Vuttañhi milindapañhe n±gasenattherena “na kenaci k±raºena nibb±na½ uppajjat²”ti.
Ta½ assa atth²ti amato, jino. Saddh±dito º±ti suttena assathyatthe ºapaccayo. Saddho paññoti-±d²su viya Assa jinassa catumaggañ±ºena sacchikata½ amata½ nibb±na½ atth²ti attho, ta½ amata½.
Santanti sabbakilesadarathehi ca vaµµadukkhehi ca suv³pasanta½. So hi buddho sabbakilesadarathavaµµadukkhehi samittha v³pasamitth±ti santoti vuccati. Samudh±tu upasame ta. Dh±tvantassa lopa½ tapaccayassanto-±desa½ katv± padasiddhi veditabb±. Sa½s±ravaµµe darathak±rak±na½ kiles±na½ bodhimaº¹e arahattamaggañ±ºena samucchinditatt± s²tibh³to santak±yacittoti vutta½ hoti, ta½ santa½.
Asamanti s²l±diguºehi kenaci puggalena asadisa½, so hi buddho natthi s²l±diguºehi samo sadiso etass±ti asamoti vuccati. Imasmi½ sattaloke s²la sam±dhipaññ±diguºehi buddhena sadiso koci manusso v± devo v± brahm± v± natth²ti attho. Bhagavato hi as²ti anubyañjanapaµimaº¹ita b±tti½sa mah±purisalakkhaºehi vicitrar³pak±yo ca sabb±k±rehi parisuddhas²lakkhandh±diguºa ratanasamiddho dhammak±yo ca puññamahattath±mamahatta iddhimahattayasamahattapaññ±mahatt±diguºehi ca paramukka½sagato ca atthi, tasm± bhagav± s²l±diguºehi kenaci asamo asadisoti vutta½ hoti.
Asama½ dadanti lokiyadhammena asadisa½ maggaphalanibb±na dhamma½ veneyy±na½ satt±na½ desan±ñ±ºena d±yaka½. Ettha ca asamanti natthi ettha etesa½ v± samo sadiso lokiyadhammoti asamo, maggaphalanibb±na½ labbhati. Atha v± asamanti aññesa½ dhamm±na½ aggabh±vato catubbidhena ariya maggena sacchik±tabba½ nibb±na½ vuccati. Vuttañheta½ bhagavat± “y±vat± bhikkhave dhamm± saªkhat± v± asaªkhat± v±, vir±go tesa½ aggamakkh±yat²”ti. Tassa pana padassa dadantipadena kammabh±vena sambandho. Dad±t²ti dado, buddho. D±dh±tu a, so kenaci lokiyadhammena asama½ asadisa½ maggaphalanibb±nasaªkh±ta½ lokuttaradhamma½ mah±karuº±ppadh±nena amat±dhigamapaµipattidassanena desan±ñ±ºena veneyy±na½ satt±na½ d±t±ti attho. Ta½ asama½ dada½.
(Kha) dutiyag±th±ya½ pana saraºanti sabbasattalokassa paµisaraºabh³to par±yaºo leºo t±ºoti vutta½ hoti. So hi buddho saranti paµisaranti ettha sattalok±ti saraºoti vuccati. Saradh±tu yu. Atha v± saranti osaranti samosaranti ettha sattalok±ti saraºoti vuccati. Saranti cintenti ettha saddh± pasann± devamanuss± saraºamidanti saraºoti ca. Saranti paµivijjhanti etthupagat± devamanuss± saddhammanti saraºoti ca vuccati. Sara cint±ya½ yu. Saraºagamanaµµh±ne pana sarati hi½sati bhaya½ sant±pa½ dukkha½ kilesañc±ti saraºa½. Ratanatta yanti aµµhakath±su vutta½. Ta½ saraºa½.
