Ettha ca ekiss± lokadh±tuy±ti dasasahassi lokadh±tuy±ti ida½ j±tikkhetta½ sandh±ya vutta½. Dasasahassilokadh±tu hi ima½ lokadh±tu½ pariv±retv± µhit± hoti. Tattak±na½yeva j±tikkhettabh±vo dhammat± vasena veditabbo. Imesu pana t²su khettes³ti imin± dasasahassilokadh±tusaªkh±te j±tikkhette koµisatasahassacakkav±¼asaªkh±te ±ºakkhette anantacakkav±¼a saªkh±te visayakkhette c±ti imesu t²su buddhakkhettesu ito cakkav±¼ato aññesu anantacakkav±¼esu buddh± nuppajjant²ti dasseti. Tividhañhi buddhakkhetta½ dassetv± imesu pana t²su khettes³ti ±dh±rabh±vena vutta½, na niddh±raºabh±vena. Kasm±, aµµhakath±ya½ niddh±raº²yapadassa abh±vato. Sati hi aµµhakath±cariyo tassa padassa niddh±raºatthe adhippete imesu t²su khettesu ±ºakkhette µhapetv± ima½ cakkav±¼anti-±di vucceyya. Na. Tasm± tassa padassa ±dh±ratthoyeva gahetabbo. Pubbanissay± cariyehi ca tassa padassa ±dh±rabh±vena atthayojan± kat±ti. Tatheva pana abhidhammañ±ºavibhaªgap±¼iyañca, tadaµµhakath±yañca uparipaºº±se bahudh±tusuttap±¼iyañca, tadaµµhakath±yañca nettip±¼iyañca tadaµµhakath±yañca ta½ k±raºa½ ±gatamev±ti. Ta½ aªguttaraµ²k±ya½ pana “na uppajjant²ti pana atth²ti na me ±cariyo atthi, sadiso me navijjat²ti-±di. Imiss± lokadh±tuy± µhatv± vadantena bhagavat± ki½pan±vuso s±riputta atthetarahi añño samaºo v± br±hmaºo v± bhagavat± samasamo sambodhiyanti eva½ puµµhoha½ bhante noti vadeyyanti vatv± tassa k±raºa½ dassetu½ aµµh±nameta½ anavak±so, ya½ ekiss± lokadh±tuy± dve arahanto samm±sambuddh± apubba½ acarima½ uppajjeyyunti ima½ sutta½ ±harantena dhamma sen±patin± ca buddhakkhettabh³ta½ ima½ lokadh±tu½ µhapetv± aññattha anuppatti vutt± hot²ti adhipp±yo”ti vutta½. Tatheva pana ñ±ºavibhaªgam³laµ²k±ya½, uparipaºº±sabahudh±tu suttaµ²k±yañca vutta½. Ettha ca ima½ lokadh±tu½ µhapetv± aññattha anuppatti vutt± hot²ti imin± buddhakkhettabh³tato ito cakkav±¼ato aññesu anantacakkav±¼esu buddh±na½ anuppatti dassit± hoti. Aññatth±ti hi s±maññena vuttepi aµµhakath±ya½ vuttena imesu t²su khettes³ti saddantarasannidh±nena anantacakkav±¼abh³to visesattho gahetabbo. S±maññavacanopi hi saddo saddantarasannidh±nena visesavisayoti. Aya½ panettha aparo nayo. Aµµhakath±ya½ vutte buddh± hi uppajjam±n± imasmi½yeva cakkav±¼e uppajjanti. Uppajjanaµµh±ne pana v±rite ito aññesu cakkav±¼esu nuppajjant²ti v±ritameva hot²ti-ettha v±kye imasmi½ yev±tipade samabhiniviµµho evasaddo nivatt±pan±vadh±raºattho. Etena aññesu anantacakkav±¼esu aññesa½ buddh±na½ uppatti½ nivatteti. Yadipi hi