Itiguºasahitanti imin± vuttappak±rena nigrodhabimboty±din± dvatti½samah±purisalakkhaºaguºena sampanna½. Iti-eva½ vuttappak±ra½ guºa½ itiguºa½. Tena saha ito pattoti itiguºasahito, mahes². Aññe hi dvatti½sa mah±purisalakkhaºehi sampann± na honti, cakkavattir±j±no mah±purisalakkhaºehi sampann±pi µhapetv± kosohitavattha guyhalakkhaºa½ avasesehi sampann± honti. Tath±gatoyeva sabbamah±purisalakkhaºehi samann±gato. Tasm± bhagavanta½yeva itiguºasahitanti thomana½ arahat²ti vutta½ hoti. Ta½ mahesinti s²lakkhandh±dike ca nibb±nañca esati gavesat²ti mahes². Ta½ mahesi½ aha½ t²hi dv±rehi nam±mi vand±m²ti sambandho.
Pañcav²satimavandanag±th±vaººan± samatt±.
23. Aya½ pana im±su t²su g±th±su saªkhepatthayojan±. Buddho kattubh³to nigrodhabimbo nigrodhassa parimaº¹alo viya parimaº¹alasar²ro mudukaracaraºo saºhahatthap±do, brahmaghoso brahmuno saro viya aµµhaªgasampannasaravanto, eºijaªgh± eºimigassa jaªgh± viya suvaµµaj±ºuko, kosacch±daªgaj±to usabhav±raº± d²na½ aªgaj±to viya suvaººapadumakaººikasadisena vatthakosena paµicchannena guyhaªgaj±tena samann±gato, punarapi puna-api, sugato buddho suppatiµµhitap±do suvaººa p±dukatalamiva bh³miya½ sama½ suµµhu patiµµhitap±do, m³do d±tuººalomo bhamukantare j±to saºhasukhumo seto suddho uººalomavanto, athamapi tadañña½api, sugato buddho, brahmujuggattabh±vo brahmuno uju-uggata attabh±vo viya ujumeva attabh±vo, n²lakkh² atin²lanettena samann±gato, d²ghapaºhi ±yatapaºhi paripuººapaºhi v±, sukhumamalachav² saºhamalavisuddhataco saºhamala virahitataco v±, thomyarasaggasagg² thomitabbasattara saharaºasahassanh±ru-uddhaggik±. 24. Jino pañcam±rajitav± buddho, catt±l²saggadanto samacatt±l²sa-uttamadanto, samakalapanajo kakacena chinditv± µhapito viya samadanto, antara½sappap²no dvinna½ a½s±na½ khandh±na½ antara½ vemajjhe paripuººapiµµhitalo, cakkenaªkitap±do aµµhasatap±dacakkalakkhaºena lakkhita p±datalo, avira¼adasano avivaradantena sampanno, m±raji pañcam±rajitav± buddho, ussaªkhap±do p±dassa upari µhitena saªkhasadisatt± saªkhan±mikena gopphakena samann±gato, tiµµhanto µhitakova nonamanto anamam±no hutv± ubhayakaramudun± sukhumena hatthadvayena jaººuk±ni jaªgh±ni ±masanto parimajjitu½ sakkonto, vaµµakkhandho suvaºº±liªgo viya samavaµµitagaliko, gotaruºa pakhumako ta½muhuttaj±tarattavacchassa cakkhubhaº¹o viya vippasannacakkhubhaº¹o, vippasannacakkhubhaº¹ena samann±gato v±, s²hapubba¹¹hak±yo s²hassa pubba¹¹hak±yo viya paripuººak±yo. 25. Sugato buddho, sattap²no dvihatthap±da-a½sak³µa-ekagalavasena sattasu µh±nesu paripuººama½siko, d²ghaªguli sama-±yatahatthap±daªguli, atha tadañña½ loma k³pekalomo ekekalomak³pe ekekaj±talomo, sampannod±tad±µho sampannasukkad±µho, kanaka samataco suvaººena sadisacammo n²lamuddhaggalomo n²la½ uddha½ agg± koµi hutv± mukhasobha½ ullokayam±no viya µhitalomo, sambuddho tath±gato, th³lajivho mudud²ghaputhulajivh±ya sampanno, atha tadañña½, s²hahanuko s²hassa heµµh±hanu viya paripuººahanuko, j±likapp±da hattho kusalena va¹¹hakin± v±tap±ne samm±yojita j±la½ viya cammena appaµibaddhahatthap±daªgulantaro, n±tho buddho, uºh²sas²so rañño uºh²sapaµµo viya virocam±no pakatima½sapiº¹asaªkh±to uºh²sapaµµas²so, iti guºasahita½ eva½ imin± vuttappak±rena dvatti½samah±purisalakkhaºaguºena samann±gata½ ta½ mahesi½ buddha½ t²hi dv±rehi aha½ nam±mi vand±m²ti.
