Paññ±dhiti s²la guºoghavindanti ettha paññ±ti sabbaññuta ñ±ºa½. Dhit²ti jh±namaggaphalasampayuttasam±dhi. S²lanti pacceka buddh±riyas±vakehi as±dh±raºa½ suvisuddha½ catup±risuddhis²la½. Oghanti sam³ha½. Vindanti laddha½. Pak±rena yath±sabh±va½ sabbañeyyadhamma½ v± j±n±ti paµivijjhat²ti paññ±. Sabbaññuta ñ±ºa½. Papubbañ±dh±tu a. S± panes± paj±nanalakkhaº± paµivedhalakkhaº± obh±sanalakkhaº± ca, visayobh±sa ras±, asammohapaccupaµµh±n±, sam±dhipadaµµh±n±. Dhitisaddassa vacanattho heµµh± vuttoyeva. S²lat²ti s²la½. K±yavac²kamm±ni samm± dahati samm± µhapet²ti attho. Atha v± s²lati sam±dhiyati k±yakamm±d²na½ susilya bh±vena na vippakirat²ti s²la½, s²lanti sam±dahanti citta½ eten±ti v± s²la½, catup±risuddhis²la½. S²ladh±tu a. Ida½ pana patiµµh±panalakkhaºa½, dussilyaviddha½sanarasa½ anavajjarasa½ v±, soceyyapaccupaµµh±na½, hiri-ottappapadaµµh±na½. Guºasaddassa vacanattho heµµh± vuttoyeva. Uhanati sam³ha½ karoti ettha avayavanti ogho, sam³ho. Upubbahanadh±tu ºa. Ussa o. Hanassa gho. Abhidh±nappad²pik±µ²k±ya½ pana “avayava½ byapiyati gacchat²ti ogho”ti vutta½. Vindana½labhana½ vinda½, vindiyittha labbhitth±ti v± vinda½, paññ± ca dhiti ca s²lañca ta½ guºañc±ti paññ±dhitis²laguº±, tesa½ ogho sam³hoti tath±, ta½ vinda½ labhana½ yass±ti paññ±dhitis²laguºoghavindo, muni Atha v± vinda½ labhitabba½ paññ±dhitis²laguºogha½ yen±ti paññ±dhitis²laguºoghavindo. Tatiy±bahubb²hi sam±soya½. Vind±na½ labhitabb±na½ paññ±dhitis²la saªkh±t±na½ guº±na½ sam³ho atth²ti attho. Ta½. Vandeti aha½ vand±mi. Muninti buddha½. Mun±ti j±n±ti paricchindati v± hit±hitanti muni, buddho. Munadh±tu ñ±ºe i. Atha v± mun±ti j±n±ti ubho attheti muni, khandh±di loke tula½ ±ropetv± minanto viya ime ajjhattik± khandh± ime b±hir±ti-±din± nayena idhalokatthañca paralokatthañca bhagav± j±n±t²ti attho. So panesa ag±riyamuni, an±g±riyamuni, sekhamuni, asekhamuni, paccekamuni, munimuni c±ti anekavidho. Tattha ag±riyamun²ti gihipi ±gataphalo viññ±tas±sano. An±g±riyamun²ti tath±r³pova pabbajito. Sekhamun²ti satta sekkh±. Asekhamun²ti kh²º±savo. Paccekamun²ti paccekabuddho. Munimun²ti samm±sambuddho. Tesu pana idha munimuni adhippeto, ta½ muni½. Antimaj±tiyuttanti antimena carimabhavena yutta½. Avas±na½ amati gacchat²ti anta½. Amadh±tu ta. Massa no. Ante bhavo antimo, carimabhavo. J±nana½ nibbattana½ j±ti, khandh±na½ pavatti. Kammena janiyati nibbattiyat²ti v± j±ti. Upapattibhavo labbhati. J±nidh±tuti. Dh±tvanta lopo. Antimaj±tiy± yuttoti antimaj±tiyutto, muni. ¾yatiñhi t²su bhavesu paµisandhijanak±na½ sabba kiles±na½ bodhipallaªkeyeva aggamaggena samucchinditatt± bhagavato an±gate punabbhavo natthi, tasm± aya½ ariyaj±ti pacchimattabh±vayuttoti vutta½ hoti. Tena vutta½ dhammacakkapavattanasutte– “ѱºañca medassana½ udap±di, akupp±me vimutti, ayamantim± j±ti, natthid±ni punabbhavo”ti. Aya½ panettha saªkhepayojan±. B±tti½satilakkhaºacitra½ deha½ dvatti½samah±purisalakkhaºehi vicitra½ r³pak±yavanta½, dehajjutiniggata pajjalanta½ r³pak±yato niggatehi chabbaººara½ s²hi parisamantato vijjotavanta½, paññ±dhitis²laguºo ghavinda½ paññ±dhitis²lasaªkhat±na½ guº±na½ sam³ha½ labhanavanta½, vinditabb±na½ paññ±dhitis²lasaªkh±t±na½ guº±na½ sam³havanta½ v±, antimaj±tiyutta½ carimabhavena carimattabh±vena v± yutta½ muni½ buddha½ aha½ t²hi dv±rehi sakkacca½ vande vand±m²ti.
