Dakkhiºeyyanti paraloka½ saddahitv± d±tabba-uttamad±n±raha½. D±tabb±ti dakkhiº±, deyyadhammavatthu. D±dh±tu d±nekkhiºapaccayo. Atha v± dakkhanti va¹¹hanti et±ya satt± yath±dhippet±hi sampatt²h²ti dakkhiº±, paraloka½ saddahitv± d±tabbad±na½. Dakkhadh±tu va¹¹haneyu, ta½ arahat²ti dakkhiºeyyo, buddho. Arahatitaddhite ºeyyo. Atha v± dakkhiº±ya hita½ anur³pa½ mahapphalakaraºat±ya visodhet²ti dakkhiºeyyo, buddho. Visodhetitaddhit±ya½. Buddhoyeva hi dakkhiº±ya mahapphalakaraºavasena ca, visodhanavasena ca, devasakkabrahmehi ca, kosalar±j±d²hi ca, an±thapiº¹ikaseµµh±d²hi ca paraloka½ saddahitv± d±tabba½ uttamad±na½ visesena arahati, tasm± dakkhiºeyyanti thometi. Lok±nanti sattalok±na½. Tassa pana attho heµµh± vuttoyeva. Nandiva¹¹hanti p²tiy± va¹¹h±penta½. Nandiyate nandi. Bh±vas±dhanoya½. Nandadh±tu samiddhiya½ nandane v± i. P²tiy± adhivacanameta½. S± va¹¹heti buddhet²ti nandiva¹¹ho, buddho. Nandisadd³papadava¹¹hadh±tu va¹¹hane a. Buddho hi dvatti½samah±purisalakkhaº±s²t±nubyañjanalakkhaºasampannena ca sabbaññutañ±º±diguºasampannena dhammadesan±ya ca loke sabbasatt±na½ p²ti½ va¹¹het²ti attho. Sabbasatt±nañhi buddhadassane dhammasavane ca titto natthi, tasm± lok±na½ nandiva¹¹hanti thometi. Vuttañheta½ apad±naµµhakath±ya½ “pakatiy±-eva hi buddhadassane puººacandasamuddar±jadassane atitto lokoti. Katha½ pana sabbasatt±na½ buddhadassane atitto hot²”ti. Buddhassa pana b±tti½samah±purisalakkhaº±d²hi s²l±di-as±dh±raºaguºehi ca adhika sampanno hutv± sabbadevamanussehi ativirocam±natt±. Vuttañheta½ bhagavat± t±vati½se–
“Na koci devo vaººena, sambuddha½ atirocati;
sabbe deve adhiggayha, sambuddhova virocat²”ti.
Dasabalanti aññehi paccekabuddh±riyas±vakehi as±dh±raºena dasak±yabalena ca dasañ±ºabalena sampanna½. Tañhi kehici viruddhehi k±raºehi balanti na kampent²ti balanti vuccati. Atha v± balanti j²vita½ kappenti eten±ti bala½, k±yabala½. Baladh±tu p±ºe a. Balanti bh±ra½ vahitu½ sakkuºant²ti v± bala½, balanti j±nanti sabbadhammanti bala½, ñ±ºa bala½. Dasabalañca dasabalañca dasabal±ni ekasesanayena. T±ni yassa soti dasabalo, buddho. Idha pana s±maññavasena vuttopi visesaµµh±niyatt± bhagavato dasak±yabal±ni ca, dasañ±ºabal±ni ca adhippet±ni. Tesa½ pana sar³ pattha½ nayanasubhagak±yaªganty±di g±th±vaººan±ya½ vuttameva. Asamanti s²l±diguºehi kenaci asadisa½. Natthi samo sadiso puggalo etass±ti asamo, buddho. Ta½ asama½. Tanti t±disa½ guºasampanna½ buddha½. Niccanti satata½ samita½ sabbak±la½ nirantaranti attho. Namassant³ti abhivandant³ti. Aya½ panettha saªkhepayojan±. Loke tiloke manussaloke v±, buddhobuddhotighoso buddho buddho-iti kittisaddo thutisaddo v±, atidulabhataro ativiya dullabhatamo, buddhabh±vo buddhassa bh±vo, k± kath± ki½vattabbo eva, tasm± buddhobuddhoti ghosassa atidullabhataratt±, vibh±v² medh±v² vividhahitasukha½ n±nappak±ra½ lokiyalokuttarasaªkh±ta½ hitasukha½ patthayant± y±cant±, s±dhavo sappuris± iµµha½ k±mayam±na½, attha½ diµµhadhammikasampar±yik±di-attha½, vahanta½ dh±raka½, suranaramahita½ devamanussehi p³jita½, nibbhaya½ abhaya½ asant±sa½ v±, dakkhiºeyya½ paraloka½ saddahitv± d±tabba-uttamad±n±raha½, lok±na½ sattalok±na½ nandiva¹¹ha½ p²tiy± va¹¹h±panenta½. Dasabala½ as±dh±raºena dasak±yañ±ºabalena sampanna½, asama½ s²l±diguºehi kenaci asadisa½ ta½ t±disa½ guºasampanna½ buddha½ nicca½ satata½ samita½ sabbak±la½ nirantara½, namassantu abhivandant³ti.
Chabb²satimavandanag±th±vaººan± samatt±.
27. Puññenetena soha½ nipuºamati sato sampar±ye ca titto,
dakkho diµµhujjupañño avikalav²riyo bhogav± sa½vibh±g²;
tikkho s³ro dhitatto saparahitadharo d²ghaj²v² arogo,
dhañño vaººo yasass² atibalavadharo kittim± khantupeto.
28. Saddho d±taªgupeto paramasiridharo diµµhadhamme viratto,
lajj² kaly±ºamitto abhiratakusalo pañcas²l±dirakkho;
appiccho appakodho ativujuhadayo iddhim± appameyyo,
p±sa½so pemav±co sujanaguºavid³ m±mako so bhaveyya½.
27. Eva½ buddho buddhoti ghosoty±dig±th±ya buddhavandane uyyojana½ katv± id±ni sugatanty±d²hi g±th±hi buddha½ vanditv± paºidhi½ karonto ±ha puññenetena sohanty±di g±th±dvaya½. Aya½ pana g±th±dvayampi saddhar±g±th±ti daµµhabb±. Tattha paµhamag±th±ya½ so-aha½ etena puññena sampar±ye nipuºamati ca sato ca…pe… khantupeto ca bhaveyyanti sambandho. Sohanti so aha½. Buddhassa namakk±ro so-ahanti attho. Etena puññen±ti imin± buddhavandanapuññakammena attano k±raka½ pavati sodhet²ti puñña½. Pudh±tu sodhane ºya. Puññanti ca idha pana buddhapaº±makriy±bhinipph±dik± kusalacetan± adhippet±. S± ca vandaneyyavandak±na½ khettajjh±sayasampad±hi diµµhadhamma vedan²yabh³t± yath±laddhasampattinimittakassa kammassa anubalappad±navasena tannibbattitavip±kasantatiy± antar±yakar±ni upap²¼aka-upacchedakakamm±ni paµib±hitv± tannid±n±na½ yath±dhippetasiddhivibandhak±na½ rog±di-antar±y±namappavatti½s±dheti c±ti attho ca veditabbo. Sampar±ye c±ti ettha casaddo aµµh±nayogo. So ca nipuºamatity±d²su padesu yojetabbo. Sampar±yeti paraloke. So hi sampar±yitabb± upagamitabb± ettha satteh²ti ca, kammakilesavasena sattehi sampar±yitabb± p±puºitabb±ti v± etth±ti ca sampar±yoti vuccati. Sa½paripubba ayadh±tu hi gatiya½ ºa. Atha v± kammavasena abhimukho sampareti gacchati pavattat²ti sampar±yoti vuccati. Sa½pubbaparadh±tu gatiya½ ºya. Iti kho ±nanda kusal±ni s²l±ni anupubbena agg±ya parent²ti-±d²su viya hi cur±di gaºavasena parasadda½ gatiyamicchanti saddavid³. Tasmi½ sampar±ye. Nipuºamat²ti saºhasukhumapaññav± ca. Saºhasukhuma½ atthantara½ paµivijjhanasamatth±ya paññ±ya sampanno ca v±. Ettha ca nipuºasaddo saºhasukhumav±cako anipphannap±µipadiko. Hit±hita½ manati j±n±t²ti mati, paññ±. Manadh±tu