Mudukaracaraºoti saºhahatthap±do. Ettha ca mudusaddo saºhasukhumav±cako anipphannap±µipadiko. Atha v± mudeti modayati satteti mudu, saºhahatthap±do. Mudadh±tu modane h±se v± u. Ta½ ta½ kamma½ karoti eten±ti karo, hattho carati gacchati etena ta½ ta½ µh±nanti caraºo, p±do. Caradh±tu gatiya½ yu. Mudukaro ca caraºo ca yass±ti mudukaracaraºo, buddho. Sappi maº¹e os±ritv± µhapita½ satav±ra½ vihatakapp±sapaµala½ viya muduj±tamattakum±rassa viya ca niccak±la½ muduhattha p±doti attho.
Brahmaghoseºijaªghoti brahmaghoso eºijaªghoti padacchedo. Brahmaghosoti brahmuno saro viya aµµhaªga sampannasaravantoti attho. Jh±n±diguºehi br³hati va¹¹hat²tibrahm±. Br³hadh±tu manipaccayo. Ghusiyati saddiyati kathiyat²ti ghoso, saro. Ghusadh±tu sadde ºa. Brahmuno ghoso saro brahmaghoso, so viya ghoso saro yass±ti brahmaghoso, buddho. Yath± hi mah±brahmuno pittasemhehi apalibuddhatt± saro visuddho hoti, evameva tath±gatenapi kata½ kamma½ vatthu½ sodheti, vatthussa suddhatt± n±bhito paµµh±ya samuµµhahanto saro visuddho aµµhaªgasamann±gatoti attho. Tasm± brahmaghoso viya aµµhaªgasamann±gatasaravantoti thometi.
Eºijaªghoti eºimigassa jaªgh± viya suvaµµaj±ºuko. Eti gacchat²ti eºi, migo. Idh±tu gatiya½ ºi. J±yati kamanamet±y±ti jaªgho, j±ºu. Janadh±tu janane gho. Nassa niggahit±deso. Eºimigassa jaªgho viya jaªgho yassa soti eºijaªgho, buddho. Yath± hi eºimigassa jaªgho suvaµµo hoti, evameva buddhassa ma½sussadena paripuººajaªgho. Na ekato bandhapiº¹ikama½so. Samantato samasaºµhitena ma½sena parikkhitt±hi suvaµµit±hi s±li gabbhayavagabbhasadis±hi jaªgh±hi samann±gatoti attho. Tasm± eºimigajaªghasadiso suvaµµaj±ºukoti thometi.
Kosacch±daªgaj±toti kosacch±da-aªgaj±toti padacchedo. Usabhav±raº±d²na½ aªgaj±to viya suvaººapaduma kaººikasadisena vatthakosena paµicchannena guyhaªgaj±tena samann±gatoti attho. Kusati tiµµhati etth±ti koso. Kusadh±tu gatiya½ ºa. Ch±diyat²ti ch±do. Chadadh±tu paµicchanne ºa. Kosena ch±do kosacch±do. Aªge sar²r±vayave j±tanti aªgaj±ta½. Kosacch±da½ aªgaj±ta½ byañjana½ yass±ti kosacch±daªgaj±to, buddho. Bhagavato hi usabhav±raº±d²na½ aªgaj±to viya suvaººapadumakaººi kasadisena kosohitavatthaguyhena byañjanena samann±gatoti attho. Tasm± kosacch±daªgaj±tasampannoti thometi. Punarap²ti puna ap²ti padacchedo. Rak±r± gamo Pun±ti eso atthantaratthe nip±to. Apisaddo sampiº¹anattho. Sugatoti buddho. So hi sundara½ nibb±na½ gacchat²ti sugatoti vuccati.
