103. Dh±ssa ho.
Dvitte parassa dh±ssa ha hoti. Dahati.
104. ðimhi d²gho dusassa.
Dusassa d²gho hoti ºimhi. Dusito. ðimh²ti ki½? Duµµho.
105. Guhissa sare.
Guhissa d²gho hoti sare. Nig³hana½ sareti ki½? Guyha½.
106. Muhabah±nañca te k±nubandhe-tve.
Muhabah±na½ guhissa ca d²gho hoti tak±r±do k±nubandhe tv±natv±vajjite, m³¼ho, b±¼ho, g³¼ho, teti ki½? Muyhati, k±nubandheti-ki½? Muyhitabba½, atveti ki½? Muyhitv±na, muyhitv±, ‘te k±nubandhe-tve’ti ayamadhik±ro y±va “s±sassa sisve”ti -117.
107. Vahassussa.
Vahassa ussa d²gho hoti te k±nubandhe tv±natv±vajjite. Vuµµho.
108. Dh±ssa hi.
Dh±=dh±raºet²massa hi hoti te k±nubandhe tv±natv±vajjite. Nihito, nihitav±.
109. Gam±dir±na½ lopo-ntassa.
Gam±d²na½ rak±rant±na½ ca antassa lopo hoti te k±nubandhe tv±natv±vajjite. Gato, khato, hato, mato, tato, saññato, rato, kato, tetveva? Gamyate, k±nubandhetveva? Gantabba½, atvetveva? Gantv±na, gantv±.
110. Vac±d²na½ vassuµa v±.
Vac±d²na½ vassa v± uµa hoti k±nubandhe-tve. Utta½, vutta½, uµµha½, vuµµha½, ‘atvetveva? Vatv±na, vatv±.
111. Assu.
Vac±d²namassa u hoti k±nubandhe-sve. Vutta½, vuµµha½.
112. Vaddhassa v±.
Vaddhassa assa v± u hoti k±nubandhe tve. Vuddho. Vaddho. Atvetveva? Vaddhitv±na, vaddhitv±, katha½ ‘vutt²’ti? “Vutt²matte”ti 3-69. nip±tan±, ‘vatt²’ti hoteva yath±lakkhaºa½.
113. Yajassa yassa µiy².
Yajassa yassa µiy² honti k±nubandhe-tve. Iµµha½, yiµµha½, atvetveva? Yajitv±na, yajitv±.
114. Ýh±ssi.
Ýh±ssi hoti k±nubandhe-tve. Ýhito, atvetveva? Ýhatv±na, µhatv±.
115. G±p±nam².
G±p±nam² hoti k±nabandhe-tve. G²ta½, p²ta½, atvetveva? G±yitv± nicca½ y±gamo, p±ssa tu p²tv±ti bahul±dhik±r±.
116. Janiss±.
Janissa ± hoti k±nubandhe-tve. J±to. Atvetveva? Janitv±.
117. S±sassa sisa v±.
S±sassa sisa v± hoti k±nubandhe-tve. Siµµha½, sattha½, sisso, s±siyo atvetveva? Anus±sitv±na.
118. Karass± tave.
Karassa ± hoti tave. K±tave.
119. Tu½tunatabbesu v±.
Tum±d²su v± karass± hoti. K±tu½ kattu½, k±tuna kattuna, k±tabba½ kattabba½.
120. ѱssa ne j±.
ѱdh±tussa j± hoti nak±re. J±nitu½, j±nanto, neti ki½? ѱto.
121. Sak±p±na½ kukak³ ºe.
Saka-±p±na½ kukaku-iccete ±gam± honti ºak±re. Sakkuºanto, p±puºanto, sakkuºoti, p±puºoti, ºeti ki½? Sakkoti, p±peti.
122. Nito cissa cho.
Nism± parassa cissa cho hoti. Nicchayo.
123. Jarasad±nam²ma v±.
Jarasad±namantasar± paro ²ma hoti vibh±s±. J²raºa½, j²rati, j²r±peti, nis²ditabba½, nis²dana½, nis²ditu½, nis²dati, v±ti ki½? Jar±, nisajj±, ‘²ma v±’ti yogavibh±g± aññesampi, ah²ratha, sa½yog±di lopotthassa.