Catutthavandanag±th±vaººan± samatt±.
5. P±todaya½ b±ladiv±kara½va,
majjhe yat²na½ lalita½ sir²hi;
puººindusaªk±samukha½ aneja½,
vand±mi sabbaññumaha½ muninda½.
5. Eva½ catutthag±th±ya buddha½ vanditv± id±ni sir²hi lalitanty±d²hi cat³hi guºehi thomitv± vandituk±mo p±todayanty±dig±tham±ha. Aya½ pana ta ta ja gaºadvigar³hi yuttatt± ek±dasakkharehi lakkhit± indavajir± g±th±ti daµµhabb±. Vuttañhi vuttodaye “ind±dik± t± vajir± jag±go”ti. Tassattho, yassa½ paµip±da½ t± dveta gaº± ca jag± jagaºa garu ca go garu ca ce bhavanti, s± ind± dik± indasadda-±dik± vajir± vajir±g±th± n±m±ti. Tattha p±todayanti ettha p±to udayanti padacchedo k±tabbo. Page pubbaºhasamaye p±c²nalokadh±tuto uggatanti attho. P±to page p±c²nalokadh±tuto udeti uggacchat²ti p±todayo, s³riyo. P±topubba udadh±tu uggamane ayo, ta½ p±todaya½. B±ladiv± kara½ v±ti b±ladiv±kara½ iv±tipadacchedo. B±ladiv±kara½ v±ti niggat±bhinavas³riya½ viya. Ettha ca b±loti sampati j±to taruºad±rako potako v±. So hi balati assasitapassasitamattena j²vati na seµµhena paññ±j²viten±ti b±lo, taruºad±rako. Baladh±tu p±ºane j²v±ya½ v±. S³riyara½sin± divati dibbat²ti div±. Divudh±tu a. Atha v± d²yati kh²yati andhak±ro eten±ti div±. D²dh±tu khaye a, v±gamo. Ta½ karot²ti div±karo, div± divase v± karo ±bh± yass±ti div±karo, s³riyo. B±lasadiso div±karo b±ladiv±karo. Atha v± b±lo iva div±karoti b±ladiv±karo, navuggatas³riyo. So pana ±k±se nakkhattat±r±na½ majjhe sahassara½s²hi lalati vil±sati viy±ti attho. Yat²nanti bhikkh³na½. Te hi yatanti uµµhahanti ghaµanti v±yamanti kusale dhammeti yat²ti vuccanti. Yata dh±tu patiyatane v±y±me v± i. Atha v± yamanti uparamanti akusale dhammeti yat²ti vuccanti. Yamudh±tu uparame i. Dh±tvantalopo. Tesa½ yat²na½. Lalitanti vil±sita½. Lalati vil±set²ti lalito, muni. Laladh±tu vil±se ta. Ta½. Sir²h²ti bhagavato k±yaªgasobhaggapattehi sir²hi, b±tti½salakkhaº±s²ty± nubyañjanachabbaººara½s²saªkhatehi sampattisir²hi v±. Katapuññe nissayat²ti sir². Sidh±tu sev±ya½ rapaccayo itthi liªgajotaka-²paccayo ca. Katapuññehi seviyat²ti v± sir², sampatti. M³laµ²k±ya½ pana “sir²ti paññ±puññ±na meta½ adhivacanan”ti vutta½. Yat²na½ bhikkh³na½ majjhe sir²hi lalita½ vil±sitanti sambandho. Ettha ca ida½ vutta½ hoti, yath± p±to udito uggato s³riyo ±k±se nakkhattat±r±na½ majjhe sahassara½s²hi lalati vil±sati, eva½ muni loke yat²na½ bhikkh³na½ majjhe b±tti½salakkhaº± s²ty±nubyañjanachabbaººara½s²hi alaªkatehi sar²rasobhagga patt²hi sampattisir²hi lalati vil±sat²ti. Puººindusaªk±samukhanti puººacandena sadisa½ ±nanasampanna½. Yath± hi cando k±¼apakkhe p±µipadadivasato paµµh±ya dine dine ³no hoti, eva½ na munino mukha½ ±nana½ ³na½. Bhagavato pana mukha½ nicca½ paripuººacandamaº¹ala½ viya an³na½ hutv± sobhati, tasm± puººasaddena visesetv± puººindusaªk±samukhanti thometi. So¼asakalehi p³ret²ti puººa½. P³radh±tu ta, tassa ººo. Idati nakkhattat±r±na½ issariya½ karot²ti indu, ididh±tu issariya½ u. Puººa½ paripuººa½ indu puººindu, cando. Saªk±santi sadisa½. Saªk±sasaddo hi upam±v±cako nip±to. Vuttañhi Subodh±laªk±re–
“Iv±di iva v± tulya, sam±nanibhasannibh±;
yath± saªk±sa tulita, ppak±sa patir³pak±”ty±di.
