Vaººoti vaººasampanno ca. Ettha ca vaººo duvidho hoti sar²ravaººaguºavaººavasena. Tattha sar²ra vaººo n±ma r³pak±yassa p±s±dikar³pasampannat±. Guºa vaººo n±ma s²lasam±dhipaññ±diguºena ca dhutaªg±dipaµipad±guºena ca sampannat±. Ida½ pana nibbacana½. Vaººeti vik±ram±pann±na½ hadayaªgatabh±va½ pak±set²ti vaººo, sar²rar³pa½. Vaººeti attano dabba½ pak±set²ti vaººo, guºo. Vaººadh±tu pak±sane a. Idha pana tadubhayampi yujjati. Vaººa½ assa me atth²ti vaººo. Assathyatthe a. Yasass²ti pariv±rasampanno kittivanto v±. Ettha ca duvidho hoti yaso pariv±rakittiyasavasena. Tattha yajiyati p³jiyati etena pariv±ren±ti yaso, pariv±ro. Yajadh±tu p³j±ya½ a. Jassa so. Atha v± y±ti gacchati p±puº±ti s±mikassa pariv±ranti yaso, pariv±ro. Y±dh±tu gatiya½ sopaccayo. Yajiyati p³jiyati eten±ti yaso, kittisaddo. Yajadh±tu devap³j±saªgahakaraºad±nadhammesu a. Jassa so. Atha v± y±ti gacchati p±puº±ti sabbattha by±pananti yaso, kittighoso thutisaddo v±. Y±dh±tu gatiya½ sopaccayo. Yaso ca yaso ca yaso ekasesanayena. So assa me atth²ti yasass², assathyatthe s²paccayo. Atibalavadharoti atibalavantadh±rako ca ativiya k±yabalañ±ºabalavanta½ dh±ret²ti atibalavadharo. Aj±tasattur±j±dayo viya pañcahatthi dasahatthibalassa dh±raºasamattho ca, s±riputtatther±dayo viya ñ±ºabalassa dh±raºasamattho ca bhaveyyanti attho. Kittim±ti kittighosavanto ca. Kittiyate kathiyate guºanti kitti, thutighoso. Kittadh±tu sadde i. Kittighoso assa me atth²ti kittim±. Assathyatthe mantupaccayo. Khantupetoti khantiy± upeto samupeto samann±gato ca. Khamana½ sahana½ khanti. Khamudh±tu sahane tapaccayo. Tassanti t±ya upeto samupeto samann±gatoti khantupeto. Khantiv±dat±paso viya khantupeto ca bhaveyyanti attho. Khantiy± hi dukkaratt± sabbakusala dhamm±na½ padh±natt± seµµhatapatt± ca khantupetoti patthana½ karoti. Vuttañheta½ bhagavat± “khant² parama½ tapo titikkh±”ti ca. “Khanty± bhiyyo na vijjat²”ti ca. “Khant²bala½ bal±n²kan”ti ca.
“S²lasam±dhipaññ±na½ khantippadh±nak±raºa½;
sabbepi kusal± dhamm±, khanty±yatt±va va¹¹hare”ti ca.
Aya½ panettha saªkhepayojan±. Soha½ so aha½, etena puññena imin± buddhavandanapuññakammena sampar±ye paraloke, nipuºamati ca saºhasukhumapaññav± ca, sato satim± ca titto tappano yath±laddhavatthun± santuµµho ca, dakkho ta½ta½kicce cheko ca, diµµhujjupañño ujudiµµhi paññ±ya sampanno ca av²kalav²riyo an³nav²riyo ca paripuººav²riyo v±, bhogav±bhuñjitabbasampattisukhena sampanno ca sa½vibh±g² sa½vibhajanas²lo ca tikkho tikkhapaññav± ca, s³roti sattivanto nibbhayo ca, dhitatto sam±hita citto ca ekaggacitto v±, saparahitacaro attahita parahitapaµipannako ca d²ghaj²v² d²gh±yuko ca arogo rogaviraho ca dhañño sir²puññapaññ±lakkhaºasampanno ca vaººo vaººasampanno ca yasass² pariv±rasampanno ca atibalavadharo atibalavantadh±rako ca kittim± kitti ghosavanto ca khantupeto khantiy± upeto samupeto samann±gato ca bhaveyyanti.
