ѱºadasabala½ pana vibhaªgap±¼iyañca m³lapaºº±se mah± s²han±dasutte dasakanip±ta-aªguttarap±¼iyañca vitth±rena ±gatameva. Sukhaggahaºattha½ pana saªkhepena dassayiss±mi. Seyyathida½. Ýh±n±µµh±nañ±ºañca, kammasam±d±n±na½ vip±kañ±ºa½, sabbatthag±minipaµipad±ñ±ºa½, anekadh±tu n±n±dh±tu loka ñ±ºa½, satt±na½ n±n±dhimuttikata½ ñ±ºa½, parasatt±na½ parapuggal±na½ indriyaparopariyattiñ±ºa½, jh±navimokkhasam±dhisam±patt²na½ sa½kilesa½ vod±na½ vuµµh±na½ ñ±ºa½, pubbeniv±s±nussatiñ±ºa½, satt±na½ cut³pap±ta½ ñ±ºa½, ±sav±na½ khayañ±ºañc±ti. Aya½ pana kamo abhidhammavibhaªgap±¼iya½ ±gatakkamo.
Cut³pap±tañ±ºaµµh±ne pana m³lapaºº±sap±¼iya½ mah±s²han±dasutte ca dasakanip±ta-aªguttarap±¼iya½ dibbacakkhuñ±ºa½ ±gata½. Atthato pana dibbacakkhuñ±ºena cut³pap±tassa passitatt± sadisamev±ti. Tattha hi µh±n±µµh±nañ±ºanti k±raº±k±raºa½ yath±bh³ta½ j±nanañ±ºa½. K±raºañhi yasm± tattha phala½ tiµµhati tad±yattavuttit±ya uppajjati ceva pavattati ca, tasm± µh±nanti vuccati. Kammasam±d±n±na½ vip±kañ±ºanti sam±diyitv± kat±na½ at²t±n±gata paccuppann±na½ kusal±kusalakamm±na½ sugatiduggatipaµisandhisaªkh±ta½ vip±ka½ nibb±naphalañca yath±bh³ta½ paj±nanañ±ºa½. Sabbattha g±minipaµipada½ ñ±ºanti sabbagatig±miniñca paµipada½ magga½ yath±bh³ta½ paj±nanañ±ºa½. Tattha ca paµipadanti paµipajjati p±puº±ti eten±ti paµipada½, magga½. Gatig±mininti niray±dipañcagatig±mini½. Agatig±mininti nibb±nag±mini½. Vuttañhi “nibb±nañc±ha½ s±riputta paj±n±mi nibb±nag±miniñca paµipadan”ti.
Anekadh±tun±n±dh±tuloka½ ñ±ºanti ettha aneka dh±t³ti cakkhudh±tu-±d²hi k±madh±t³hi v± bahudh±tu½. N±n±dh±t³ti t±sa½yeva dh±t³na½ vilakkhaºatt± visadisa sabh±vatt± n±n±ppak±radh±tu½. Lokanti khandh±yatana dh±tuloka½. ѱºanti yath±bh³ta½ paj±nanañ±ºa½. Satt±na½ adhimuttikata½ ñ±ºanti satt±na½ h²n±d²hi adhimutt²hi n±n±dhimuttikabh±va½ yath±bh³ta½ paj±nanañ±ºa½. Parasatt±na½ parapuggal±na½ indriyaparopariyattiñ±ºanti ettha parasatt±nanti padh±nasatt±na½. Parapuggal±nanti tato paresa½ h²nasatt±na½. Ekatthameva v± eta½ padadvaya½ veneyyavasena dvedh± vutta½. Indriyaparopariyattiñ±ºanti saddh±d²na½ indriy±na½ parabh±va½ va¹¹hañca aparabh±va½ h±niñca yath±bh³ta½ paj±nanañ±ºa½.