Puººacanda½ viya mukhati sobhat²ti mukha½, ±nana½. Mukhadh±tu a. Puººindun± saªk±sa½ sadisa½ mukha½ ±nana½ yassa soti puººindusaªk±samukho, munindo. Ta½. Munindassa pana puººa candassa sahassara½s²hi sassiriko viya bhikkh³na½ majjhe b±tti½sa mah±purisa lakkhaº±s²ty±nubyañjana paµimaº¹itehi sir²hi ca by±mappabh±parikkhittehi ±ve¼±ve¼± yamak±yamak± gumb±gumb± hutv± viniccharant²hi ghanabuddharasmisaªkh±tehi alaªkito sassirikamukho hot²ti vutta½ hoti. Tasm± puººindusaªk±samukhanti thometi. Anejanti nittaºha½. L±bh±l±bh±di½ paµicca ejati kampat²ti ej±, taºh±. Ejadh±tu kampane a, natthi ej± yass±ti anejo, munindo. Vuttañhi mah±niddesap±¼iya½ “l±bh±l±bha yas±yasa nind±ninda sukhadukkhehi na iñjat²ti anejo, bhagav± labbhat²”ti. Sabbaññunti paµividdha sabbañeyyadhamma½. Saªkharavik±ralakkhaºanibb±na paññattivasena pañcavidha½ sabba½ ñeyyadhamma½ j±n±ti paµivijjhati s²len±ti sabbaññ³, munindo. Sabbasadd³papada ñ±dh±tu r³. Ettha ca sabbe saªkhatadhamm± saªkhar± n±ma sakasakapaccayehi saªkhariyant²ti katv±. Viññattidvaya½ lahut±dittayañca vik±ro n±ma cat³hi mah±bh³tehi vir³pa½ kariyat²ti katv±. Viññattidvayassa yath±kkama½ cittajav±yodh±tu cittajapathav² dh±t³na½ visesaguºatt±, lahut±dittayassa ca citto tv±h±rajanipphannar³p±na½ visesaguºatt±. Phass±didhamm±na½ phusan±dilakkhaºañca pathav²dh±tv±d²na½ kakkha¼±dilakkhaºañca, cittassa ±rammaºavij±nanalakkhaºañca, nibb±nassa santilakkhaºañca, r³passa ruppanalakkhaºañca, n±massa namanalakkhaºañca, aniccat±dittay±ni ca upacay±dicatt±ri lakkhaºar³p±ni ca lakkhaº±ni n±ma lakkhiyanti etena lakkhitabb± dhamm±ti katv±. Asaªkhatadh±tunibb±na½ n±ma v±na½ vuccati taºh±, tato nikkhantanti katv±. Paricchedar³pa½ itthipuris±dighaµapaµ±dayo sabba voh±ratth± ca paññatti n±ma paññ±piyati pak±rena ñ±piyat²ti katv±. Ettha ca saªkh±ranibb±n±ni paramatthadhamm± honti. Vik±r±d²su pana vik±ralakkhaº±ni paññattivisesatt± visu½ vutt±ni. Imehi dv²hi vinimutt± pana paricchedar³p± sabbavoh±ratth± paññatt²ti vutt±ti veditabb±. Apad±na aµµhakath±ya½ pana “sabba½ at²t±dibheda½ hatth±malaka½ viya j±n±t²ti sabbaññ³”ti vutta½. Sabbaññ³ti ca kamasabbaññ³, saki½ sabbaññ³, satatasabbaññ³, satti sabbaññ³, ñ±tasabbaññ³ c±ti pañcavidh± hoti sabbaññ³. Tattha yath±kkama½ sabba½ j±nanadhammo kamasabbaññ³ n±ma. Ek±vajjanena javanav±rena j±nitabba½ catusaccadhamma½ j±nanadhammo saki½sabbaññ³ n±ma. Cakkhuviññ±º±d²na½ niyat±rammaºatta½ j±nanadhammo satatasabbaññ³ n±ma. Ekappah±rena sabbadhamma½ j±nanasamattho dhammo sattisabbaññ³ n±ma. ¾vajjan±bhedena j±nitabba½ sabbadhamma½ j±nanadhammo ñ±tasabbaññ³ n±ma. Tesu ca saki½ sabbaññ³ sattisabbaññ³vasena dve dhamm± maggañ±º±niyeva. Tadavases± sabbaññutañ±º±ni honti. Ta½ sabbaññu½. Munindanti ettha munisaddassa attho heµµh± vuttoyeva. Mun²na½ indo issaro munindo, ta½ muninda½ aha½ vand±m²ti sambandhoti. Aya½ panettha saªkhepayojan±. P±todaya½ pageva udaya½ uggata½, b±ladiv±kara½va navuggatas³riyam±ºavo-iva, yat²na½ bhikkh³na½ majjhe sir²hi b±tti½samah±purisalakkhaº± s²ty±nubyañjanasampattisaªkh±tehi sir²hi lalita½ vil±sita½, puººindusaªk±samukha½ puººacandena sadisa½ ±nanavanta½, aneja½ nittaºha½, lokadhammehi aniñjana½ v±, sabbaññu½ sabbadhamma vij±nanta½, muninda½ buddha½ sakkacca½ t²hi dv±rehi aha½ vand±m²ti.