ñ±ºeti. Nipuº± saºh± mati paññ± yassa meti nipuºamati. Satoti satim± ca. Sarat²ti sati, saradh±tu cint±yanti. S± assa me atth²ti sato. Tittoti tappano ca. Yath±laddhavatthun± santuµµho c±ti attho. Tisana½ tappana½ titto. Tisadh±tu tappane tapaccayo. Sak±rassa to-±deso. Yath±l±bha santoso, yath±balasantoso, yath±s±ruppasanto so c±ti tividhena santosena santuµµhoti vutta½ hoti. Dakkhoti ta½ ta½ kicce cheko ca kusalo ca v±. So hi kusalakamme aññasmiñca kicc±kicce adandhat±ya s²gha½ gacchat²ti dakkho. Dakkhadh±tu s²ghatthe a. Diµµhujjupaññoti diµµhi-ujupaññoti padacchedo. Uju diµµhipaññ±ya samann±gatoti attho. Kesuci potthakesu diµµhijju paññoti p±µho. Diµµhi-ujupaññoti padacchedo, soye vattho Uj³ti akuµilabh±vena bhavat²ti uju, ajjavo. Ujudh±tu ajjave kvi. Atha v± arati akuµilabh±vena pavattat²ti uju, avaªko. Aradh±tu gatiya½ jupaccayo. Arissa u-±deso. Samm± passat²ti diµµhi, mati. Disadh±tu passane tapaccayo. Tassa raµµh±deso. Dh±tvantalopo ca ² ca. Uju ajjav± diµµhi mati diµµhuju visesanaparanip±tavasena. Pak±rena j±n±ti anicc±divasena avabujjhat²ti paññ±. Papubbañ±dh±tu avabodhane a. Ujudiµµhi ca ujupaññ± ca yassa meti diµµhujjupañño, puggalo. Avikalav²riyoti an³nav²riyo ca paripuººav²riyo c±ti attho. Vih²na½ karot²ti vikalo. Vipubbakaradh±tu karaºe a. Rassalo. V²r±na½ kamma½ v²riya½. Avikala½ an³na½ v²riya½ assameti avikalav²riyo. Na sakk± kus²teneva navalokuttaradhamm± laddhu½, ±raddhav²riyeneva sakk±. Tasm± avikalav²riyoti patthet²ti vutta½ hoti. Bhogav±ti bhuñjitabbasampattisukhena sampanno ca. Bhuñjitabboti bhogo, sampatti. Bhujadh±tu p±lanabyavaharaºesu ºa. Bhogo assa me atth²ti bhogav±. Sa½vibh±g²ti sa½vibhajanas²lo ca sa½vibhajanasampanno ca v±, sa½vibhajati s²len±ti sa½vibh±g². Sa½vibhajanas²loti v± sa½vibh±g², sa½vibhajitu½ s²lamass±ti v± sa½vibh±g². Sa½vibh±ge s²lamass±ti sa½vibh±g². Aya½ tass²lattho. Sa½vibhajati dhammen±ti sa½vibhajanadhammoti v±. Sa½vibhajitu½ dhammo ass±ti v±, sa½vibhajane dhammo ass±ti v± sa½vibh±g². Aya½ taddhammattho. Sa½vibhajana½ s±dhuk±ro assa atthi. S±dhuk±rin± sa½vibhajat²ti v±, sa½vibhajitu½ s±dhuk±r²ti v±, sa½vibhajane s±dhuk±r²ti v± sa½vibh±g². Aya½ tass± dhuk±rattho. Sa½vipubba bhajadh±tu vibh±ge ºa. Jassa go. Atha v± sa½vibhajana½ sa½vibh±go. So me assa atth²ti sa½vibh±g² Assathyatthe ². Paresa½ y±cak±na½ ann±did±navatthu½ nicca½ pariccajanak±r²ti vutta½ hoti. Tikkhoti tikkhappaññav± ca nis±napaññav± v±. Tijana½ nisana½ tikkh±, paññ±. Tijadh±tu nis±ne kha. Jassa ko. Tikkh± paññ± me assa atth²ti tikkho. Assathyatthe ºo. Tikkha paññ±ya sampanno c±ti attho. Paññ±ya ca sabba kusal±na½ dhamm±na½ seµµhatt± m³lak±raºatt± ca tikkhoti patthana½ karoti. Vuttañhi milindapañhe–
“Paññ± pasaµµh± lokasmi½, kat± saddhammaµµhitiy±;
paññ±ya vimati½ hantv±, santi½ pappoti paº¹ito”ti.
