Dhitim±ññadh±rakoti ettha dhitim± aññadh±rakoti padacchedo k±tabbo. Dhitim±ti sam±dhivanto, sampayutta dhamme ek±rammaºe dh±ret²ti dhiti, sam±dhi. Dh±dh±tuti. ¾k±rassa ik±r±deso. Dhiyati µhapeti ek±rammaºe sampayuttadhammeti dhiti, cittena yogeneveso ek± rammaºe patiµµh±panavasena cittassa ±rammaºe niccalabh±vena patiµµh±pet²ti attho. Dhiti assa atth²ti dhitim±, buddho. So hi yath± mah±meru cat³hi dis±hi bhusa½ ±gatehi v±tehi na samiñjati, eva½ paµipakkhehi micch±v±da v±tehi ca iµµh±niµµh±rammaºehi ca l±bh±l±bha yas±yasa nind± pasa½sa sukhadukkhasaªkh±tehi lokadhammehi ca na samiñjati, sam±dhivantoyeva hot²ti vutta½ hoti. Aññadh±rakoti arahattaphalah±rako. Vimuttisaªkh±ta½ arahattaphalasetacchatta½ dh±rento v±. J±n±ti paµhama maggena diµµhasaccassa ±mariy±da½ anatikkamitv± v±ti añña½, arahattaphala½. ¾pubbañ±dh±tu kvi. ¾saddo mariy±dattho. Sa½yogaparatt± ±k±rassa rasso, ta½ dh±ret²ti aññadh±rako. Aññasadd³papadadharadh±tu ºvu. Sa½s±reti khandhadh±tu-±yatan±na½ abbocchinna½ pavattam±ne sa½s±ravaµµe. Vuttañhi aµµhakath±ya½–
“Khandh±nañca paµip±µi, dh±tu-±yatan±na ca;
abbocchinna½ vattam±n±, sa½s±roti pavuccat²”ti.
Khandhadh±tu-±yatan±na½ aññamaññasambandhena sa½punappuna½ sarati gacchati pavattat²ti sa½s±ro. Sa½pubbasaradh±tu gatimhi ºa. Atha v± khandh±yatanadh±tuyo sa½ abbocchinna½ saranti gacchanti pavattanti etth±ti sa½s±roti vacanattho k±tabbo, tasmi½. Anubhos²ti anupunappuna½ abhuñji, aveday²ti attho. K±yikanti k±ye sar²re pavatta½ k±yika½. Cetasikanti cetasi pavatta½ cetasika½. Ta½ pana padadvaya½ dukkhantipade visesana½. Dukkhanti vaµµadukkha½. Dukkhana½ dukkha½, atha v± dukkhayat²ti dukkha½, dukkhadh±tu a. Ida½ pana nibbacana½ k±ritavasena vutta½. Yassa uppajjati, ta½ dukkhita½ karot²ti vutta½ hoti. Lokatoti sattalokahetu. Lokiyanti pavattanti ettha puññ±puññ±ni tabbip±ko c±ti loko. Lokadh±tu ºa. Atha v± kusal±d²ni l±ti gaºh±t²ti loko. L±dh±tu okapaccayo. Satta lokova labbhati. Dhitim± aññadh±rako yo buddho sa½s±ravaµµe nimugg±na½ satt±namanuday±ya sa½s±ravaµµadukkhato pamocetuk±mo kappasatasahass±dhik±ni catt±ri asaªkhyeyy±ni atidukkar±ni samati½sap±ramiyo pañca mah± paricc±ge ca karonto sattalokahetu k±yika½ cetasika½ sa½s±ravaµµadukkha½ anubhavas²ti vutta½ hoti. Tanti t±disa½ buddha½. Vandeti vand±mi. Naradevamaªgalanti naradev±na½ maªgalabh³ta½. Aya½ panettha vacanatto. Niraya½ neti p±puº±t²ti naro, manusso. Nidh±tu p±punane aro. Ariyamanusso pana bh³tapubbagatika nayena naro n±m±ti. Atha v± seµµhabh±va½ net²ti naro, uttama½ pabbajja½ net²ti attho. Vim±navatthu-aµµhakath±ya½ pana jeµµhabh±va½ net²ti naro. Puttabh±tubh³topi hi puggalo m±tujeµµhabhagin²na½ pituµµh±ne tiµµhati, pageva bhattubh³to itar±santi vutta½. Visuddhimaggamah±µ²k±ya½ pana narat²ti naro, puriso. Yath± hi paµhamapakatibh³to satto itar±ya pakatiy± seµµhaµµhena puri-ucce µh±ne seti pavattat²ti purisoti vuccati, eva½ nayanaµµhena naroti vuccati. Puttabh±tu bh³topi hi puggalo m±tujeµµhabhagin²na½ pituµh±ne tiµµhati. Pageva itar± itar±santi vutta½. Tasm± idha pana naranti s±maññena vuttampi visesena purisanaranti viññ±yati padh±nanayena gahaºassa yuttatt±. Dibbanti k±maguºa jh±n±bhiññ±cittissariy±d²hi k²¼ant²ti dev±. Divudh±tu ºa. Atha v± sar²r±laªk±rajutiy± dibbant²ti