124. Disassa passa dassa dasa da dakkh±.
Disassa pass±dayo honti vibh±s±. Vipassan±, vipassitu½, vipassati, sudass², piyadass², dhammadass², sudassa½, dassana½, dasseti, daµµhabba½. Daµµh±, daµµhu½, duddaso, addasa, add±, adda½, addakkhi, dakkhissati, v±tveva? Dissanti b±l±.
125. Sam±n± ro r²rikkhakesu.
Sam±nasaddato parassa disassa ra hoti v± r²vikkhakesu. Sar², sad², sarikkho, sadikkho, sariso, sadiso.
126. Dahassa dassa ¹o.
Dahassa dassa ¹o hoti v±. Þ±ho, d±ho, ¹ahati, dahati.
127. Anaghaºa sv±par²hi ¼o.
¾par²hi parassa dahassa dassa ¼o hoti anaghaºasu. ¾¼ahana½, pari¼±ho.
128. Aty±dintesvatthissa bh³.
Ty±dintavajjitesu paccayesu ‘asa=bhuvi’iccassa bh³ hoti. Bhavitabba½. ¾desavidh±namasass±ppayogatthametasmi½ visaye, etena katthaci kassaci dh±tussa appayog±pi ñ±pito hoti. Aty±dintes³ti ki½? Atthi, santo, atthiss±ti ki½? Assatissa m± hotu.
129. A-±ss±-±d²su.
A-±do, ±-±do, ss±do ca atthissa bh³ hoti. Babh³va, abhav±, abhaviss±, bhavissati.
130. Ntam±nantiyiyu½sv±dilopo. Nt±dis³tthiss±dilopo hoti. Santo, sam±no, santi, santu, siy±, siyu½, etesv²ti ki½? Atthi.
131. P±dito µh±ssa v± µhaho kvaci.
P±d²hi kiriy±visesajotakehi saddehi parassa µh±ssa kvaci µhaho v± hoti. Saºµhahanto santiµµhanto. Saºµhahati, santiµµhati. Pa par± apa sa½ anu ava o ni du vi adhi api atisu u abhi pati pari upa ± p±d². Kvac²ti ki½? Saºµhiti.
132. D±ssiyaªa.
P±dito parassa d±ssa iyaªa hoti kvaci. An±diyitv±, sam±diyati, kvacitveva? ¾d±ya.
133. Karotissa kho.
P±dito parassa karassa kvaci kha hoti. Saªkh±ro, saªkhar²yati, karass±ti avatv± karotiss±ti vacana½ timhi ca vikaraºuppattiñ±petu½.
134. Pur±sm±.
Pur± iccasm± nip±t± parassa karassa kha hoti. Purakkhatv±, purekkh±ro-etta½ tadamin±dip±µh±.
135. Nito kamassa.
Nism± parassa kamassa kvaci kha hoti, nikkhamati, kvacitveva? Nikkamo.
136. Yuvaºº±namiyaªuvaªa sare.
Ivaººuvaººatt±na½ kriyatth±namiyaªuvaªa hoti sare kvaci. Vediyati, bruvanti, sareti ki½? Nivedeti, br³ti, kvacitveva? Jayati, bhavati.
137. Aññ±diss±ss² kye.
ѱdito-ññassa ±k±rantassa kriyatthassa ² hoti kye. D²yati, aññ±diss±ti ki½? ѱyati, t±yati½.
138. Tanass± v±.
Tanassa ± hoti v± kye. T±yate, taññate.
139. D²gho sarassa.
Sarantassa kriyatthassa d²gho hoti kye, c²yate, s³yate.
140. S±nantarassa tassa µho.
Sak±rantato kriyatth± parass±-nantarassa tak±rassa µha hoti. Tuµµho, tuµµhav±, tuµµhabba½, tuµµhi, anantarass±ti ki½? Tussitv±.
141. Kasassima ca v±.
Kasasm± parass±nantarassa tassa µha hoti kasassa v± ima ca. Kiµµha½, kaµµha½, anantarass±tveva? Kasitabba½.
142. Dhastotrast±.
Ete sadd± nipaccante.
