“Dis± dasavidh± loke, y±yato natthi antaka½;
tasmiñca dis±bh±gamhi, buddhakkhette asaªkhay±;
pabh± pakittit± mayha½, yamak± ra½siv±han±;
etthantare ra½sij±la½, ±loko vipulo bhave”ti.
Vutt±su dv²su g±th±su paµhamag±th±ya attha½ buddhassa an±dhipp±yena gahetv± micch±ñ±ºena aññ±nantacakkav±¼esu uppajjam±n± buddh± asaªkhay±ti vadanti. Tesa½ paneta½ ayuttameva asundarameva. Kasm±, p±¼iy± ca aµµhakath±µ²k±vacanehi ca viruddhatt± ca tass± g±th±ya atthaggahaºassa micchatt± ca. Im±ya hi p±¼iy± g±th±ya v± aññ±nantacakkav±¼esu aññe buddh± uppajjant²ti atthe gayham±ne aµµhakath±su imesu pana t²su khettesu µhapetv± ima½ cakkav±¼a½ aññasmi½ cakkav±¼e buddh± uppajjant²ti sutta½ natthi, na uppajjant²ti pana atth²ti vuttavacanena ca, t²ºi hi piµak±ni…pe… im± tisso sa½g²tiyo ±ru¼he tepiµake buddhavacane…pe… sutta½ natthi. Na uppajjant²ti pana atth²ti vuttavacanena ca ujuka½ virujjhati ca. Bhaddantamah± buddhaghos±dayo aµµhakath±cariy± ta½ p±¼i½ na passant²ti attano duggahitena aµµhakath±cariy±na½ abbhakkh±na½ ±pajjati ca. Ki½ panete tipiµakadhar± tikkhavisadajavana gambh²r±diñ±ºik± aµµhakath±cariy± na passeyyu½. Passeyyu½ eva. Tasm± ayuttameva. Aµµhakath±su pana ±gata½ sutta½ natth²ti-±divacanameva yuttatara½ hot²ti daµµhabba½.
Ettha ca buddhakkhettetipada½ tasmiñca dis±bh±gamh²tipade visesana½, asaªkhay±tipada½ dutiyag±th±ya pabh±tipadassa visesananti daµµhabba½. Aya½ panettha yojan±. Loke cakkav±¼aloke dasavidh± dasa koµµh±s± dis± honti. Tattha koµµh±se y±yato y±yantassa gacchantassa me antaka½ pariyos±na½ natthi. Buddhakkhette buddhassa dasasahassisaªkh±taj±tikkhettabh³te tasmiñca dis±bh±gamhi mayha½ asaªkhay± saªkh±rahit± yamak± yuga¼± yuga¼± hutv± ra½siv±han± ra½sivahant± ra½simuñcam±n± v± pabh± cakkaratanamaºiratan±d²na½ ±lok± pakittit± p±kaµ± pattharit± v±. Etthantare dasasahassacakkav±¼antare ra½sij±la½ ra½sisam³hena vipulo bahutaro ±loko bhave ahosinti. Ayamattho cakkind±bhisir²saddhamma dhajamah±dhammar±j±dhir±jagur³tiladdhalañchitena ±cariyabudhena likhitoti daµµhabbo.
Bhagav± hi im±hi g±th±hi cakkavattir±jak±le mayha½cakkaratanamaº²ratan±d²na½ asaªkhay± pabh± buddhakkhettabh³te dasasahassicakkav±¼e p±kaµ± pattharit±ti dasseti. Na anantacakkav±¼esu uppajjanabuddh±na½ asaªkhayabh±vanti.
