Catuv²satimavandanag±th±vaººan± samatt±.

25. Tatiya g±th±ya½ sugatoti buddho kattubh³to. Tassa pana padassa sattapp²noty±d²hi padehi tulyaliªgattabh±vena sambandho. Sattapp²noti dvihatthap±da a½sak³µa ekagalavasena sattasu µh±nesu paripuººama½sikoti attho. ¾cariy± pana paripuººadvihatthap±da a½sak³µa khandhasaªkh±tasattaµµh±noti attha½ vadanti. Ma½sena p²ºati parip³rat²ti p²no. P²ºate parip³rate v± p²no. P²ºadh±tu p²ºane, p³raºe v± ºa. ðassa no. Dve hatthapiµµhiyo dve p±dapiµµhiyo dve a½sak³µ±ni ekagalo c±ti sattasu µh±nesu p²no paripuººo ma½so ass±ti sattap²no, sugato labbhati. Aññesañhi hatthap±dapiµµh²su nh±ruj±l± paññ±yanti a½sak³µagalesu aµµhikoµiyo. Te manuss± pet± viya kh±yanti. Na tath±gato. Tath±gato pana sattasu µh±nesu paripuººama½sussadatt± nigu¼anh±ruj±lehi hatthapiµµh±d²hi vaµµetv± µhapitasuvaººavaºº±liªgasadisena galena s²l±r³paka½ viya cittakammar³paka½ viya ca kh±yati, tasm± sattapp²noti thometi.
Brahm±yusutte pana “sattussado”ti p±µho. Tassa pana sattasu µh±nesu paripuººama½sussadoti attho daµµhabbo.
D²ghaªgul²ti d²gha-aªgul²ti padacchedo. Sama-±yatahattha p±daªgul²ti attho. Aªgati uddha½ gacchat²ti aªguli. Aªgati ta½ ta½ k±yaªga½ par±masati et±y±ti v± aªguli, karas±kh±. Agidh±tu gatiya½ ulipaccayo. Atha v± aªga½ k±yaªga½ ulati gacchati par±masati et±y±ti aªguli, karas±kh±. Aªga sadd³papada-uladh±tu gatiya½ i. Samad²gh± aªguli hattha p±daªguli yassa soti d²ghaªguli, sugato. Samad²gh± hatthap±daªguli atth²ti attho. Yath± hi aññesa½ k±ci aªguli d²gh± hoti k±ci rass±, na eva½ tath±gatassa. Tath±gatassa pana makkaµasseva d²ghahatthap±daªguliyo m³le th³l± anupubbena gantv± agge tanuk± niyy±satelena madditv± vaµµitaharit±lavaµµasadis± honti. Tasm± d²ghaªgul²ti thometi. Math±ti ma-ath±ti padacchedo. Mak±ro hi padasandhikaro. Ath±ti atthantare nip±to. Tadaññanti attho.
Lomak³pekalomoti lomak³pa-ekalomoti padacchedo. Ekekalomak³pe ekekaj±talomoti attho. Cammama½sa½ lun±ti chindat²ti lomo, va¹¹ham±na½ lunitabbanti v± lomo, l³dh±tu chedane manipaccayo. Kuvuccati udaka½, ta½ p±ti rakkhat²ti k³po. Kupubbap±dh±tu rakkhane kvi. Ussa d²gho. K³po viy±ti k³po, atha v± kuvuccati loma½, ta½ p±ti rakkhat²ti k³po. Abhidh±naµ²k±ya½ pana “kusadde po. D²gh±di. K³po. Kena ubhat²ti v± k³po. Bhassa po”ti vutta½. Lomassa k³po lomak³po. Tasmi½ tasmi½ j±to ekeka lomo yass±ti lomak³pekalomo, sugato. Yath± hi aññesa½ ekekasmimpi lomak³pe anek±ni lom±ni j±yanti, na eva½ tath±gatassa. Tath±gatassa pana ekekasmi½ lomak³pe ekekalomo j±yati. Vuttañhi brahm±yusutte “ekekalomo kho pana bhava½ gotamo. Ekek±ni lom±ni lomak³pesu j±t± n²”ti. Tasm± lomak³pekalomoti thometi.