Jh±navimokkhasam±dhisam±patt²na½ sa½kilesa½ vod±na½ vuµµh±na½ ñ±ºanti ettha jh±navimokkhasam±dhisam±patt²nanti paµham±d²na½ catunna½ jh±n±na½, r³p² r³p±ni passat²ti-±d²na½ aµµhanna½ vimokkh±na½, savitakkasavic±r±d²na½ tiººa½ sam±dh²na½, paµhamajjh±na sam±patti-±d²nañca navanna½ anupubbasam±patt²na½. Sa½kilesanti h±nabh±giyadhamma½. Vod±nanti visesabh±giyadhamma½. Vuµµh±nanti yena k±raºena jh±n±d²hi vuµµhahanti, ta½ k±raºa½. ѱºanti yath±bh³ta½ paj±nanañ±ºa½. Pubbeniv±s±nussatiñ±ºanti pubbe nivutthakkhandh±nussaraºasaªkh±ta½ paj±nanañ±ºa½. Satt±na½ cut³pap±ta½ ñ±ºanti satt±na½ cutiñca upap±tañca paj±nana½ dibbacakkhuñ±ºa½. ¾sav±na½ khayañ±ºanti k±m±sav±d²na½ khayasaªkh±ta½ ±savanirodha½ nibb±na½ yath±bh³ta½ paj±nana ñ±ºanti Im±ni pana ñ±º±ni aññehi as±dh±raº±ni tath±gatassa dasabalañ±º±n²ti daµµhabb±ni.
Honti cettha–
“Ýh±n±µµh±na½ vip±kañca, ñ±ºa½ paµipada½ ñ±ºa½;
anekadh±tulokañca, satt±na½ adhimuttika½. [S± panes± setavavipul±g±th±ti daµµhabb±.]
Indriyapar±parañca, jh±n±dina½ sa½kilesa½;
vod±na½ vuµµh±na½ ñ±ºa½, pubbeniv±s±nussati½;
satt±na½ cut³pap±ta½, ±savakkhaya½ ñ±ºanti;
dasim±ni buddhassa c±, s±dh±raº±ni ñ±º±n²”ti. [S± panes± s±maññag±th±ti daµµhabb±.]
Nanu dasabalañ±ºa½ n±ma p±µiyekka½ natthi, sabbaññutañ±ºameva hoti, atha kasm± ta½ ñ±ºa½ dasabhedena vuttanti. Vuccate. Aññameva hi dasabalañ±ºa½, añña½ sabbaññutañ±ºa½, dasabalañhi sakasakakiccameva j±n±ti. Sabbaññutañ±ºa½ pana tampi tato avasesampi paj±n±ti. Dasabalañ±ºesu hi paµhama½ k±raº±k±raºameva j±n±ti. Dutiya½ kammantara vip±kantarameva. Tatiya½ kammaparicchedameva. Catuttha½ dh±tu n±nattak±raºameva. Pañcama½ satt±na½ ajjh±say±dhimuttimeva. Chaµµha½ indriy±na½ tikkhamudubh±vameva. Sattama½ jh±n±d²hi saddhi½ tesa½ sa½kiles±dimeva. Aµµhama½ pubbe nivutthakhandhasantatimeva. Navama½ satt±na½ cutipaµisandhimeva. Dasama½ saccaparicchedameva. Sabbaññutañ±ºa½ pana etehi j±nitabbañca tato uttariñca paj±n±ti. Etesa½ pana kicca½ na sabba½ karoti. Tañhi jh±na½ hutv± appetu½ na sakkoti. Iddhi hutv± vikubbitu½ na sakkoti. Maggo hutv± kilese khepetu½ na sakkoti. Eva½ tesa½ ñ±ºadvay±na½ visesoti. Ta½ pana idha ñ±ºadvaya½ adhippetanti.