Sattav²satimag±th±vaººan± samatt±.
28. Eva½ puññenetenaty±dig±th±ya sampar±ye paºidhi½ katv± id±ni diµµhadhamme patthana½ kattuk±mo saddho d±taªgupeto ty±dig±tham±ha. Tattha saddhoti kamm±di saddahanalakkhaº±ya saddh±ya sampanno ca. Saddahana½ saddh±, saddahat²ti v± saddh±. Saddahanti sampayuttadhamm± et±y±ti saddh±. Sa½pubbadh±dh±tu dh±raºe ta. S± pana kamm±d²su saddahanalakkhaº±. Okappanalakkhaº± v±. Pas±daras±. Udakappas±dakamaºi viya. Pakkhandanaras± v±. Oghuttaraºo viya Ak±lussiyapaccupaµµh±n± adhimuttipaccupaµµh±n± v±, saddheyyavatthupadaµµh±n± sot±pattiyaªgapadaµµh±n± v±. S± hatthavittab²j±ni viya daµµhabb±. Bhagavat± hi s± saddh± “saddh±hattho mah±n±go”ti ca. “Saddh²dha vitta½ purisassa seµµhan”ti ca. “Saddh±b²ja½ tapo vuµµh²”ti ca “saddh±ya tarati oghan”ti ca “saddh± bandhati p±theyya½, saddh± dutiy± purisassa hot²”ti ca, “saddhesiko bhikkhave ariyas±vako”ti ca, “saddh±dhanan”ti ca.
“Yesa½ atthi saddh± buddhe, dhamme ca saªgharatane;
te ma½ ativirocanti, ±yun± yasas± siriy±”ti.
Ca. “Saddha½ upaniss±ya d±na½ deti, s²la½ sam±diyati, uposathakamma½ karoti, jh±na½ upp±deti, vipassana½ upp±deti, magga½ upp±deti, abhiñña½ upp±deti, sam±patti½ upp±det²”ti ca. “Dullabh± saddh±sampatt²”ti ca vutt±. Tasm± saddho ca bhaveyyanti patthana½ karoti. S± ca pana catubbidh± hoti ±gamasaddh±, adhigamasaddh±, okappanasaddh±, pas±dasaddh± c±ti. Tattha sabbaññubodhisatt±na½ abhin²h±rato ±gatatt± ±gamasaddh± n±ma. Ariyas±vak±na½ saccapaµivedhena adhigatatt± adhigamasaddh± n±ma. Buddho dhammo saªghoti vutte acalabh±vena okappana½ okappanasaddh± n±ma. Buddh±d²su pas±duppattimatt± pas±dasaddh± n±ma. Idha pana paºidh±naµµh±natt± sabbasaddh± adhippet±. Saddh± assa me atth²ti saddho. Assathyatthe ºa. D±taªgupetoti d±tassa aªg±ya k±raºabh³t±ya dhanasampattiy± upeto samupeto samann±gato ca. D±tabbavatthu ca, tappaµigg±hakapuggalo ca, saddh± c±ti t²hi aªgehi upeto samupeto samann±gato ca v±. Diyate d±ta½. Bh±vas±dhanoya½. D±dh±tu d±ne a. Aªg²yati ñ±yati eten±ti aªgo, dhanasampatti. D±tassa aªgo d±taªgo, tena upeto samupeto samann±gatoti d±taªgupeto, atha v± diyat²ti d±ta½, d±navatthu. D±tassa aªgo d±taªgo, tena upeto