S³roti cat³su paris±su aµµhasu paris±su ca v²ro ca. Sattivanto nibbhayoti attho. S³rayate virayate s³ro. Bh±vas±dhanoya½. S³radh±tu vikkantiya½ v²re v± a. Atha v± abhiru-achambhi-anutr±sabh±vena s³rati gacchati pavattat²ti s³ro. S³radh±tu gatiya½ a. S²ho viya parisamajjhe s³rav²rasampanno c±ti attho. S±sani kehi pana saddhammavid³hi s³rasaddassa nibbacana½ na dassita½. Kevala½ pana s³roti visiµµhas³roti atthavivaraºamattameva dassita½. Dhitattoti ettha dhita attoti padacchedo. Dhitoti sam±dhi. Attanti citta½. Ekaggacittasampanno c±ti attho. Dh±ti tiµµhati ek±rammaºehi dhito, ek±rammaºe sampayuttadhamme dh±ret²ti v± dhito, sam±dhi. Dh±dh±tu dh±raºe ta. ¾rammaºa½ arati j±n±t²ti atta½, citta½. Aradh±tu gatiya½ ta. Rassa to. Dhito sam±dhi atta½ citta½ assa meti dhitatto. Saparahitacaroti attahitaparahitacaro, attano ca parassa ca attha½ paµipannako c±ti attho. Attano ca parassa ca hita½ attha½ payojana½ carati paµipajjat²ti saparahitacaro Saparahitasadd³papada caradh±tu caraºe a. D²ghaj²v²ti d²gh±yuko ca. D²ghena j²vitindriyena sampanno v±. D²gho j²vo j²vita½ assa meti d²ghaj²vi. ¾yukappampi d²ghaj²vitasampanno c±ti attho. Arogoti rogaviraho ca ±rogya½ v±. Rujjati bhañjati aªgapaccaªg±n²ti rogo, by±dhi. Rujadh±tu bhaªge ºa. Atha v± rujjati hi½sat²ti rogo. Rujadh±tu hi½s±ya½ ºa. Natthi rogo tassa meti arogo, channavutirog±na½ abh±vo bhaveyyanti attho. Dhaññoti sir²puññapaññ±lakkhaºasampanno ca. Dhaññasaddo hi sir²puññapaññ±lakkhaºav±cakoti daµµhabbo. Vuttañhi vessantaraj±take “dhañña½ maªgala sammatan”ti ca. Temiyaj±take “dhaññapuññalakkhaºasampanna½ putta½ vij±y²”ti ca. Ida½ pana nibbacana½. Dhanana½ sampajjana½ dhañña½, sir²paññ±puññalakkhaº±na½ sampannanti attho. Dhanadh±tu sampanne. Dh±t³na½ anekatthatt± ºyapaccayo. ðak±r±nubandhe lope kate yapaccayena saddhi½ nak±rassa ñak±ra½ katv± dhaññanti r³pasiddhi veditabb±. Atha v± dhana½ sir²paññ± puññalakkhaºasampada½ assa me atth²ti dhañño. Assathyatthe ºyo.