Sampannod±tad±µhoti sampanno-od±tad±µhoti padacchedo. Sampannasukkad±µhoti attho. Sampajjat²ti sampanno. Sa½pubbapadadh±tu gatiya½ ta. Tassa anno. Avad±yati avakhaº¹iyati aññavaººobh±santi od±to. Avapubba d±dh±tu avakhaº¹ane ta. Da½sati odan±di½ et±y±ti d±µho, dantaviseso. Da½sadh±tu da½sane µho. Da½sissa d±. Sampanno ca od±to ca d±µho yass±ti sampanno d±tad±µho, sugato. Aññesañhi p³tidant± uµµhahanti. Tena k±ci d±µh± k±¼±pi vivaºº±pi honti. Tath±gato pana sukkad±µho osadhit±rakampi atikkamma virocam±n±ya pabh±ya samann±gatad±µho hoti. P±¼iya½ pana “susukkad±µho”ti p±µho. Ayamevattho. Tasm± sampannod±tad±µhoti thometi.
Kanakasamatacoti suvaººena sadisacammo. Kanati dibbati obh±sen±ti kanaka½. Kaniyati icchiyati manusse h²ti v± kanaka½, suvaººa½. Kanadh±tu dittigatikant²su akapaccayo, sa½sadisena amati gacchati pavattat²ti sama½. Sa½pubba-amadh±tu gatiya½ a. Tacati ma½sa½ ch±deti sa½varati v±ti taco, tacati dibbati suvaººobh±sen±ti v± taco, camma½. Tacadh±tu sa½varaºaditt²su a. Kanakena suvaººena samo sadiso taco yass±ti kanaka samataco, sugato. Yath± hi aññesa½ taco koci n²lataco setataco p²tataco hoti, na eva½ tath±gatassa. Tath±gatassa pana j±tihiªgulakena majjitv± nisad±ya gha½sitv± gerukaparikamma½ katv± µhapita ghanasuvaººar³paka½ viya kañcanasadisataco hoti. P±¼iya½ pana “suvaººavaººo kañcanasannibhattaco”ti vutto. Ettha ca suvaººavaººo viya vaººo yass±ti suvaººavaººo, kañcanena sannibha½ sadisa½ tacamass±ti kañcanasannibhattacoti vacanattho k±tabbo. Ettha ca suvaººavaººanti imin± tath±gatassa ghanasiniddhasaºhasar²rata½ dasseti. Kañcanasannibhattacoti imin± chavivaººa½ dasseti. Atha v± vevacanameta½ padadvaya½. Tasm± kanakasamatacoti thometi.
N²lamuddhaggalomoti n²la½ uddha½ aggalomoti padacchedo. N²la½ uddha½ agg± koµi hutv± mukhasobha½ ullokayam±no viya µhitalomo, n²l±ni uddha½ agg±ni koµ²ni hutv± µhit±ni lom±ni yass±ti n²lamuddhaggalomo, sugato. Yath± hi aññesa½ lom±ni heµµh± agg±ni hutv± tiµµhanti, na eva½ tath±gatassa. Tath±gatassa pana lom±ni ±vaµµapariyos±ne uddha½ agg±ni hutv± mukhasobha½ ullokayam±n±ni viya tiµµhanti. Vuttañheta½ brahm±yusutte “uddhaggalomo bhava½ gotamo. Uddhagg±ni lom±ni j±t±ni n²l±ni añjanavaºº±ni kuº¹al±vaµµ±ni padakkhiº±vaµµakaj±t±n²”ti. Tasm± n²lamuddhaggalomoti thometi.
Sambuddhoti tath±gato. So hi anaññabuddho hutv± s±ma½yeva catt±ri sacc±ni bujjhat²ti sambuddhoti vuccati. Tassa pana padassa th³lajivhoty±d²hi t²hi padehi tulyaliªgattabh±vena sambandho.