Suppatiµµhitap±doti suvaººap±dukatalamiva bh³miya½ sama½ suµµhu patiµµhitap±do. Sama½ suµµhu bh³miya½ patiµµhat²ti suppatiµµhito, p±do. Su pati pubbo µh± dh±tu gatinivattiya½ ta. Pajjati gacchati eten±ti p±do. Padadh±tu gatimhi ºa. Suppatiµµhito p±do yass±ti suppatiµµhitap±do, sugato. Yath± hi aññesa½ bh³miya½ p±da½ µhapent±na½ aggatala½ v± paºhi½ v± passa½ v± paµhama½ phusati vemajjha½ v± pana chidda½ hoti, ukkhipant±nampi aggatal±d²su ekakoµµh±sova paµhama½ uµµhahati, na eva½ tassa. Tassa pana suvaººap±dukatala½ viya ekappah±reneva sakalap±datala½ bh³mi½ phusati, bh³mito uµµhahati. Sacepi hi bhagav± anekasataporisa½ naraka½ akkamiss±m²ti p±da½ n²harati, t±vadeva ninnaµµh±na½ v±tap³rita½ viya kamm±rabhasta½ unnamitv± pathav²sama½ hoti, unnataµµh±nampi anto pavisati, d³re akkamiss±m²ti abhin²harantassa sineruppam±ºopi pabbato seditavetthaªkuro viya namitv± p±dasam²pa½ ±gacchati. Tath± hissa yamakap±µih±riya½ katv± yugandharapabbata½ akkamiss±m²ti p±de abhin²harato pabbato namitv± p±dasam²pa½ ±gato. So ta½ akkamitv± dutiyap±dena t±vati½sabhavana½ akkami. Na hi cakkalakkhaºena patiµµh±tabbaµµh±na½ visama½ bhavitu½ sakkoti. Kh±ºu v± kaº¹ako v± sakkharakathal± v± ucc±rapass±vo v± khe¼asiªghaºik±d²ni v± purimatar±va apagacchanti. Tattha tattheva pathavi½ pavisanti. Tath±gatassa hi s²latejena paññ±tejena dhammatejena dasanna½ p±ram²na½ ±nubh±vena aya½ mah±pathav² sam± mudu pupph±kiºº± honti. Tatra tath±gato sama½ p±da½ nikkhipati. Sama½ uddharati, sabb±vantehi p±datalehi bh³mi½ phusati, tasm± suppatiµµhitap±doti thometi.
M³do d±tuººalomoti muda od±ta uººalomoti padacchedo. Bhamukantare j±to saºhasukhumo seto suddho uººalomavantoti attho. Ettha ca mudasaddo saºhasukhumav±cako anipphannap±µipadiko. Atha v± mudeti mudayati satteti mudo, sukhumo. Mudadh±tu modane a. Avad±yati khaº¹iyat²ti od±to. Avapubba d±dh±tu avakhaº¹ane ta. Atha v± avad±yati sujjhat²ti od±to, yath± vod±nanti. Mudo ca od±to ca mudod±to, uºati uddha½ gacchat²ti uºº±, lomo. Uººasaddo hi loke lomasaddapariy±yoti vadanti ±cariy±. Ma½sassa upari pavattat²ti attho. Uºadh±tu gatiya½ ºa. Ma½sacamm±ni lun±ti chindat²ti lomo. Ludh±tu chindane manipaccayo. Lunitabboti v± lomo, uºº± ca s± lomo c±ti uººalomo, lomaviseso. Mudo d±to uººalomo yassa soti mudod±tuººa lomo, sugato. Uºº±loma½ pana bhagavato dvinna½ bhamuk±na½ vemajjhe n±simatthakeyeva j±ta½. Uggantv± pana nal±µamajjhe j±ta½. Sappimaº¹e os±retv± µhapitasata vitatakapp±sapaµala½ viya muda½. Parisuddha-osadhit±rakavaººa½ viya ca sippalit³lalat±t³la½ viya ca vigatamalena od±ta½ uºº±loma½ atthi, na aññesanti attho. Vuttañheta½ brahm±yusutte
“Uºº± kho panassa bhoto gotamassa bhamukantare j±t± od±t± mudu t³lasannibh±”ti.