samupeto samann±gatoti d±taªgupeto, d±tabbavatthu ca, tappaµigg±haka puggalo ca, saddh± c±ti t²hi aªgehi sampajj±m²ti patthana½ karot²ti vutta½ hoti. Vuttañhi itivuttaµµhakath±ya½ “saddh± deyyadhammo paµigg±hako c±ti imesa½ tiººa½ samukh²bh³tak±leyeva hi d±na½ sambhavat²”ti. Paramasiridharoti uttamasir²dh±rako ca. Uttamasiri½ dh±raºasamattho ca v±. Ettha ca sir²ti paññ±puññasar²rasobhaggasampatt²nameta½ adhivacana½. Katapuññehi seviyat²ti sir², katapuññe puggale sevati nissayat²ti v± sir², paññ±puññasar²rasobhaggasampatti labbhati. Sidh±tu sev±ya½ iro ² ca. Param± uttam± sir² paramasir², ta½ dh±ret²ti paramasir²dharo, paramasiriy± dh±raºasamatthoti attho. Diµµhadhammeti paccakkhabh³te attabh±ve. Ettha ca diµµhadhammo vuccati paccakkhabh³to attabh±vo. So hi passitabboti diµµho, attabh±vo. Diµµho passitabbo dhammo sabh±vo ass±ti diµµhadhammoti vuccati. Tasmi½ diµµhadhamme. Virattoti k±maguºesu vigataratto ca, rajjana½ ratto. Ranjadh±tu r±ge. Vigato ratto assa meti viratto. Lajj²ti p±pahirivanto ca, p±pajigucchanalakkhaº±ya lajj±ya sampanno ca v±. Atha v± lajj²ti hirottappasampanno ca. Lajj²saddena hi lakkhaº±h±ranayena ottappampi gahetabba½. Kasm±, kusala lakkhaºasabh±vena sam±natt±. Vuttañheta½ nettip±¼iya½–
“Vuttamhi ekadhamme, ye dhamm± ekalakkhaº± keci;
vutt± bhavanti sabbo, soh±ro lakkhaºo n±m±”ti.
Lajjat²ti lajj±, hiri. Lajjadh±tu hiriya½. Lajj± assa me atth²ti lajj±, k±yaduccarit±dito hirottappasamann±gato c±ti attho. Kaly±ºamittoti sundaramitta sampanno ca. Kaly±ºasaddo hi sundarav±cako anipphanna p±µipadiko. Atha v± kalya½ hita½ aºayati p±payat²ti kaly±ºo, sumitto. Kalyasadd³papada-aºadh±tu gatiya½ ºa. Mijjati sinehat²ti mitto, mijjiyati sinehiyat²ti v± mitto, midadh±tu sinehe ta. Kaly±ºo mitto assa meti kaly±ºamitto. Hitadharasumittasampanno ca bhaveyyanti attho. Idha pana saddh±s²lasutac±gav²riyasati sam±dhipaññ±guºehi samann±gato kaly±ºamitto adhippeto. Ta½ pana sandh±ya bhagavat± siªg±lasutte–
“Upak±ro ca yo mitto, sukhadukkhe ca yo sakh±;
atthakkh±y² ca yo mitto, yo ca mitt±nukampako;
etepi mitte catt±ro, iti viññ±ya paº¹ito; sakkacca½
payirup±seyya, m±t± putta½va orasan”ti vutto.