T²su g±th±su saªkhepatthayojan± samatt±. Imissa½ pana namakk±rap±¼iya½ dvatti½samah±purisalakkhaºa½ buddhavacanap±¼iya½ ±gatanay±nukkamena na vutta½. G±th±bandhavasena chand±nurakkhaºatthameva pana nigrodhabimboty±din± akkamena vutta½. Tasm± p±theyyavagge lakkhaºasutte vutta½ dvatti½samah±purisalakkhaºakkama½ saªkhepena dassayiss±ma bahussutapaññ±va¹¹hanattha½. 1 . Buddho suppatiµµhitap±do 2. heµµh±p±datalesu cakkaj±to 3. ±yatapaºhi 4. d²ghaªguli 5. mudutaluna hatthap±do 6. j±lahatthap±do 7. ussaªkhap±do 8. eºijaªgho 9. µhitakova anonamanto ubhohi p±ºitalehi j±ºuk±ni parimasati 10. kosohita vatthaguyho 11. suvaººavaººo kañcanasannibhattaco 12. sukhumacchav² 13. ekekalomak³pesu ekekalomo 14. n²lamuddhaggalomo 15. brahmujugatto 16. sattussado 17. s²hapubba¹¹hak±yo 18. citantara½so 19. nigrodhaparimaº¹alo 20. samavaµµakkhandho 21. rasaggasagg² 22. s²hahanuko 23. catt±l²sadanto 24. samadanto 25. avira¼adanto 26. susukkad±µho 27. pahuta jivho 28. brahmasaro 29. abhin²lanetto 30. gopa khumo 31. uºº± bhamukantare j±t± od±t± mudut³la sannibh± 32. uºh²sas²soti dvatti½samah±purisalakkhaºassa kamo veditabbo. Im±ni pana bhagavato dvatti½samah±purisalakkhaº±ni p±ram²puññakammena yath±raha½ kammasarikkhaka½ labbhant²ti veditabb±ni. T±ni pana kamm±ni p±theyyavagge lakkhaºasutte vutt±ni, t±ni panettha oloketv± gahetabb±n²ti.
Tisso vandanag±th±vaººan± samatt±.
26. Buddhobuddhotighoso atidulabhataro k± kath± buddhabh±vo,
loke tasm± vibh±v² vividhahitasukha½ s±dhavo patthayant±;
iµµha½ attha½ vahanta½ suranaramahita½ nibbhaya½ dakkhiºeyya½,
lok±na½ nandiva¹¹ha½ dasabalamasama½ ta½ namassantu nicca½;
26. eva½ sugatanti-±d²hi pañcav²sativandanag±th±hi buddhassa paº±ma½ katv± id±ni tassa vandane uyyojana½ karonto ±ha buddho buddhotighoso ty±dig±tha½; aya½ pana saddhar±g±th±ti daµµhabbo; tattha pana loke buddho buddhoti ghoso atidulabhataro buddhabh±vo k± kath±ti sambandho; ettha ca loketi manussaloke tiloke v± anantacakkav±¼a loke v±; buddho buddhotighosoti buddho buddho iti kittisaddo thutisaddo v±; ghusana½ ghoso; ghusiyati kathiyat²ti v± ghoso, kittisaddo; ghusadh±tu sadde ºa; atha v± ghusiyati thaviyat²ti ghoso, thutisaddo; tena vutta½ p±r±jikaº¹aµµhakath±ya½ “kittisaddoti kitti-eva; thutighoso v±”ti; buddho buddho iti pavatto ghoso thutighosoti buddhobuddhotighoso; atidulabhataroti ativiya dullabhatamo; dullabhataroti hi vattabbe chand±nurakkhaºattha½ lak±ralopena dulabhataroti vutta½; dukkhena labhiyat²ti dullabho; dupubbalabhadh±tu labhane a; atha v± labhassa asamiddhanti dullabho, dubbhij±neyya abyay²bh±vasam±soya½; dusaddo asamiddhattho, yath± dubbhikkhoti; ati viya dullabhoti atidulabho; tesa½ visesena atidullabhoti atidulabhataro; buddh± hi loke kad±ci karahaci uppajjanti; tasm± buddho buddhoti ghoso atidulabhataroti vutta½; vuttañheta½ c³¼avaggakhandhake “ghosopi kho eso gahapati dullabho lokasmi½, yadida½ buddho buddho”ti; yath± ca hi loke udumbarikapuppha½ dullabha½; candamhi sasaka½ hatthena gaºhitu½; v±yas±na½ kh²ra½, eva½ buddhabh±vo atidullabhataroti vutta½ hoti; aya½ pana h²n³pam±ti daµµhabb±; vuttañheta½ apad±nap±¼iya½–
“udumbarikapuppha½va candamhi sasaka½ yath±;
v±yas±na½ yath± kh²ra½, dullabha½ lokan±yakan”ti ca;
dullabho buddhupp±do lokasmin”ti ca.