Th³lajivhoti mudud²ghaputhula jivh±ya sampannoti attho. G±th±bandhavasena hi mudud²ghasaddalopa½ katv± eva½ vutta½. Tena vutta½ aµµhakath±ya½ “mudujivh± d²gh± th³l± vaººa sampann±”ti. Th³lati br³hat²ti th³l±, jivh±. Th³ladh±tu buddhiya½ a. J²vati p±ºa½ dh±ret²ti jivh±, rasan±. J²vadh±tu p±ºadh±raºe hapaccayo. J²vanti satt± etena rasen±ti j²vita½, chabbidharaso. Ta½ avh±yat²ti jivh±, jivh±pas±dar³pa½. Sambh±rajivh± µh±n³pac±rena labbhati. J²vitasadd³papada avhadh±tu avh±yane a. J²vita-avh±ti vattabbe niruttinayena vitasaddalopa½ katv± jivh±ti vutta½. Th³l± mahant± d²gh± muduk± jivh± yass±ti th³lajivho, sambuddho. Aññesañhi jivh± th³l±pi hoti kis±pi rass±pi thaddh±pi visam±pi. Tath±gatassa pana mudujivh± d²gh± puthul± vaººa sampann± hoti. So ta½ lakkhaºa½ pariyesitu½ ±gat±na½ brahm±yubr±hmaº±d²na½ kaªkh±vinodanattha½ jivh±ya mudukatt± ta½ jivha½ kathinas³ci viya vaµµetv± ubhopi n±sik±sot±ni par±masati, d²ghatt± ubho kaººasot±ni par±masati, puthulatt± kesantapariyos±na½ kevalampi nal±µa½ paµicch±deti, eva½ tass± mudud²ghaputhulabh±va½ pak±sento kaªkh±vinodeti, eva½ tilakkhaºasampanna½ jivha½ sandh±ya th³la jivhoti thometi. P±¼iya½ pana “pah³tajivho”ti p±µho. Ayamevattho.
Ath±ti atthantaratthe nip±to. Tadaññanti attho. S²hahanukoti s²hassa heµµh± hanu viya paripuººa hanuko. S²hasaddattho heµµh± vuttoyeva. Hanati odan±d²na½ vaººavisesa½ n±set²ti hanu. Hanadh±tu hi½s±ya½ u. S²hassa heµµh± hanu viya hanu yass±ti s²hahanuko sambuddho. Sam±sante ko. S²hassa hi heµµhimahanumeva paripuººa½ hoti, na uparima½. Tath±gatassa pana s²hassa heµµhima½ viya dvepi paripuºº±ni dv±dasiya½ pakkhassa candasadis±ni honti. Tasm± s²hahanukoti thometi.
J±likapp±dahatthoti kusalena va¹¹hakin± v±tap±ne samm±yojitaj±la½ viya cammena appaµibaddhahatthap±daªgulantaro. Jalati dibbat²ti j±la½, jaladh±tu dittiya½ ºa. J±la½ assa atthi tasmi½ v± vijjat²ti j±lika½, v±tap±na½. Assathyatthe ºiko. Atha v± j±la½ eva j±lika½. Pajjati gacchati eten±ti p±do, caraºo. Padadh±tu gamane ºa. Ta½ ta½ bh±ra½ harat²ti hattho, karo. Haradh±tu haraºe tho. J±lika½ viya hatthap±daªgulantara½ yass±ti j±likapp±dahattho, sambuddho. Kusalena va¹¹hakin± v±tap±ne samm±yojit±ni j±lasadis±ni hatthap±daªgulantar±ni honti. Na ca cammena paµibaddha-aªgulantar±n²ti attho. Ettha j±likapp±dahatthaªgulantaranti vattabbe uttarapadalopena eva½ vutta½. Cammena paµibaddhahatthap±daªgulantaro hi phaºahatthako purisadosena upahato pabbajjampi na labhati. Tath±gatassa pana catasso hatthaªguliyo pañcapi p±daªguliyo ekappam±º± honti. T±sa½ ekappam±ºa t±ya yavalakkhaºa½ aññamañña½ paµivijjhitv± tiµµhati. Athassa hatthap±d± kusalena va¹¹hakin± samm±yojitaj±lav±ta p±nasadis± honti, tasm± j±likapp±dahatthoti thometi. P±¼iya½ pana “j±lahatthap±do”ti p±µho. Ayamevattho.