Vuttañheta½ buddha-apad±naµµhakath±ya½ “dis± dasavidh± loketi cakkav±¼aloke dasavidh± dasakoµµh±s± dis± honti. Tattha koµµh±se y±yato y±yantassa gacchantassa antaka½ natth²ti attho. Cakkavattik±le tasmi½ may± gataµµh±ne dis±bh±ge v± buddhakkhette buddhavisay± asaªkhay± saªkh±rahit±. Pabh± pakittit±ti tad± cakkavatti r±jak±le mayha½ pabh± cakkaratanamaºiratan±d²na½ pabh± ±lok± yamak± yuga¼± yuga¼± hutv± ra½siv±han± ra½simuñcam±n± pakittit± p±kaµ±. Etthantare dasasahassacakkav±¼antare ra½sij±la½ ra½sisam³ha½ ±loko vipulo bahutaro bhave ahosinti attho”ti. Ettha ca paµhamag±th±ya pubba¹¹hassa ekav±kyabh±vato dis± dasavidh± loketi cakkav±¼aloke…pe… antaka½ natth²ti atthoti vutta½. Apara¹¹hassa dutiyag±th±ya½ antogadhatt± cakkavattik±le…pe… asaªkhay± saªkh±rahit± pabh± pakittit±ti tad± cakkavattik±le…pe… bhave ahosinti atthoti vutta½. Tasm± asaªkhay±tipada½ dutiyag±th±ya pabh±tipadassa visesananti daµµhabba½.
Jin±laªk±raµ²k±ya½ pana evamassa sabbadhammesu appaµihata ñ±º±c±ra½ dassetv± id±ni loke t±disassa aññassa abh±va½ dassento ±ha.
“Anantasattesu ca lokadh±tusu,
ekova sabbepi sam± na ten±”ti.
Tattha anantalokadh±t³su ekekissa½ lokadh±tuy± anantasattesu tena tath±gatena samo ekopi natthi. Sace eko pana samo na bhaveyya. Sabbe satt± ekajjha½ hutv± sam± bhaveyyunti ce. Tath±pi natthi, sabbe ekajjha½ hutv±pi imin± ekakena sam± na hont²ti adhipp±yoti vutta½. Ettha ca anantalokadh±tus³ti-±din± ito cakkav±¼ato aññesu anantacakkav±¼esu aññesa½ buddh±na½ abh±va½ dasseti. Eva½ pana may± pathavoja½ uddharitv± dassito viya dassitehi atida¼hatarehi s±dhakavacanehi ito cakkav±¼ato aññacakkav±¼esu buddh± uppajjant²ti micch±v±do s³riyo andhak±ra½ paµihanati viya paµihaniyati apaniyat²ti saddhahaka½ daµµhabboti.
Munindakkoti muninda akkoti padacchedo. Buddh±diccoti attho. Sabbadhamme manati j±n±t²ti muni. Manadh±tu ñ±ºe i. Mak±re assutta½. Atha v± mun±ti sabbadhamme saka s±maññalakkhaº±din± paµivijjhat²ti muni. Munati hit±hita½ paricchindat²ti v± muni, bhagav±. Munadh±tu paµivijjhane, catusaccadhamme mun±ti j±n±t²ti v± mona½. Catumaggañ±ºa½. Vuttañhi sa½yuttaµµhakath±ya½ “monanti catumaggañ±ºa½. Tañhi mun±t²ti mona½, catusaccadhamme j±n±t²ti attho”ti. Mona½ assa atth²ti muni, bhagav±. Muni ca so indati veneyyasatte dhammena abhibhavati indo c±ti munindo, bhagav±. Atha v± mun²na½ pañcamun²na½ indoti munindo, bhagav±. Na kamati na gacchati p±dena attano puññajavim±nena gacchat²ti akko, ±dicco. Napubba kamudh±tu gatiya½ kvi. Dh±tvantalopo. Kassa dvitta½. Atha v± yugandharubbedhappam±ºe ±k±se arati gacchat²ti akko. Aradh±tu gamane kapaccayo. Kassa dvitta½. Ta½ ta½ r±sito ta½ ta½ r±si½ arati y±t²ti v± akko. Atha v± mahantajutat±ya akkiyati abhitthaviyati tappasannehi janeh²ti akko, ±dicco. Akkadh±tu thavane a. Munindo ca so akko c±ti munindakko, akko ±dicco viya v± munindoti munindakko, buddho. Yath± hi s³riyo attano sahassara½siy± ekacakkav±¼e timirandhak±ra½ vidhametv± dine dine navayojanasatasahassappadesa½ koµisahassappadesa½ v± dasadisa½ v± obh±setv± virocam±no carati, evameva bhagav±pi attano saddhammara½ siy± buddhakkhettabh³tesu dasasahassacakkav±¼esu vineyy±na½ avijjandhak±ra½ vidhametv± dine dine tasmi½ tasmi½ dis±bh±ge veneyyasattasam³ha½ catusaccadhammobh±sena jotayam±no virocana½ carat²ti µh±n±nur³pa½ munindakkoti thometi. Aya½ sam±sopam± h²n³pam±ti daµµhabb±.