Atulanti s²l±d²hi guºehi kenaci puggalena asadisa½. Aya½ panettha vacanattho. Tulana½ umm±na½ tul±, tula sadisya½. Saddan²tiyañhi “tula umm±ne”ti vutta½. Atha v± tuliyati pamiyati et±y±ti tul±, pakatitul±. Tul± viy±ti tul±, ñ±ºa½. T±ya sammito tulo. Sammita taddhite apaccayo. Tulasadisañ±ºena sammito puggalo. Na tulo atulo. Kammadh±rayamissakatappurisa sam±soya½. S²l±diguºehi kenaci puggalena asadiso bhagav± labbhati. Atha v± natthi tulo sadiso puggalo etass±ti atulo, bhagav±. Atagguºasa½viññ±ºoya½ bahubb²hi. S²l±diguºehi kenaci asadiso aggapuggaloti attho. Sadevake loke aggapuggalabh±vato. Yath±ha “y±vat± bhikkhave satt± apad± v± dvipad± v± catuppad± v±, tath±gato tesa½ aggamakkh±yati, vir±go seµµho dhamm±na½ dvipad±nañca cakkhum±”ti. Ta½ atula½ buddhanti sambandho. Vandeti buddhassa nayanasubhagak±yaªg±diguºa½ anussaritv± t²hi dv±rehi sakkacca½ aha½ vand±m²ti attho. Ettha ca mivibhattiy± mah±visayasuttena ek±r± desoti daµµhabbo. Vandan± pana tividh± hoti k±yavac²manovandan±vasen±ti. Yath±ha “tisso im± bhikkhave vandan±. Katam± tisso. K±yena vandati, v±c±ya vandati, manas± vandat²”ti.
Tattha yoniso manasik±racitta½ paccupaµµh±petv± j±ºudvayakapparadvayanal±µasaªkh±t±ni pañca aªg±ni bh³miya½ patiµµh±petv± vandaneyy±na½ abhimukha½ nipatanto k±yena vandati n±ma. Ya½ sandh±ya “pañcapatiµµhitena vanditv±”ti aµµha kath±d²su vutta½. Buddhaguºapad±ni v±c±ya pavattento v±c±ya vandati n±ma. Vipassissa namatthu, sikhiss±pi namatthu, vessa bhussa namatthu, kakusandhassa namatthu, koº±gamanassa namatthu kassapassa namatthu, aªg²rassassa namatthu ty±d²supi v±c±vandan±yeva. Buddh±di guº±ni anussaranto manas± vandati n±m±ti.
Aya½ panettha saªkhepayojan±. Nayanasubhagak±yaªga½ sabbasatt±na½ cakkhussa sobhana½ gatena k±yaªgena samann±gata½, madhuravarasaropeta½ piyapeman²yena ass±di yena uttamasaddena samann±gata½, amitaguºagaº±dh±ra½ aparimiºitabbas²l±diguºasam³h±na½ patiµµh±nabh³ta½, dasabala½ anaññas±dh±raºena tath±gatassa k±yañ±ºadasa balena samann±gata½, atula½ s²l±diguºehi kenaci asadisa½ buddha½ t²hi dv±rehi sakkacca½ aha½ vande vand±m²ti.

Dutiyavandanag±th±vaººan± samatt±.

3. Yo buddho dhitim±ññadh±rako,
sa½s±re anubhosi k±yika½;
dukkha½ cetasikañca lokato,
ta½ vande naradeva maªgala½.
3. Eva½ tatiyag±th±ya buddhassa vanditv± id±ni sam±dhi ±d²hi cat³hi guºehi thomitv± vandituk±mo yo buddho dhitim±ññadh±rako ti-±dig±tham±ha. Aya½ pana masajagaºa garuyuttatt± dasakkharehi lakkhit± suddhavir± jitag±th±ti daµµhabb±. Vuttañhi vuttodaye-ms±jg± suddhavir± jita½ matanti. Tassattho. Yassa½ paµip±da½ ms± masagaº± ca jg± jagaºagaruk± ca ce siyyu½, ta½ vutta½ suddhavir±jitanti mata½ ñ±tabbanti. Dhitim± aññadh±rako yo buddho lokato sa½s±re k±yika½ dukkhañca cetasika½ dukkhañca anubhosi naradevamaªgala½, ta½ buddha½ aha½ vandeti sambandho.