N±thoti buddho kattuvasena. So hi n±thati vineyy±na½ hitapaµipatti½ y±cati, parasant±nagata½ v± kilesabyasa½ upat±peti, paramena cittissariyena samann± gato Sabbasatte v± guºehi ²sati abhibhavati, veneyy±na½ hitasukha½ v± ±s²sat²ti n±thoti vuccati. Vuttañhi saddan²tiya½ “n±thadh±tu y±cane upat±pe issariye ±sisane c±ti cat³svatthesu pavattat²”ti.
Tassa pana padassa uºh²sas²sotipadena tulyaliªgattabh±vena sambandho. Uºh²sas²soti rañño baddha-uºh²sa paµµo viya virocam±no pakatima½sapiº¹asaªkh±to uºh²sapaµµas²so. Nal±µe nahiyati bandhiyat²ti uºh²so. Upubbanahadh±tu bandhane, ²so. Vaººavik±ro. Vuttañhi j±liniya½
“Vaºº±gamo vaººavipariy±yo,
dve c±pare vaººavik±ran±s±;
dh±t³namatth±tisayena yogo,
taduccate pañcavidha½ niruttin”ti.
Tattha ca avijjam±nassa ±gam± vaºº±gamo n±ma. Vijjam±na-akkhar±na½ heµµhupariy±yavasena vaººavipariy±yo n±ma. Aññakkharassa aññakkhar±pajjanat± vaººavik±ro n±ma. Vijjam±nakkharavin±so vaººavin±so n±ma. Tattha tattha yath±yoga½ visesatthayogo dh±t³na½ atth±tisaya yogo n±m±ti adhipp±yo. Ettha pana nak±rassa ºak±ra½ katatt± vaººavik±roti daµµhabbo. M±l±di½ siyati bandhiyat²ti s²so, uttamaªgo. Sidh±tu bandhane ²so. R±j³na½ uºh²sapaµµena veµhitas²so viya s²so yass±ti uºh²sas²so. Atha v± r±j³na½ uºh²sa½ viya sabbattha parimaº¹alas²so yass±ti uºh²sas²so, n±tho.
Vuttañhi brahm±yusuttaµµhakath±ya½ “uºh²sas²soti ida½ paripuººanal±µañceva paripuººas²sañc±ti dve atthavase paµicca vutta½. Tath±gatassa hi dakkhiºakaººac³¼ikato paµµh±ya ma½sapaµa½ uµµhahitv± sakala½ nal±µa½ ch±dayam±na½ p³rayam±na½ gantv± v±makaººac³¼ik±ya patiµµhita½. Rañño baddha-uºh²sapaµµo viya virocati. Pacchimabhavikabodhisatt±na½ kira ima½ lakkhaºa½ viditv± r±j³na½ uºh²sapaµµa½ aka½su. Aya½ t±va eko attho. Aññe pana jan± aparipuººas²s± honti. Keci kapis²s±, keci phalas²s±, keci aµµhis²s±, keci tumba s²s±, keci pabbh±ras²s±. Tath±gatassa pana ±raggena vaµµetv± µhapita½ viya suparipuººa½ udakapupphulasadisa½ s²sa½ hoti. Tattha purimanayena uºh²saveµhitas²so viy±ti uºh²sas²so. Dutiyanayena uºh²sa½ viya sabbattha parimaº¹ala s²soti uºh²sas²so”ti. Taµµ²k±yañca “dve attha vase paµicca vuttanti, yasm± buddh± cakkavattino ca paripuººa nal±µat±ya paripuººas²sabimbat±ya uºh²sas²s±ti vuccanti. Tasm± te dve atthavase paµicca uºh²sas²soti vuttan”ti vaººeti. Tasm± uºh²sas²soti thometi.