aññesu anantacakkav±¼esu aññe buddh± uppajjeyyu½. Eva½ santesu saªkhat±saªkhatabheda½ sabbadhamma½ j±nanto passanto amh±ka½ bhagav± aññacakkav±¼esu aññe buddh± uppajjant²ti eva½ vucceyya. Na. Taºhaªkar±dayo hi aµµhav²sati sambuddh± ito cakkav±¼ato aññesu cakkav±¼esu uppajjant²tivacana½ tepiµake buddhavacane natthi, tath± aµµhakath± µ²k±su ca. Tasm± ito cakkav±¼ato aññesu ananta cakkav±¼esu aññe buddh± nuppajjant²ti daµµhabb±. Vuttañheta½ suttantamah±vaggaµµhakath±ya½ mah±samayasuttavaººan±ya½– “Athassa etadahosi m±diso buddhoyeva sakkuºeyya. Atthi pana katthaci añño buddhoti anant±su lokadh±t³su anantañ±ºa½ pattharitv± olokento añña½ buddha½ na addasa. Anacchariyañceta½, ya½ id±ni attan± sama½ na passeyya. Yo j±tadivasepi brahmaj±lasuttavaººan±ya½ vuttanayena attan± sama½ apassanto aggohamasmi lokass±ti appaµivattiya½ s²han±da½ nadi. Eva½ añña½ attan± sama½ apassitv± cintes²”ti. Tatheveta½. Pur±bhedasutta mah±niddesaµµhakath±yañca, ta½ mah±samayasuttaµ²k±yañca ekiss± lokadh±tuy±ti sutte ±gatanayena sabbattheva pana apubba½ acarima½ dve buddh± n±ma na honteva. Tenev±ha “anant±su loka dh±t³su…pe… na addas±”ti sa½vaººeti. Apaººakaj±takaµµhakath±yañca “satth± up±sak± heµµh± av²ci½ upari bhavagga½ pariccheda½ katv± aparim±º±su lokadh±t³su s²l±d²hi guºehi buddhena sadiso n±ma natthi. Kuto adhikataro…pe… ±h±”ti vutta½. Im±su dv²su aµµhakath±su ca anant±su lokadh±t³s³ti ca aparim±º±su lokadh±t³s³ti ca ananta-aparim±ºa saddena vutta½. Tehi dv²hi saddehi µ²k±vacanena ca anant±su lokadh±t³su aññesa½ buddh±na½ anuppatti½ dasseti. Sammohavinodan²-aµµhakath±ya yojan±ya½ pana imesu pan±ti-±din± koµisatasahassa cakkav±¼ato aññasmi½ cakkav±¼e buddh± na uppajjant²ti ñ±peti. Maya½ pana eva½ vitakkay±ma. Aññasmi½ cakkav±¼eti ito cakkav±¼ato aññesu sabbesupi t²su buddhakkhettes³ti atthe gayham±ne sati koµisatasahassacakkav±¼ato aññasmi½ cakkav±¼e buddh± na uppajjant²ti viññ±yati. Yadi pana aññasmi½ cakkav±¼eti ito aññasmi½ j±ti-±º±khettabh³te cakkav±¼eti atthe gahite koµisatasahassacakkav±¼ato aññasmi½ cakkav±¼e buddh±na½ uppatti bhaveyy±ti viññ±yati. “Aµµh±nameta½ anavak±so, ya½ ekiss± lokadh±tuy± dve arahanto samm±sambuddh±”ti-±dip±¼iy± ca. “Aµµh±nameta½ anavak±so, ya½ ekiss± lokadh±tuy± dve r±j±no cakkavatt²”ti-±dip±¼iy± saddhi½ kathanato koµisatasahassacakkav±¼ato buddh±na½ anuppatti viya aññiss± lokadh±tuy± cakkavattirañño anuppatti bhaveyya. Kath±vatthuppakaraºe ca koµisatasahassacakkav±¼ato aññasmi½ cakkav±¼e