143. Pucch±dito.
Pucch±d²hi kriyatthehi parass±nantarassa tak±rassa µha hoti. Puµµho, bhaµµho, yiµµho, anantarass±tveva? Pucchitv±.
144. S±sa vasa sa½sa sas± tho.
Etehi parass±nantarassa tassa tha hoti, sattha½, vattha½, pasattha½, sattha½. Kathamanusiµµho (vuµµho) ti? ‘Tathanar±na½ µaµµhaºal±’ 1-52 ti µµho, anantarass±tveva? S±situ½.
145. Dho dhahabhehi.
Dhak±rahak±rabhak±rantehi kriyatthehi parass±nantarassa tassa dha hoti. Vuddho, duddha½, laddha½.
146. Dah± ¹ho.
Dah± parass±nantarassa tassa ¹ha hoti. Da¹¹ho.
147. Bahassuma ca.
Bah± parass±nantarassa tassa ¹ho hoti, bahassuma ca ¹hasanniyogena. Bu¹¹ho.
148. Ruh±d²hi ho ¼a ca.
Rah±d²hi parass±nantarassa tassa ha hoti ¼o c±ntassa. ¾ru¼ho, g³¼ho, v³¼ho, b±¼ho, (og±¼ho), anantarass±tveva? ¾rohitu½.
149. Muh± v±.
Muh± parass±nantarassa tassa ha hoti v± ¼o c±ntassa hasanniyogena. M³¼ho, muddho.
150. Bhid±dito no ktaktavant³na½.
Bhid±dito paresa½ ktaktavant³na½ tassa no hoti. Bhinno bhinnav±, chinno chinnav±, channo channav±, chinno khinnav±, uppanno uppannav±, sinno, sinnav±, sanno sannav±, p²no p²nav±, s³no s³nav±, d²no d²nav±, ¹²no ¹²nav±, l²no l²nav±, l³no l³nav±, ktaktavant³nanti ki½? Bhitti, chitti, bhettu½, chettu½.
151. D±tvinno.
D±to paresa½ ktaktavant³na½ tassa inno hoti. Dinno, dinnav±.
152. Kir±d²hi ºo.
Kir±d²hi paresa½ ktaktavant³na½ tass±nantarassa ºa hoti, kiººo kiººav±, puººo puººav±, kh²ºo kh²ºav±.
153. Tar±d²hi riººo.
Tar±d²hi paresa½ ktaktavant³na½ tassa riººo hoti. Tiººo tiººav±, jiººo jiººav±, ciººo ciººav±.
154. Go sanj±d²hi.
Bhanj±d²hi paresa½ ktaktavant³na½ tass±nantarassa ga hoti. Bhaggo bhaggav±, laggo laggav±, nimuggo nimuggav±, sa½viggo sa½viggav±.
155. Sus± kho.
Sus± paresa½ ktaktavant³na½ tassa kho hoti. Sukkho sukkhav±.
156. Pac± ko.
Pac± paresa½ ktaktavant³na½ tassa ko hoti. Pakko pakkav±.
157. Muc± v±.
Muc± paresa½ ktaktavant³na½ tassa ko v± hoti. Mukko mutto, mukkav± muttav±. ‘Sakko’ti ºv±d²su siddha½, ktaktavant³su satto, satt±v±tveva hoti.
158. Lopo va¹¹h± ktissa.
Va¹¹h± parassa ktissa tassa lopo hoti. Va¹¹hi.
159. Kvissa.
Kriyatth± parassa kvissa lopo hoti, abhibh³.
160. ðiº±p²na½ tesu.
ðiº±p²na½ lopo hoti tesu ºiº±p²su. K±renta½ payojayati k±reti k±r±payati.
161. Kvaci vikaraº±na½.
Vikaraº±na½ kvaci lopo hoti. Udap±di, hanti.
162. M±nassa massa.
Kriyatth± parassa m±nassa mak±rassa lopo hoti kvaci. Kar±ºo, kvac²ti ki½? Kurum±no.
163. Ðlasse.
Ñil±name hoti kvaci. Gahetv±, adenti, kvacitveva? Vapitv±.