Tattha hi yoti aniyamaniddeso. Yo y±disoti attho. Tassa ca aniyamav±caka sabban±mapadatt± vacanattho na k±tabbo. Tassa pana ya oti padavibh±go k±tabbo. Tesu ca yasaddassa v±cca½ aniyamo buddhadabbo appadh±nena labbhati, tassa y±disayuttajaccan±magottas²lavih±r² gocarasaªkh±ta½ aniyamas±maññ±k±rattaguºameva padh±nena labbhati. Paµham±sivibhattiy± k±riyabh³tassa ok±rassa v±cca½ pakat³panissayasaªkh±ta½ kattuk±rakekavacanasaªkhya½ labbhati. Atha v± sabban±mabh±va½ y±ti gacchat²ti yo, aniyamav±cakabh±va½ y±ti gacchat²ti v± yo, sabban±ma bh±vena y±ti pavattat²ti v± yo, sabban±mabh±vena y±tabbo ñ±tabboti v± yo, y±tabbo ñ±tabbo etena v± aniyamatthoti yo.
Ten±hu por±º±
“N±n±k±raºa½ paµicca, dh±tupaccayaviggaha½;
cintak±na½ pabh±vova, padh±na½ hoti cintane”ti.
Buddhoti paµividdhacatusaccadhammo. Aya½ panettha vacanattho. Bujjhati catt±ri sacc±n²ti buddho, bhagav±. Suddhakattus±dhanoya½. Budhadh±tu ta. Bodhet± paj±y±ti v± buddho, hetu kattus±dhanoya½. Aññesa½ catt±ri sacc±ni bodhet²ti attho. Atha v± anaññabodhito hutv± sav±san±ya sammohanidd±ya bujjhati j±garot²ti buddho, dinakarakiraºa sam±gamena paramarucirasir²sobhaggappattiy± vikasitamiva paduma½ aggamaggañ±ºasam±gamena aparimitaguºagaº±laªkata sabbaññutañ±ºappattiy± bujjhati vikasat²ti v± buddho, nibb±na saªkh±ta½ ek±yanamagga½ bujjhati gacchat²ti v± buddho. Budhasaddo hi ñ±º±d²su cat³svatthesu vattati.
Tena vutta½–
“ѱºe vikasane ceva, gamane c±pi j±gare;
cat³svetesu atthesu, budhasaddo pavattat²”ti.
Atha v± sabbañeyyadhamme bujjhati j±n±t²ti buddho, p±rami bh±vit±ya paññ±ya sabbe saªkhat±saªkhatadhamme bujjhati abujjhi bujjhissat²ti v± buddho, samm±sambuddho vata so bhagav±ti adhigatañ±ºaguºavisesehi bujjhitabboti v± buddho, bhagavat± bujjhitabba½ ñ±tabbanti buddha½. Ki½ ta½, sabbaññuta ñ±ºa½, tadassatth²ti buddho, bhagav±. Atthato pana p±ramit± bh±vito sayambh³ñ±ºena saha v±san±ya vihataviddhasta niravasesakleso mah±karuº±sabbaññutañ±º±di-apari meyyaguºagaº±dh±ro khandhasant±no buddho. Yath±ha “buddhoti yo so bhagav± sayambh³ an±cariyako pubbe ananussutesu dhammesu s±ma½ sacc±ni abhisambujjhi, tattha ca sabbaññuta½ patto, balesu ca vas²bh±van”ti.
Ettha ca buddho n±ma sabbaññubuddha, paccekabuddha, catusaccabuddha, suta buddhavasena catubbidho hoti. Tattha kappasatasahass±dhik±ni catt±ri asaªkhyeyy±ni samati½sap±ramiyo p³retv± sambodhippatto sabbaññubuddho n±ma. Kappasatasahass±dhik±ni dve asaªkhyeyy±ni p±ramiyo p³retv± sayambh³patto paccekabuddho n±ma. Avases± kh²º±sav± catusaccabuddho n±ma. Bahussuto sutabuddho n±ma. Idha pana sabbaññubuddho adhippeto.