
Kayir± parassa eyyum±d²na½ eyyassa lopo hoti. Kayiru½, kayir±si, kayir±tha, kahir±mi, kayir±ma.
71. ݱ.
Kayir± parassa eyyassa µ± hoti. So kayir±.
72. Ethass±.
Kayir± parassa ethassa ± hoti. Kayir±tha.
73. Labh± i½ ²na½ tha½ th± v±.
Labhasm± i½²-iccesa½ tha½th± honti v±. Alattha½ alabhi½, alattha alabhi.
74. Gurupubb± rass± re ntent²na½.
Gurupubbasm± rass± paresa½ ntent²na½ re v± hoti. Gacchare gacchanti, gacchare gacchante, gamissare gamissanti, gamissare gamissante, gurupubb±ti ki½? Paca, rassati ki½? Honti.
75. Eyyeyy±seyyanna½ µe.
Eyy±d²na½ µe v± hoti. So kare kareyya, tva½ kare kareyy±si, aha½ kare kareyya½.
76. Ovikaraºassu paracchakke.
Ovikaraºassa u hoti paracchakke visaye. Tanute.
77. Pubbacchakke v± kvaci.
Ovikaraºassa u hoti v± kvaci pubbacchakke. Vanuti vanoti.
78. Eyy±massemu ca.
Eyy±massemu v± hoti u ca. Bhavemha, bhaveyy±mu bhaveyy±ma.

Iti moggall±ne by±karaºe vuttiya½

Ty±dikaº¹o chaµµho.