Puna saraºa½ lokanti sattasaªkh±rok±sasaªkhata½ loka½ saranta½ j±nanta½. Ettha hi lokayati patiµµhayati ettha puññ±puññañca tabbip±ko c±ti loko, satta loko labbhati. Lokadh±tu patiµµh±ya½ ºa. Lujjati palujjat²ti loko, saªkh±raloko. Lujadh±tuºa. Lokiyati vicitt±k±rena dissat²ti loko, lokiyanti patiµµhiyanti ettha v± jaªgam± ca th±var± c±ti loko, cakkav±¼asaªkhato ok±saloko labbhati. Lokadh±tuºa. Ettha ca sassato lokoti v± asassato lokoti v±ti ±gataµµh±ne indriyabaddh±na½ r³p±d²na½ khandh±na½ sam³ho sant±no ca sattoyeva loko sattalokoti vacanatthena sattalokoti veditabbo. Eko loko sabbe satt± ±h± raµµhitik±ti ±gataµµh±ne indriyabaddh±na½ v± anindriyabaddh±na½ v± khandh±na½ sam³ho sant±no ca paccayehi saªkhariyant²ti saªkh±r±, saªkh±r±-eva loko saªkh±ralokoti vacanatthena saªkh±ralokoti.
“Y±vat± candimas³riy± pariharanti,
dis± bhanti virocam±n±;
t±va sahassadh± loko,
ettha te vattati vaso”ti.
¾gataµµh±ne anindriyabaddh±na½ r³p±d²na½ sam³ho sant±no ca avakasanti patiµµhahanti etth±ti ok±so, soyeva loko ok±salokoti vacanatthena ok±sa lokoti veditabbo, ta½ loka½. Sarati j±n±ti aj±n²ti v± saraºo, buddho. Sara cint±ya½ yu. Loka½ saraºanti sambandho. Buddho pana sattaloka½, saªkh±raloka½, ok±saloka½, kilesaloka½, bhavaloka½, indriya loka½, khandhaloka½, ±yatanaloka½ dh±tulokañc±ti-±dimanekaloka½ an±varaºañ±ºena paµivijjhat²ti vutta½ hoti.
Araºanti nikkilesa½, kilesasaªkh±taraºavirahita½ v±. Raºasaddo ca kilesesu ca yuddhe cuººavicuººakaraºe ca dissati. Tath± hi saraº± dhamm± araº± dhamm±ti-±d²su kilesesu dissati. Te hi raºanti kandanti satt± eteh²ti raº±ti vuccanti.
“Dhanuggaho asadiso, r±japutto mahabbalo;
sabb±mitte raºa½ katv±, sa½yama½ ajjhup±gam²”ti.
Asadisaj±take yuddhe dissati. Raºa½ katv±ti hi yuddha½ katv±, sa½yamanti sa½yata½ isipabbajja½ ajjhup±gam²ti attho. Tiºañca kaµµhañca raºa½ karonto, dh±vi½su te aµµhadis± samantatoti chaddantaj±take cuººavicuººakaraºe dissati. Raºa½ karontoti hi cuººa½ vicuººa½ karonto. Teti sabbe aµµhasahassan±g±ti attho. Idha pana kilese daµµhabbo. Aya½ panettha vacanattho. Raºanti satte r±g±dayo cuººenti p²¼ent²ti raº±, raºanti satt± etehi kandanti paridevant²ti v± raº±, kiles±. Raºadh±tu sadde a. Natthi raº± kiles± etass±ti araºoti vuccati. Jinassa kilesam±rassa bodhim³le jiyam±natt± raº± kiles± na sant²ti attho. Ta½ araºa½.
Araºa½ karanti veneyyasant±ne raºasaªkhatakilesassa abh±vakaraºa½. Ettha ca raºanti eta½ yehi abhibh³t± satt± kandanti paridavanti etesa½ r±g±d²na½ adhivacana½. Tesa½ abh±va½ veneyyasant±ne desan±ñ±ºena karoti attho. Atha v± karot²ti karo, buddho. Ta½ kara½.