Suddheti r±g±dimalehi visuddhe. Sujjhati visujjhat²ti suddho, tibhavo. Sudhadh±tu soceyyeti. Tibhava kuhareti tibhavasaªkh±takamalasare. Kamalasara½ viya tibhavasmi½ v± bhavanti satt± etth±ti bhavo. Bh³dh±tu satt±ya½ ºa. Tayo bhav± tibhav±, k±mar³p±r³pabh³mi labbhati. Ku½ vuccati udaka½, ta½ harat²ti kuharo. Kupubbaharadh±tu haraºe a. Tayo bhav± ca te kuharo c±ti tibhavakuharo, kuharo viya tayo bhav±ti v± tath±. Tasmi½ tibhavakuhare. Kamala kathitanti uppalanti kathetabba½ ka½ jala½ alayati vibh³sayat²ti kamala½, uppala½. Ka½sadd³papada aladh±tu vibh³sane a. Atha v± kamiyati icchiyat²ti kamala½. Kamudh±tu icch±ya½ alapaccayo. Kamalanti uppalanti kathiyat²ti kamalakathita½. Vineyyapp±ºoghanti vineyyap±ºa-oghanti padavibh±go. Vinetabbasattasam³hanti attho. Vinetabbo dametabbo satth±r±ti vineyyo, satto. Vipubbanidh±tu damane ºyo. Paºanti j²vanti satt± anen±ti p±ºa½, j²vitindriya½. Paºadh±tu j²v±ya½ ºa. Ta½ assa atthi tasmi½ v± vijjat²ti p±ºo, satto. Assatthitaddhite ºapaccayo. Vineyyo ca so p±ºo c±ti vineyyapp±ºo. Avayavena saha hanati gacchati pavattat²ti ogho, sam³ho. Avapubba hanadh±tu gatiya½ ºo. Avassa o. Hanassa gho. Vineyyapp±º±na½ ogho sam³hoti vineyyapp±ºogho, ta½.
Dhammara½sivareh²ti uttamadhammasaªkh±tara½s²hi. Ettha ca dhammoti yath±nusiµµha½ paµipajjam±ne satte cat³su ap±yesu vaµµadukkhesu ca apatam±ne katv± dh±ret²ti dhammo. Dharadh±tu dh±raºe rammapaccayo. Dh±reti ca ap±y±dinibbattakakilesa½ viddha½set²ti attho. Caturiyamaggo ca nibb±nañca nippariy±yato labbhati. Kasm±, ariyamaggassa kiles±na½ samucchedappah±navasena samucchedakatt±, nibb±nassa ca nissaraºappah±navasena tassa ±rammaºabh±va½ patv± tadatthasiddhihetutt±. Caturiyaphalañca pariyattidhammo ca pariy±yato labbhati. Kasm±, phalassa maggena viddha½si tabb±na½ kiles±na½ paµippassambhanappah±navasena magg±nuk³lappa vattatt±. Pariyattidhammassa ca tadaªgappah±navasena tadadhigama hetutt±. Atha v± kilese dhun±ti kampati calati viddha½set²ti dhammo, caturiyamaggo. Dhunadh±tu kampane rammo. Ariyehi dh±riyati paµivijjhiyati sacchikariyati ±rammaºa karaºavasen±ti dhammo, nibb±na½. Dharadh±tu ñ±ºe. Dha½seti paµippassambheti maggappah²nakilesav±sananti dhammo, ariyaphala½. Dha½sadh±tu viddha½sane. Attano sabh±va½ dh±reti ca dh±riyati ca paº¹itehi na b±leh²ti dhammo, pariyattidhammo. Dhammo ca dhammo ca dhammo ca dhammo c±ti dhammo eka sesanayena, dasavidho dhammo labbhati. Vuttañheta½ chattavim±ne
“R±gavir±gamanejamasoka½,
dhammamasaªkhatamappaµik³la½;
madhuramima½ paguºa½ suvibhatta½,
dhammamima½ saraºattamupeh²”ti.
