Maggo¼umpen±ti ettha magga-o¼umpen±ti padacchedo. Aµµhamaggaªgasaªkh±tena kullen±ti attho. Ettha ca maggo vuccati aµµhaªgikamaggo. Magganti gacchanti buddh± ca ariyas±vak± ca agata½ disa½ nibb±nanti maggo. Aµµhaªgiko maggo. Maggadh±tu gatiya½ a. Vuttañhi paµisambhid±magge “etena maggena buddh± ca s±vak± ca agata½ disa½ nibb±na½ gacchant²ti aµµhaªgiko maggo”ti. Atha v± nibb±na½ maggati gavesat²ti maggo, nibb±natthikehi maggiyati gavesiyat²ti v± maggo, aµµhaªgiko maggo. ѱºena dassiyat²ti attho. Maggadh±tu gavesane a. Vuttañheta½ mah±vaggasa½yuttaµµhakath±ya½ “maggoti kenaµµhena maggo, nibb±na½ magganaµµhena nibb±natthikehi magganiyaµµhena c±”ti. Atha v± maggiyati paµipajjiyat²ti maggo, nibb±natthikehi aµµhaªgiko maggo paµipajjiyat²ti attho. U¼u vuccati udaka½, tato p±ti rakkhat²ti u¼upo, soyeva niggahit±gamavasena u¼umpo, kullo. U¼usadd³papadap±dh±tu rakkhane kvi. Maggo-eva u¼umpo maggo¼umpo, maggasaªkh±to v± u¼umpo tath±, maggasadiso v± u¼umpo tath±, maggo viya v± u¼umpo tath±, maggo ca u¼umpo ca maggo¼umpo. Atha v± u¼umpo-eva maggo maggo¼umpo, u¼umpasaªkh±to v± maggo tath±, u¼umpa sadiso v± maggo tath±, u¼umpo viya v± maggo tath±, u¼umpo ca maggo ca maggo¼umpoti eva½ r³pakasadisa-upam± samupekkhatthavasena ca parapakkha sakapakkhatthavasena ca vacanattho veditabbo. Tena maggo¼umpena. Tar²ti atari. Dhammar±j± hi aµµhamaggaªgan±v±ya sa½s±rogha½ taritv± nibb±nat²ra½ p±puº±ti. At²t± buddh± p±puºi½su. An±gat± buddh± p±puºissant²ti vutta½ hoti. Vuttañhi mah±vaggasa½yutte
“Ek±yana½ j±tikhayantadass²,
magga½ paj±n±ti hit±nukamp²;
etena maggena tari½su pubbe,
tarissantiyeva taranti oghan”ti. Buddhava½se ca
“Sa½s±rasota½ chinditv±, viddha½setv± tayo bhave;
dhamman±va½ sam±ruyha, t±remi janata½ bahun”ti.
Abhayanti j±tijar±by±dhimaraºabhay±d²na½ abh±vato nibbhaya½. So hi bhagav± natthi bhaya½ etass±ti abhayoti vuccati. Atha v± abhayanti khema½. Tañhi nibb±na½ natthi j±ti-±dibhaya½ etth±ti abhayanti vuccati. Etasmi½ pana dutiyavikappe ta½ pada½ p±rantipade visesana½. P±rapattanti ettha p±ranti sa½s±ravaµµassa parat²raµµhena vuccati nibb±na½. Tañhi udaka½ p±ti rakkhat²ti p±ra½, samuddap±ra½. P±dh±tu rakkhane aro. Atha v± p±reti samattheti taraªg±dayo v±retunti p±ra½. P±radh±tu samatthiya½ a. P±ra½ viy±ti p±ranti vuccati. N²tatthena pana eva½ vacanattho k±tabbo. J±ti bhay±di½ p±ti rakkhati etth±ti p±ra½, p±reti samattheti ettha v± j±tibhay±dayo v±retunti p±ra½, nibb±na½. Ta½ pajjittha adhigamitth±ti p±rapatto, dhammar±j±. P±rasadd³papada padadh±tu gatiya½ ta. Atha