Visuddhimagge ca– “Piyo garu bh±van²yo, vatt± ca vacanakkhamo. Gambh²rañca katha½ katt±, no c±µµh±ne niyojaye”ti vutto. Iti evar³passa ca kaly±ºamittassa dullabhatt± kaly±ºamittena sampajj±m²ti patthana½ karot²ti vutta½ hoti. Abhiratakusaloti d±n±dipuññakusaladhammesu abhiramaºo ca. Kucchita½ ap±yadv±ra½ salanti sa½varanti pidahanti s±dhavo eten±ti kusala½, d±n±dipuññadhamm±. Kupubba saladh±tu sa½varaºe a. Tesu abhi-atireka½ ramat²ti abhiratakusalo kitantasam±soya½. Kusal±bhiratoti vattabbe chand±nurakkhaºattha½ padavipariy±yena eva½ vuttanti. Atha v± abhi-atireka½ ramana½ abhirato, kusalesu abhirato yassa meti abhiratakusalo, nicca½ kusalapuññassa karaºe abhiratacittasampanno c±ti attho. Pañcas²l±dirakkhoti pañcas²l±d²na½ rakkhitu½ samattho ca. Ettha ca ±disaddena gih²na½ aµµhaªguposathas²la½, s±maºer±na½ dasaªgas²lañca, bhikkh³na½ catup±risuddhis²lañca saªgaºh±ti. Pañcas²la½ ±di yesa½ teti pañcas²l±di, ta½ rakkhati rakkhitu½ samatthet²ti pañcas²l±dirakkho. Gahaµµh±na½ niccas²lavasena pañcas²la½ sati uss±hasamatthe uposathaªgavasena aµµhaªgas²la½ dasaªgas²lañca akhaº¹a½ acchidda½ asabala½ akamm±sa½ katv± rakkhitu½ s±maºeras²lavasena dasas²lañca, bhikkhus²lavasena catup±risuddhis²lañca rakkhitu½ samattho c±ti attho. Bhagavat± hi “s²lavipattihetu v± bhikkhave satt± k±yassa bhed± para½ maraº± ap±ya½ duggati½ vinip±ta½ niraya½ upapajjant²”ti ca. “S²lasampad±hetu v± bhikkhave satt± k±yassa bhed± para½ maraº± sugati½ sagga½ loka½ upapajjant²”ti ca. “S²lasampanno mahanta½ bhogakkhandha½ adhigacchati kaly±ºo kittisaddo abbhuggacchati. Catuparisa½ vis±rado upasaªkamati amaªkubh³to. Asamm³¼ho k±la½ karoti, k±yassa bhed± para½ maraº± sugati½ sagga½ loka½ upapajjat²”ti ca vuttatt± ca. Aµµhakath±yañca “s²l±laªk±rasadiso alaªk±ro natthi, s²lasadisa½ puppha½ natthi, s²lagandhasadiso gandho natth²”ti ca. “S²la sampattiñhi niss±ya tisso vijj± p±puº±t²”ti ca. “¾dimhi s²la½ visodheyy±”ti ca. “Satt± s²lena visujjhant²”ti ca. “S²la½ s±sanassa ±d²”ti ca. “Sattasu visuddh²su s²lavisuddhi sar²ra½ n±m±”ti ca. “S²la½ n±meta½ avassayo patiµµh± ±rammaºa½ t±ºa½ leºa½ gati par±yanan”ti ca vuttatt± pañcas²l±dirakkhoti patthana½ karot²ti vutta½ hoti. Appicchoti aniccho ca, r³p±dik±maguºesu anicchantoti attho. Abh±vatthohettha appasaddo. Appa¹a½samakasav± t±tap±ti-±d²su viya icchana½ icch±, r³p±dik±maguºa½ icchat²ti v± icch±, k±mataºh±. Isudh±tu icch±kant²su a. Dh±tvantassaccho. Natthi icch± yassa meti appiccho, r³p±d²su k±mesu anicchanto c±ti attho. Appiccho pana catubbidho hoti paccaya-appiccho, pariyatti-appiccho, dhutaªga-appiccho, paµivedha-appiccho c±ti. Tattha cat³su paccayesu appiccho paccaya-appiccho. Yo pana paccaye bahu½ dente appa½ gaºhati, appa½ dente appatara½ v± gaºhati na v± gaºhati. Na anavasesag±h² hoti. Aya½ paccaya-appiccho n±ma. Yo pana tepiµakopi sam±no na bahussutabh±va½ j±n±petuk±mo hoti, aya½ pariyatti-appiccho n±ma. Dhutaªgasam±d±nassa pana dhutaªgapariharaºabh±va½ aññesa½ j±nitu½ na deti, aya½ dhutaªga-appiccho n±ma. Yo pana sot±pann±d²su aññataro hutv± sot±pann±dibh±va½ j±n±petu½ na icchati, aya½ adhigama-appiccho n±ma. Imehi appicchaguºehi sampanno ca aha½ bhaveyyanti vutta½ hoti.