buddh±na½ uppatti na paµisedhit±. Tasm± ±ºakkhettabh³tato koµisatasahassacakkav±¼ato aññasmi½ cakkav±¼e buddhassa bhaveyy±ti aya½ amh±ka½ khanti. V²ma½setv± gahetabbanti vutta½. Ettha ca ya½ kath±vatthuppakaraºe ca…pe… na paµisedhit±ti vutta½. Ta½ pana kath±vatthup±¼iya½ nattheva. Imiss± pana sabbadis±kath±ya½ parav±d²na½ parikappavacanamattameva atthi. Tena vutta½ tassa½ p±¼iya½ “sabbadis± buddh± tiµµhant²ti. ¾mant±. Puratthim±ya dis±ya buddho tiµµhat²ti. Naheva½ vattabbe…pe… puratthim±ya dis±ya buddho tiµµhat²ti. ¾mant±. Kinn±mo so bhagav± ki½jacco ki½gotto, kinn±m± tassa bhagavato m±t±pitaro, kinn±ma½ tassa bhagavato s±vakayuga½, ko n±mo tassa bhagavato upaµµhako, ki½disa½ c²vara½ dh±reti, ki½disa½ patta½ dh±reti. Katarasmi½ g±me v± nigame v± nagare v± raµµhe v± janapade v±ti. Naheva½ vattabbe”ty±di. Tadaµµhakath±ya½ pana “id±ni sabbadis±kath± n±ma hoti. Tattha cat³su dis±su heµµh± upar²ti samantato lokadh±tusannivesa½ sabbalokadh±t³su ca buddho atth²ti attano vikappasippa½ upp±detv± sabbadis±su buddh± tiµµhant²ti yesa½…pe… seyyath±pi mah±saªghik±na½, te sandh±ya pucch± sakav±dissa. Paµiññ± itarassa. Puratthim±y±ti puµµho sakyamuni½ sandh±ya paµikkhipati. Puna puµµho laddhivasena aññalokadh±tuya½ µhita½ sandh±ya paµij±n±ti. Kinn±mo so bhagav±ti-±di sace tva½ j±n±si. N±m±divasena na½ katheh²ti codanattha½ vutta½. Imin± up±yena sabbattha attho veditabbo”ti vutta½. Ettha ca cat³su dis±su…pe… seyyath±pi mah±saªghik±nanti imin± parav±d²na½ laddhi½ dasseti. Tattha pana cat³su dis±su ca heµµh± ca upari ca iti eva½ samantato lokadh±tusannivesa½ atth²ti yojan±. Yesa½…pe… mah±saªghik±nanti yesa½ parav±d²na½ laddhi hoti. Kesa½ laddhi viya. Mah±saªghik±na½ laddhi seyyath±p²ti attho. Te sandh±y±ti te parav±d²puggale sandh±ya ñ±ºena dh±retv± sallakkhetv±ti attho. Pucch± sakav±diss±ti sakav±dissa sabbadis±su buddh± tiµµhant²ti pucch± hoti. Paµiññ± itarass±ti parav±dissa paµij±nan± hoti. Puratthim±y±ti puµµhoti sakav±din± puratthi m±y±ti-±din± pucchite sati. Sakyamuninti sakyava½sa khattiyaj±tibh³ta½ amh±ka½ gotamabuddha½ sandh±ya. Paµikkhipat²ti parav±d²puggalo apaneti. Puna puµµhoti sakav±din± puna puratthim±ya buddho tiµµhat²ti pucchite sati. Laddhivasen±ti attano aññalokadh±tuya½ buddho atthi ca uppajjati c±ti micch±laddhivasena paµij±n±t²ti parav±d² puggalo paµij±n±ti. Yadi pana aññalokadh±tuya½ buddho tiµµhati. Eva½ sati tassa n±magott±di½ tva½ katheh²ti sakav±dissa codan±vacana½ dassetu½ kinn±mo