Ta½ paneta½ koµiya½ gahetv± ±ka¹¹hiyam±na½ upa¹¹ha b±huppam±ºa½ hoti. Vissaµµha½ dakkhiº±vaµµavasena ±vaµµitv± uddhagg± hutv± santiµµhati. Suvaººaphalakamajjhe µhapitarajata pupphu¼aka½ viya, suvaººaghaµato nikkhammam±na½ kh²radh±ra½ viya aruºappabh±rañjite gaganatale osadhit±raka½ viya ca atimanohar±ya siriy± virocati, tasm± m³dod±tuººalomoti thometi.
Athamap²ti tadañña½ api. Sugatoti buddho. So hi sundarav±ca½ gadati vadat²ti sugatoti vuccati. Brahmujuggattabh±voti brahma-uju-uggata-attabh±voti padavibh±go. Brahmuno uju uggata-attabh±vo viya ujumeva uggata-attabh±vo d²ghasar²roti attho. Brahm±yusutte pana “brahmujugatto”tip±µho. Tadaµµhakath±yañca brahmujugattoti brahm± viya ujugatto ujumeva uggatad²ghasar²roti vivarati. Ta½ pana sandh±ya brahmujuggattabh±voti vutta½.
Aya½ panettha vacanattho. Jh±n±diguºehi upar³paribr³hati va¹¹hat²ti brahm±. Br³hadh±tu va¹¹hane ma, arati avaªkabh±vena pavattat²ti uju, avaªko. Aradh±tu gatiya½ jupaccayo. Arissa u-±deso. Uddha½ gacchati p±puº±t²ti uggato. Upubba gamudh±tu gatiya½ to. ¾hito ±ropito aha½ m±no etth±ti att±, sar²ro. ¾pubba dh± dh±tu ropane manipaccayo tupaccayo v±. Dhassa to. Massa to. Atha v± sukhadukkha½ adati anubhavat²ti att±. Adadh±tu anubhavane manipaccayo. Kacc±yanasaddasatthe pana “sukhadukkha½ adati bhakkhat²ti att±, j±tijar±maraº±d²hi adiyate bhakkhiyateti v± att±. ¾tum±”ti vutta½. Khy±d²hi manimaca tov±ti suttena padasiddhi veditabb±. Att±ti abhidh±na½ buddhi ca bhavanti etasm±ti attabh±vo, r³pak±yo. Anuµ²k±ya½ pana “±hito aha½ m±no etth±ti att±, so-eva bhavati uppajjati na paraparikappito viya niccoti attabh±vo. Att±ti v± diµµhigatikehi gahetabb±k±rena bhavati pavattat²ti attabh±vo”ti vutta½ Brahmuno ujumeva uggato attabh±vo viya ujumeva uggato attabh±vo yassa soti brahmujuggattabh±vo, sugato. Yebhuyyena hi satt± khandhe kaµiya½ j±ºus³ti t²su µh±nesu namanti. Thoka½ kaµiya½ namant± pacchato namanti. Itaresu dv²su µh±nesu purato. D²ghasar²r± paneke pass± vaªk± honti, eke mukha½ unnametv± nakkhatt±ni gaºayant± viya caranti, eke appama½salohit± s³lasadis± honti, pavedham±n± gacchanti, tath±gato pana ujumeva uggantv± d²ghappam±ºo devanagare ussitasuvaººa toraºa½ viya hoti. Tasm± brahmujuggattabh±voti thometi.