Abhayanti j±tibhay±d²na½ abh±vato nibbhaya½. Ettha hi bhaya½ cittutr±sabhaya½, ñ±ºabhaya½, ±rammaºabhaya½, ottappa bhayañc±ti catubbidha½ hoti. Tattha bh±yati citten±ti bhaya½, cittutr±sabhaya½. ѱºena t²retv± bh±yat²ti bhaya½, ñ±ºa½. Bh±yati etasm±ti bhaya½, ±rammaºabhaya½. Bh±yati etena p±patoti bhaya½, ottappabhaya½. Bh²dh±tu bhaye ºa.
Mah±niddesap±¼iya½ pana ±gat±ni j±tibhaya½, jar±bhaya½, by±dhibhaya½, maraºabhaya½, r±jabhaya½, corabhaya½, aggibhaya½, udakabhaya½, att±nuv±dabhaya½, par±nuv±dabhaya½, daº¹abhaya½, duggatibhaya½, ³mibhaya½, kumbh²¼abhaya½, ±vaµµabhaya½, susukabhaya½, ±j²vikabhaya½, asilokabhaya½, parisayas±rajjabhaya½, madana bhaya½, duggatibhayanti-±d²ni gahit±ni. Natthi bhay±ni etass±ti abhayo, buddho. Tassa bhay±na½ k±raºa bh³t±na½ sabbakiles±na½ arahattamaggena samucchinditatt± sabbabhaya½ natth²ti attho.
Puna abhaya½ µh±na½ n±yakanti ettha abhayantipada½ µh±nantipade visesana½. Ýh±nantipada½ n±yakantipade kamma½. Bhayasaddassa attho heµµh± vuttoyeva. Natthi sabbabhaya½ ettha nibb±neti abhaya½, nibb±na½. Buddhapaccekabuddha arahant± µhanti uppajjanti etth±ti µh±na½, nibb±na½. Veneyyasatte net²ti n±yako, buddho. N²dh±tu nayane ºvu. So buddho bhabbe kulaputte magg±dhi gamappattiy± dhammadesan±ya maggaphalañ±ºa½ adhigamento nibb±naµµh±na½ net²ti attho, ta½ n±yaka½.
Puna n±yaka½ nameti n±yaka½ buddha½ aha½ name nam±m²ti sambandho. Tattha n±yakanti veneyyasatte sa½s±raººavato nibb±nap±ra½ net²ti n±yako, buddho. So hi yath± n±viko jane n±v±ya orimat²rato p±rimat²ra½ neti, eva½ satte maggaªgan±v±ya sa½s±raººavato nibb±na p±ra½ neti p±puºet²ti attho. Atha v± n±yakanti tiººa½ lok±na½ jeµµhabh±vagamanatt± n±yako jeµµha seµµhavu¹¹hataro. So hi jeµµhabh±va½ neti gacchati p±puº±t²ti n±yakoti vuccati. N²dh±tu gatimhi ºvu. So pana idha loke avijjaº¹agat±na½ sabbapaj±na½ paµhamatara½ avijjaº¹akosa½ arahattamaggena pad±letv± ariy±ya j±tiy± j±tatt± sabbasatt±na½ seµµhajeµµhavu¹¹hatarabh±va½ gatoti attho. Ta½ n±yaka½. Nameti aha½ t²hi dv±rehi sakkacca½ nam±m²ti attho. Ettha hi vattam±namivibhattiy± kvacidh±tuty±disuttena e-±deso hoti. Aya½ panettha v±ccatth±dinayo. Nametipadassa ±khy±tapadatt± vacanattho na k±tabbo. Vuttañhi saddavid³hi
“Ru¼h²khy±ta½ nip±tañcu, pasagg±lapana½ tath±;
sabban±mantimetesu, na kato viggaho chas³”ti.