dev±. Dev± ca n±ma tividh± honti sammutidev±, upapattidev±, visuddhidev± c±ti. Tattha mah±sammatak±lato paµµh±ya lokena dev±ti sammatatt± r±j±no deviyo r±jakum±r± ca sammutidev± n±ma. Devaloke upapann± upapattidev± n±ma. Buddhapaccekabuddhakh²º±sav± visuddhidev± n±ma. Idha pana upapattidev± adhippet±. Maªgalanti maªgalabh³ta½. Tantipade visesana½. Maªganti va¹¹henti sabbasampatt²hi satt±na½ eten±ti maªgalo, buddho. Maªgala dh±tu va¹¹hane alo. Atha v± maªga½ vuccati p±pa½, ta½ veneyy±na½ desan±ya lun±ti chindat²ti maªgalo, buddho. Maªgasadd³papadaludh±tu kvi. Nar± ca dev± ca naradev±, tesa½ maªgalo naradevamaªgalo, buddho. So pana manussadevabrahm±na½ p³jan²yatt± ca saªkhe, cakka½, puººakumbho, gar±, sir², setacchatta½, aªkuso, dhaja½, sovattikañc±ti aµµhahi lokiyamaªgalehi seµµhatt± uttamatt± ca maªgalo n±m±ti vuccati, tasm± buddhassa naradevamaªgalanti thomet²ti adhipp±yoti. Aya½ panettha saªkhepayojan±. Dhitim± sam±dhivanto aññadh±rako arahattaphaladh±rako arahattaphalase tacchatta½ dh±rento v±, yo y±diso buddho, sa½s±re sa½s±ravaµµe, k±yika½ k±ye pavatta½ dukkhañca vaµµadukkhañca cetasi pavatta½ dukkhañca vaµµadukkhañca, lokato lokahetu, anubhosi punappuna½ abhavasi avedayi, naradevamaªgala½ naradev±na½ maªgalabh³ta½, ta½ t±disa½ buddha½ aha½ vande vand±m²ti.
Tatiyavandanag±th±vaººan± samatt±.
4. B±tti½satilakkhaºacitradeha½,
dehajjutiniggatapajjalanta½;
paññ±dhitis²laguºoghavinda½,
vande munimantimaj±tiyutta½.
4. Eva½ tatiyag±th±ya buddhassa natv± id±ni b±tti½satilakkhaºacitradehanty±d²hi chahi guºehi thomitv± munino vandituk±mo b±tti½sati lakkhaºa citra deha nty±dig±tham±ha. Aya½ pana ta ja ja gaºa garudvaya yuttatt± ek±dasakkharehi lakkhit± upaµµhit± g±th±ti daµµhabb±. Vuttañhi vuttodaye tj± jg± garun±yamupaµµhit± s±”ti. Tassattho. Yassa½ paµip±da½ tj± tajagaº± ca jg±jagaºagar³ ca garun± p±dantagarun± ce yutt±, s± aya½ g±th± upaµµhit± n±m±ti. Ettha ca eka garuke satipi dvigarukepi lakkhaºasam±natt± upaµµhit± g±th± n±m±ti daµµhabb±. Tattha b±tti½sati lakkhaºa citra dehanti dvatti½samah±purisalakkhaºehi vicitra½ sar²ravanta½. Ettha ca dv²hi adhika½ ti½sa½ b±tti½sati. Dvisaddassa b±deso. Lakkhiyati lakkhitabba½ buddhasar²ra½ eten±ti lakkhaºa½. Dihati upacayati va¹¹hati v± ettha kusal± kusalanti deha½, sar²ra½. Dihadh±tu upacaye va¹¹hane v± ºa. B±tti½sati mah±purisalakkhaºehi citra½ vicitra½ deha½ sar²ra½ yassa soti b±tti½satilakkhaºacitradeho, muni labbhati. Ida½ panettha dvatti½samah±purisalakkhaºasar³passa saªkhepa dassana½. Suppatiµµhitap±do ca, ±yatapaºhi, d²ghaªguli, muduta luºahatthap±do, j±lahatthap±do, ussaªkhap±do, eºijaªgho, µhitakova anonamanto ubhohi p±ºitalehi j±ºu k±ni parimasati parimajjati, kosohitavatthaguyho, suvaººa vaººo kañcanasannibhattaco, sukhumacchav², ekekalomo, uddhaggalomo, brahmujugatto, sattussado, s²hapubbaddha k±yo, citantara½so, nigrodhaparimaº¹alo, samavaµµakkhandho, rasaggaras², s²hahanu, catt±l²sadanto, samadanto, avira¼adanto, susukkad±µho, pah³tajivho, brahmassaro karav²kabh±ºi, atin²lanetto, gopakhumo, uºº± bhamu kantare j±to, uºh²sas²so c±ti dvatti½savidh±ni honti mah±purisalakkhaº±ni. Tena vutta½ p±theyyavagge lakkhaºasutte “katam±ni t±ni bhikkhave dvatti½samah±purisassa mah±purisalakkhaº±ni, yehi