so bhagav±ti-±dim±ha. Imin± ca ito cakkav±¼ato aññesu anantacakkav±¼esu aññesa½ buddh±na½ abh±va½ dasseti. Tena vutta½ kath±vatthup±¼iya½ “kinn±mo so bhagav± ki½jacco…pe… janapadev±ti. Naheva½ vattabbe”ti. Ettha ca pana sakav±din± kinn±moty±din± pucchite parav±d²puggalo attano laddhiy± sabbalokadh±t³su uppajjam±n±na½ buddh±na½ n±m±di½ aj±nanto apassanto na heva½ vattabbeti paµikkhipati. Tasm± panettha sakav±d² puggalassa laddhiy± aññesu anantacakkav±¼esu aññesa½ buddh±na½ uppajjan±bh±vo viññ±yati. Yadipi hi aññ±nantacakkav±¼esu aññabuddh± uppajjeyyu½. Eva½ santesu buddhassa mati½ yath±bh³tato j±nanto passanto mah±pañño iddhim± dibbacakkhu-±d²hi cha¼abhiññehi sampanno paµisambhid± patto satth±r± dinnam±tik±nayena kath±vatthup±¼i½ desento ±yasm± mah±moggaliputtatthero aññ±nantacakkav±¼esu aññabuddh±na½ uppatti½ katheyya ca. N±ti. Tasm± aya½ kath±vatthup±¼i ca tadaµµhakath±vacanañca aññ±nantacakkav±¼esu aññabuddh±na½ abh±vad²pane sabbaµµhakath±µ²k±su vuttavacanehi da¼hatara½ padh±navacanameva hot²ti daµµhabba½. Na pana buddh±-eva aññ±nantacakkav±¼esu na uppajjeyyu½, atha kho laddhaby±karaº± mah±bodhisatt± ca paccekabodhi satt± aggas±vakamah±s±vakabodhisatt± parip±kindriy± s±vakabodhisatt± ca buddhakkhettabh³te imasmi½yeva cakkav±¼e uppajjanti, na aññattha. Kasm±, tesu buddh±na½ anuppannatt±, tesa½ pana abhin²h±ro p±ram²sambharaºa½ ñ±ºaparip±canañca tasmi½eva samijjhati, na aññattha. Tena vutta½ mah±pad±na suttaµ²k±ya½– “Purimabuddh±na½ mah±bodhisatt±na½ paccekabuddh±nañca nibbattiy± s±vakabodhisatt±na½ s±vakabodhiy± abhin²h±ro s±vakap±ramiy± sambharaºa½ parip±canañca buddhakkhettabh³te imasmi½ cakkav±¼e jambud²pe-eva ijjhati, na aññatth±”ti. Tatheveta½ ekanip±ta-aªguttaraµ²k±yañc±ti. Etarahi pana apare ±cariy± “±ºakkhettabh³tato koµisatasahassacakkav±¼ato aññesu cakkav±¼esu buddh± uppajjant²”ti vadanti. Tesa½ pana vacana½ ayuttameva. Kasm±, aµµhakath±ya½ vutte aññasmi½ cakkav±¼eti ettha aññasaddassa µhapetv± ima½ cakkav±¼antipadato aññassa ap±d±nassa asambhavato ca anantacakkav±¼esu bah³su buddhesu uppannesu buddhassa anacchariyatt± ca. Acchariyamanusso hi samm±sambuddho. Vuttañhi ekanip±ta aªguttarap±¼iya½ “Ekapuggalo bhikkhave loke uppajjam±no uppajjati acchariyamanusso. Katamo ekapuggalo, tath±gato araha½ samm±sambuddho. Aya½ kho bhikkhave ekapuggalo loke uppajjati acchariyamanusso”ti. Añña½ pana k±raºa½ may± heµµh± vuttanayenapi viññ³hi viññ±tabbanti. Aññe pana ±cariy± buddha-apad±nap±¼iya½–