Ta½ pana pada½ namudh±tuvattam±na-amhayogaparassapadamivibhatyanta½ ±khy±tapada½. Namudh±tuy± v±ccattho namanakriy± saªkh±to kusalacittupp±do padh±navasena labbhati. Mivibhattiy± v±ccattho tena cittupp±dena upalakkhito upp±da vanto tad±k±ro puggalo appadh±navasena labbhati. Padasamud±yassa pana v±ccattho kattukammabh±vesu kattubh³to at²t±dik±lesu paccuppannak±labh³to dh±tvattha kiriy±visesova labbhati. Ayamettha saªkhepo.
Vitth±ro paneva½ veditabbo. Namudh±tuy± vacca½ sugat±di buddhaguºa½ ±rammaºa½ katv± vandan±k±rappavatto k±yavac² viññattisamuµµh±pako saddh±cetan±paññ±padh±no kusala cittupp±do ca dve viññattiyo asamuµµh±petv± manodv±re vandan±k±rappavatto kusalacittupp±do ca mukhyena labbhati. Buddhaguº±nussaraºavasena pavatto yonisomanasik± r±dipurecar±nucarakusalacittupp±do phal³pac±rena. Diµµhadhammi kasampar±yikasaªkh±ta½ pacchimapacchimaphala½ rog±di-antar±y±na½ abh±vañca v± saggamokkhasampattisukhañca k±raº³pac±rena, pure pure vandan± sadisy³pac±rena, vandanassa n±mapaññatti µh±n³pac±rena, vatthudv±r±rammaºa½ µh±n³pac±rena, vandana guºena lakkhita½ puggaladabba½ guº³pac±rena. Ukkaµµhamajjha muduttamattabh±vo guºy³pac±rena, avayavabh³t± vandan± ekades³pac±rena. Sam³habh³t± vandan± ekadesy³pac±rena, pubbapubbakusalacittupp±do sam²p³pac±rena, pacchimapacchima kusalacittupp±do sam²py³pac±rena, paº±makusalacittupp±dabh³t±na½ paramatthadhamm±na½ niby±p±rabh±vo taddhamm³pac±rena. Tesa½ eva½ dhammat±bh±vo ataddhamm³pac±rena, vandan±k±ro abhedabhed³pac±rena. Vandanasatti bheda-abhed³pac±rena labbhati. Mivibhattiy± v±cca½ ta½mukhy±d²hi lakkhito kattu kriy±visesena ca vattam±navibhattisaªkh±tena vibhattivise sena ca parassapadasaªkh±tena padavisesena ca uttamapurisa visesena ca amhayogavisesena ca sabbadh±tuvisesena ca ekavacanavisesena ca paccuppannak±lavisesena ca dh±tvatthakriy±visesena ca aliªga visesena ca bh³v±digaºa visesena ca novikaraºavisesena ca bh±vakammakatt³sukattuvisesena ca lakkhito aha½saªkh±to khandhasaªkhato sant±no appadh±nena labbhati. Kriy±padassa kriy±ya padh±nena v±cakatt± dh±tvatthova padh±nena labbhati. Apaccayassa v±cca½ bh³v±digaºajotak± r³pasiddhimatt± pada siliµµhat± labbhati.
Atha v± yo aha½ nam±m²ti so name. S±maññattha viggahoya½. V±ccattho pana vuttanayena veditabbo. Namanañcettha buddhassa s²l±di-anantaguºesu ninnapabbh±rat±vasena paº±makriy±bhinipph±dik± kusalacetan±. S± ca vandaneyya vandanak±na½ khettajjh±sayasampad±hi diµµhadhammavedan²yabh³t± yath±laddhasampattinimittakassa purimakammassa anubalappad±na vasena tannibbattitavip±kasantatiy± antar±yakar±ni upap²¼aka-upacchedakakamm±ni paµib±hitv± pavattik±le rog±di-antar±y±namappavatti½ s±dheti. Sampar±ye ca upapajjavedan²yabh³t± saggamokkhasampattisukha½ nibbattet²ti.