samann±gatassa mah±purisassa dve gatiyo bhavanti, anaññ±. Sace ag±ra½ ajjh±vasati r±j± hoti cakkavatti…pe… sace khopana ag±rasm± anag±riya½ pabbajati, araha½ hoti samm± sambuddho loke vivaµacchado 1. idha bhikkhave mah± puriso suppatiµµhitap±do hoti. Yampi bhikkhave mah± puriso suppatiµµhitap±do hoti. Idampi bhikkhave mah± purisassa mah±purisalakkhaºa½ bhavati 2. puna capara½ bhikkhave mah±purisassa heµµh±p±datalesu cakk±ni j±t±ni honti sahass±r±ni sanemik±ni san±bhik±ni sabb± k±raparip³r±ni. Idampi bhikkhave mah±purisassa mah±purisa lakkhaºa½ bhavati 3. puna capara½ bhikkhave mah±puriso ±yatapaºh² hoti 4. d²ghaªgul² hoti 5. mudutaluºa hatthap±do hoti 6. j±lahatthap±do hoti 7. ussaªkhap±do hoti 8. eºijaªgho hoti 9. µhitakova anonamanto ubhohi p±ºitalehi j±ºuk±ni parimasati parimajjati 10. kosohitavatthaguyho hoti 11. suvaººavaººo kañcanasannibhattaco 12. sukhumacchav² hoti sukhumatt± chaviy± rajojalla½ k±ye na upalimpati 13. ekekalomo hoti, ekek±ni lom±ni lomak³pesu j±t±ni 14. uddhaggalomo hoti. Uddhagg±ni lom±ni j±t±ni n²l±ni añjanavaºº±ni kuº¹al± vatt±ni padakkhiº±vattakaj±t±ni 15. brahmujugatto hoti 16. sattussado hoti 17. s²hapubbaddha k±yo hoti 18. citantara½so hoti 19. nigrodhaparimaº¹alo hoti, y±vatakvassa by±mo, t±va takvassa k±yo 20. samavaµµakkhandho hoti 21. rasagga sagg² hoti 22. s²hahanu hoti 23. catt±l²sadanto hoti 24. samadanto hoti 25. avira¼adanto hoti 26. susukkad±µho hoti 27. pah³tajivho hoti 28. brahmassaro hoti karav²kabh±ºi 29. atin²lanetto hoti 30. gopakhumo hoti 31. uºº± bhamukantare j±t± hoti od±t± mudut³la sannibh±. Yampi bhikkhave mah±purisassa uºº± bhamukantare j±t± hoti od±t± mudut³lasannibh±. Idampi bhikkhave mah±purisassa mah±purisalakkhaºa½ bhavati 32. puna capara½ bhikkhave mah±puriso uºh²sas²so hoti. Yampi bhikkhave mah±puriso uºh²sas²so hoti. Idampi bhikkhave mah±purisassa mah±purisalakkhaºa½ bhavati. Im±ni kho t±ni bhikkhave dvatti½samah±purisassa mah±purisa lakkhaº±n²”ti. Etesa½ pana dvatti½samah±purisalakkhaº±na½ attho pacch± ±vibhavissat²ti. Dehajjutiniggatapajjalantanti bhagavato r³pak±yato nikkhantehi chabbaººara½s²saªkh±tehi obh±sehi parisamantato vijjotavanta½. Javati dibbat²ti juti. Judh±tuti. Nigacchati niccharat²ti niggat±, rasmi. Nipubbagamudh±tu ta. Pak±rena jalate dibbate pajjalanta½. Ettha ca dehaniggatajut²ti vattabbe chand±nurakkhaºattha½ padavipariy±yena dehajjutiniggatanti vutta½. Tasm± dehato niggat± jut²ti sam±so daµµhabbo. Dehato r³pak±yato niggatehi niccharehi jut²hi ra½s²hi pajjalanta½ yassa soti dehajjuti niggatapajjalanto, muni labbhati. Munino hi puratthimak±yato chabbaººarasmiyo uµµhahitv± as²tihatthaµµh±na½ agga hesi. Pacchimak±yato dakkhiºahatthato v±mahatthato chabbaºº± rasmiyo uµµhahitv± as²tihatthaµµh±na½ aggahesi. Upari kesantato paµµh±ya sabbakesavattehi morag²vavaºº± rasmi uµµhahitv± gaganatale as²tihatthaµµh±na½ aggahesi. Heµµh±p±datalehi pav±¼avaºº± rasmi uµµhahitv± ghanapathaviya½ as²tihatthaµµh±na½ aggahesi, eva½ samant± as²tihatthamatta½ µh±na½ chabbaºº± buddharasmiyo vijjotam±n± vipphandam±n± kañcanadaº¹ad²pik±hi niccharitv± ±k±sa½ pakkhandaj±l± viya catudd²pika mah±meghato nikkhantavijjulat± viya vidh±vi½s³ti vutta½ hoti. Tasm± dehajjutiniggatapajjalantanti thomet²ti.