N²lakkh²ti n²la-akkh²ti padacchedo. Atin²lanettena samann±gatoti attho. Ikkhati passati anena r³p±rammaºa½ samavisama½ v±ti akkhi, netta½. Ikkhadh±tu dassane i. Issa atta½. N²l± atin²l± akkhi nett± yass±ti n²lakkhi, sugato. Bhagavato hi na sakalan²lakkhiva hoti. N²layuttaµµh±ne panassa umm±rapupphasadisena ativisuddhena n²lavaººena samann±gat±ni akkh²ni honti. P²tayuttaµµh±ne kaºik±rapupphasadisena lohitavaººena. Lohitayuttaµµh±ne bandhuj²vakapupphasadisena lohitavaººena. Seta yuttaµµh±ne osadhit±rakasadisena setavaººena. K±¼a yuttaµµh±ne add±riµµhakasadisena k±¼avaººena samann±gat±ni suvaººavim±ne uggh±µitamaºis²hapañjarasadis±ni kh±yanti. Vuttañhi mah±niddese “ma½sacakkhumhi bhagavato pañcavaºº± sa½vijjanti. N²lo ca vaººo, p²tako ca vaººo, lohitako ca vaººo, kaºho ca vaººo, od±to ca vaººo akkhilom±ni ca bhagavato, yattha ca akkhi lom±ni patiµµhit±ni. Ta½ n²la½ hoti sun²la½ p±s±dika½ dassaneyya½ umm±rapupphasam±na½. Tassa parato p²taka½ hoti sup²taka½ suvaººavaººa½ p±s±dika½ dassaneyya½ kaºik±rapupphasam±na½. Ubhato akkhikuµ±ni bhagavato lohitak±ni honti sulohik±ni p±s±dik±ni dassaneyy±ni indagopakasam±n±ni. Majjhe kaºha½ hoti sukaºha½ al³kha½ suddha½ p±s±dika½ dassaneyya½ add±riµµhaka sam±na½. Tassa parato od±ta½ hoti su-od±ta½ seta½ paº¹ara½ p±s±dika½ dassaneyya½ osadhit±rakasam±nan”ti. Bhagav± pana tena ma½sacakkhun± caturaªgasamann±gate andhak±repi samant± yojana½ passati div± ceva rattiñca.
Vuttañhi mah±niddese
“Tena bhagav± p±katikena ma½sacakkhun± attabh±va pariy±pannena purimasucaritakamm±bhinibbattena samant± yojana½ passati div± ceva rattiñca. Yad±pi caturaªgasamann±gato andhak±ro hoti, s³riyo ca atthaªgamito hoti, k±¼apakkho ca uposatho hoti, tibbo ca vanasaº¹o hoti, mah± ca k±¼amegho abbhuµµhito hoti, evar³pepi caturaªgasamann±gate andhak±re samant± yojana½ passati. Natthi so kuµµo v± kav±µa½ v± p±k±ro v± pabbato v± gaccho v± lat± v± ±varaºa½ r³p±na½ dassan±y±”ti. Tasm± upalakkhaºanayena n²lakkh²ti thometi.
D²ghapaºh²ti ±yatapaºhi. Paripuººapaºh²ti attho. Pasati b±dhati anena paresanti paºhi, p±dassa pacch±bh±go. Pasadh±tu b±dhane ºi. Sassa ho. ðv±dimoggall±ne pana “paºa byavah±rathut²su hi paºiyati voh±riyat²ti paºhi, p±dassa pacch±bh±go”ti vutta½. D²gh± paºhi yassa soti d²ghapaºhi, sugato. Yath± hi aññesa½ agga p±do d²gho hoti. Paºhimatthake jaªgh± patiµµh±ti paºhi½ tacchetv± µhapit± viya hoti. Na eva½ tath±gatassa. Tath±gatassa pana cat³su koµµh±sesu dve koµµh±s± aggap±d± honti. Tatiye koµµh±se jaªgh± patiµµh±ti. Catutthe koµµh±se ±raggena vaµµetv± µhapit± viya rattakambale geº¹ukasadis± paºhi hoti. Tasm± d²ghapaºh²ti thometi.