Aya½ panettha yojan±. M±ºava r±gavir±ga½ r±gavigata½ ima½ dhamma½ maggadhammañca aneja½ ej±saªkh±tataºh±virahita½ asoka½ sokavirahita½ ima½ dhamma½ phaladhammañca, asaªkhata½ saªkhatavirahita½ ima½ dhamma½ nibb±nadhammañca. Appaµik³la½ avirodhana½ madhura½ atthabyañjana sampannatt± madhura½, paguºa½ pakaµµhaguºa½ suvibhatta½ suµµhu vibhajitabba½, ima½ dhamma½ pariyattidhammañca saraºatta½ saraºabh±va½ upehi upagacch±h²ti.
Ettha hi k±mar±g±dibhedo sabbopi r±go virajjati pahiyati eten±ti r±gavir±goti maggo kathito. Ej±saªkh±t±ya taºh±ya antonijjh±nalakkhaºassa ca sokassa taduppattiy± sabbaso parikkh²ºatt± anejama sokanti phala½ kathita½. Kenaci paccayena asaªkhatatt± dhammamasaªkhatanti nibb±na½ kathita½. Avirodhad²panato pana atthabyañjanassa sampannat±ya pakaµµhaguºavibh±vanato suµµhu vibhajitatt± ca appaµik³lanti-±din± sabbopi pariyatti dhammo kathito. Vuttañhi tadaµµhakath±ya½ “ettha hi r±gavir±ganti maggo kathito. Anejamasokanti phala½. Dhammamasaªkhatanti nibb±na½. Appaµik³la½ madhuramima½ paguºa½ suvibhattanti piµakattayena vibhatt± sabbadhammakkhandh±”ti. Idha pana s±maññato dasavidho dhammo. Visesato pana pariyatti dhammo adhippeto. Kasm±, subodhes²ti vuccam±natt±. Ra½s²ti rasiyanti ass±diyant²ti ra½s², rasanti ass±denti satt± et±y±ti v± ra½s², rasadh±tu ass±dane a ca ² ca. Atha v± rasiyati sinehiyati ta½ janeh²ti ra½s². Rasadh±tu sinehe. Niggah²t±gamo.
Varoti uttamo, varitabbo patthitabboti varo, varati niv±reti h²nanti v± varo. Varadh±tu patthane niv±raºe v± a. Dhammo ca so ra½si c±ti dhammara½si, dhammassa v± ra½si dhammara½si. Aya½ pana sam±so abhed³pac±rena vutto Varo ca so dhammara½si c±ti dhammara½sivaro, tehi dhammara½sivarehi. Subodhes²ti catusaccadhamma½ paµivijjhayam±nena suµµhu pabodhesi vik±set²ti attho. Yath± hi s³riyo attano ra½siy± phusayitv± kuhara saªkh±te sare j±ta½ uppala½ vik±seti, evameva bhagav±pi attano dhammadesan±saªkh±tara½siy± kamalasarasaªkh±te bhavattaye vasanta½ puññ³panissaya½ paµivijjh±raha½ kamala saªkh±ta½ vineyyapp±ºogha½ catusaccadhamma½ paµivijjhayam±no phaladhammena pabodhesi vik±set²ti vutta½ hoti.