164. Pyo v± tv±ssa sam±se.
Tv±ssa v± pyo hoti sam±se. Pak±ro “pye siss±” ti 5-88 visesanattho. Abhibh³ya, abhibhavitv±, sam±seti ki½? Patv±, kvac±sam±sepi bahul±dhik±r± ‘lata½ dantehi chindiya’.
165. Tu½y±n±.
Ktv±ssa v± tu½y±n± honti sam±se kvacci. Abhihaµµhu½ abhiharitv±, anumodiy±na anumoditv±, asam±sepi bahul±dhi k±r±, daµµhu½ disv±, esamappavisayat±ñ±panattho yogavibh±go.
166. Han± racco.
Hanasm± parassa ktv±ssa racco v± hoti sam±se. ¾hacca, ±hanitv±.
167. S±s±dhikar± cacaricc±.
S±s±dh²hi par± kar± parassa ktvassa cacaricc± honti yath±kkama½. Sakkacca sakkaritv±, asakkacca asakkaritv±, adhikicca adhikaritv±.
168. Ito cco.
I-iccasm± parassa ktv±ssa cco v± hoti. Adhicca adh²yitv±, samecca sametv±.
169. Dis± v±nav± sa ca.
Disato ktv±ssa v±nav± honti v± disassa ca sa k±ro ta½sanniyogena. Sassa savidh±na½ parar³pab±dhanattha½. Disv±na, disv± passitv±, katha½ ‘n±daµµh± parato dosan’ti? ѱpak± tv±ssa valopo, eva½ ‘laddh± dhanan’ti ±d²su.
170. Ñi byañjanassa.
Kriyatth± parassa byañjan±dippaccayassa ñi v± hoti. Bhuñjitu½ bhottu½, byañjanass±ti ki½? P±cako.
171. R± nassa ºo.
Rantato kriyatth± parassa paccayanak±rassa ºo hoti. Araºa½, saraºa½.
172. Na ntam±naty±d²na½.
Rantato paresa½ ntam±naty±d²na½ nassa ºo na hoti, karonto, kurum±no, karonti.
173. Gamayamis±sadis±na½ v± cchaªa.
Etesa½ v± cchaªa hoti ntam±naty±d²su. Gacchanto gaccham±no gacchati, yacchanno yaccham±no yacchati, icchanto iccham±no icchati acchanto accham±no acchati, dicchanto diccham±no dicchati, v±ti ki½? Gamissati, vavatthitavibh±s±-ya½, ten±ññesu ca kvaci-icchitabba½ icch± icchitu½, acchitabba½ acchatu½, aññesañca yogavibh±g±-pavecchati.
174. Jaramar±nam²yaªa.
Etesam²yaªa v± hoti ntam±naty±d²su. J²yanto j²ranto, j²yam±no j²ram±no, j²yati j²rati, m²yanto maranto, m²yam±no maram±no, m²yati marati.
175. Ýh±p±na½ tiµµha piv±.
Ýh±p±na½ tiµµhapiv± honti ntam±naty±d²su. Tiµµhanto, tiµµham±no, tiµµhati, pivanto, pivam±no, pivati, v±tvevi? Ýh±ti, p±ti.
176. Gamavadad±na½ ghammavajjadajj±.
Gam±d²na½ ghamm±dayo v± honti ntam±naty±d²su. Ghammanto, gacchanto, vajjanto vadanto, dajjanto dadanto.
177. Karassa sossa kubbakurukayir±.
Karassa sa-ok±rassa kubb±dayo v± honti ntam±naty±d²su. Kubbanto kayiranto karonto, kubbam±no kurum±no kayiram±no, kar±ºo, kubbati kayirati karoti, kubbate kurute, kayirate, vavatthitavibh±satt± v±dhik±rassa bhiyyo m±naparacchakkesu kuru, kvacideva pubbachakke ‘aggha½ kurutu, no bhava½, soss±ti vuttatt± kattariyevime.
178. Gahassa gheppo.
Gahassa v± gheppo hoti ntam±naty±d²su. Gheppanto, gheppam±no, gheppati, v±tveva? Gaºhati.
179. ðo niggah²tassa.
Gahassa niggah²tassa ºo hoti. Gaºhitabba½, gaºhitu½, gaºhanto.

Itimoggall±ne by±karaºe vuttiya½

Kh±dikaº¹o pañcamo.