Kiñc±pi hi loke cakkavattir±j³na½ uppajjam±no dullabho. Ekasmimpi pana kappe cakkavattir±j±no anek± uppajjanti. Tath±gat± pana loke uppajjam±n±pi ekasmi½ kappe eka dviti catu pañca buddh±yeva uppajjanti, na taduttari. Yasm± hi asaªkhyeyyepi kappe tath±gatasuñño hoti. Tasm± tath±gatasseva kad±ci karahaci uppajjanato buddhobuddhotighoso atidulabhataro k± kath± buddhabh±voti vutto. Vuttampi ceta½ bhagavat± mah±parinibb±nasamaye “devat± ±nanda ujjh±yanti. Dur±vatamh± ±gat± tath±gata½ dassan±ya kad±ci karahaci tath±gat± loke uppajjanti arahanto samm±sambuddh±. Ajja rattiy± pacc³sasamaye tath±gatassa parinibb±na½ bhavissati. Ayañca mahesakkho bhikkhu bhagavato purato µhito ov±rento otarento v± na maya½ labh±ma pacchime k±le tath±gata½ dassan±y±”ti. Buddhabh±voti buddhassa bh±vo. K± kath±ti ki½ vattabbo-ev±ti attho. Kasm± pana buddho atidullabhataroti ca, buddho kad±ci karahaci uppajjant²ti ca vutta½. Nanu buddh± loke anek± uppajjant²ti. Saccameta½. Buddho n±ma pana anek±saªkhyeyyav±rena v± anek±saªkhyeyyadivasam±sasa½vacchara½ v± anek±saªkhyeyyakappa½ v± dasap±ramiyo ca pañcamah±paricc±ge ca p³retv±va bhavitu½ sakkoti, na ekekav±r±din±. Atha kho pana antamaso kappasatasahass±dhik±ni catt±ri asaªkhyeyy±ni dasap±ramiyo ca pañca mah±paricc±ge ca p³retv±va buddho bhavitu½ sakkoti. Tasm± buddho atidullabhataroti ca, buddh± kad±ci karahaci uppajjant²ti ca vuttanti. Eva½ buddhassa atidullabhataratt± ca kad±ci karahaci uppannatt± ca-eva buddhobuddhoti kittayantassa mahapphala½ hoti. Vuttañheta½ apad±ne–
“Buddhoti kittayantassa, k±ye bhavati y± p²ti;
varameva hi s± p²ti, kasiºenapi jambud²pass±”ti.
Tasm±ti yasm± buddho buddhoti ghoso atidullabhataro, buddhabh±vo k± kath±. Tasm±. Vibh±v²ti medh±v². Te hi hit±hita½ k±raº±k±raºa½ v± visesena bh±veti pak±set²ti vibh±v±, paññ±. Vipubba bh³dh±tu satt±ya½ ºa. S± etesa½ atth²ti vibh±v²ti vuccanti, s±dhavo labbhati. Ta½ pana s±dhavoti pade visesana½. Vividhahitasukhanti n±nappak±ra½ lokiyalokuttara saªkh±ta½ hitasukha½. Tassa pana attho heµµh± vuttoyeva. Ta½ pana patthayant±tipade kamma½. S±dhavoti sappuris±. Te hi saparahita½ s±dheti nibbattet²ti s±dhavoti vuccati. S±dhadh±tu sa½siddhiya½ avo. Tassa pana padassa namassant³ti padena kattubh±vena sambandho. Patthayant±ti y±cant±. Vividhahitasukha½ patthayanti y±cant²ti patthayant±, s±dhavo. Patthadh±tu y±cane anto. Yak±r±gamo. Ta½ pana s±dhavotipade visesana½. Iµµhanti k±mayam±na½. Icchitabba½ kamitabbanti iµµha½. Isudh±tu icch± kant²su tapaccayo. Tassa raµµho, dh±tvantalopo. Atthanti diµµhadhammikasampar±yik±di-attha½. Atthiyati patthiyat²ti attho, vip±k±nisa½saphala½. Atthadh±tu y±can±ya½ a Atha v± asati bhavati phalabh±ven±ti attho. Asadh±tu bhuvimhi tha. Ta½ pana padadvaya½ vahantantipade kamma½. Vahantanti dh±raka½. Vahati harat²ti vahanto, buddho. Vahadh±tu vahane p±puºane v± anto. Buddho hi satt±na½ lokiyalokuttarahitasukha½ dhammadesan±ya dh±ret²ti attho. Suranaramahitanti devehi ca manussehi ca catupaccay±d²hi p³jita½. Ida½ panettha nibbacana½. Issariyak²¼±d²hi suranti dibbant²ti sur±, dev±. Suradh±tu dittiya½. Atha v± suranti ²santi devissariya½ p±puºanti virocanti c±ti sur±, dev±. Sundar± r± v±c± etesanti v± sur±, dev±. Khandhasant±na½ naranti nent²ti nar±, manuss±. Naradh±tu nayane a. Sur± ca nar± ca suranar±. Tehi mahitabb± p³jitabb±ti suranaramahito, buddho. Mahadh±tu p³j±ya½ ta. Ta½ suranaramahita½. Nibbhayanti abhaya½. Bhiyate bhaya½. Natthi bhaya½ etass±ti nibbhayo, buddho. Ta½ nibbhaya½. Tath±gatassa aµµhasu paris±su kenaci k±raºena bhaya½ hadayacalana½ kampana½ natth²ti attho.