v± mutto moceyyanti-±din± nayena pavattassa mah±bhin²h±rassa sakalassa sa½s±radukkhassa v± sabbaññutañ±º±diguº±na½ v± p±ra½ pariyanta½ patto gatoti p±rapatto, dhammar±j±. P±rasaddo hi pariyanta v±cako. Ta½ p±rapatta½. Paj±nanti sabbasatt±na½. Tehi kammakilesehi pak±rena janiyati nibbattiyat²ti paj±ti vuccanti. Tesa½ paj±na½. T±ºanti t±yanaµµhena t±ºa½. Satt±na½ sa½s±ra bhayato t±yati rakkhat²ti t±ºo, dhammar±j±. T±dh±tu rakkhane yu. Atha v± t±ºanti satt±na½ sa½s±ravaµµadukkhato parip±lanaµµhena t±ºa½. So hi dhammar±j± satt±na½ sa½s±ravaµµadukkhato dhammadesan±ya magga phalanibb±nasukha½ dadanto t±yati p±let²ti t±ºoti vuccati. Ta½ t±ºa½. Leºanti nil²yanaµµhena leºa½, j±tibhay±d²hi p²¼itehi sattehi l²yanti nil²yanti etth±ti leºo, dhammar±j±. L²dh±tu nil²yane yu. Atha v± leºanti sa½s±rabhaya½ passantehi nil²yanaµµhena leºa½. So hi dhammar±j± sa½s±ranissaraºatthikehi l²yanti nil²yanti etth±ti leºoti vuccati. Ta½ leºa½. Dhammar±j± hi sa½s±rabhayehi p²¼it±na½ sabbasatt±na½ t±ºa½ leºa½ saraºa½ par±yana½ µh±na½ hot²ti vutta½ hoti. Asamasaraºanti sabbasatt±na½ asadisa-avassayana½, natthi etassa samo sadiso s²l±diguºen±ti asamo, dhammar±j±. Sarati gacchati avassayati etth±ti saraºo, dhammar±j±. Saradh±tu gatimhi yu. Asamo asadiso hutv± saraºoti asamasaraºo, dhammar±j±. Sambh±va n±kammadh±rayasam±soya½. Dhammar±j± hi sabbasampattisukh±na½ d±yakatt± sabbasatt±na½ anaññas±dh±raºa½ asama½ saraºa½ avassayana½ par±yana½ hot²ti attho. Ta½ asamasaraºa½. Ekatitthanti nibb±nap±ragaman±na½ ekatitthabh³ta½. Taranti uttaranti ettha etena v± najjasamudd±dinti tittha½. Najjasamudd±d²na½ p±rimat²ragamanattha½ otaraºaµµh±na½ labbhati. Taradh±tu otaraºe tha. Rassa to, ik±r±gamo. Manuss±na½ eka½ tittha½ ekatittha½, ta½ viy±ti ekatittho, dhammar±j±. Yath± hi titthena najj±di½ tarant± manuss± p±rimat²ra½ sukha½ p±puºanti, na atitthena, eva½ seµµhabh³tena buddhatitthena sa½s±rogha½ tarant± veneyyasatt± nibb±nap±ra½ sukha½ p±puºanti, na atitthena aññatitthiyena, tasm± dhammar±ja½ ekatitthoti thometi. N²tatthena pana eko seµµho hutv± nibb±nap±ra½ taranti uttaranti etth±ti eka tittho, dhammar±j±. Khema½ nibb±nap±ra½ tarituk±m± veneyyasatt± ettha buddhatitthe desitadhamma½ sutv± desitadhamm±nur³pa½ paµipajjitv± sa½s±rogha½ aµµhamaggaªgan±v±ya chinditv± khema½ nibb±nap±ra½ sukha½ taranti, ititasm± etth±tipadena niddiµµho so buddho sabbasatt±na½ eko seµµho tittho n±ma. Na aññatitthiy± ekatitth± n±ma hont²ti attho. Ta½ ekatittha½. Patiµµhanti sabbasatt±na½ mah±d²pa½ viya patiµµha½ ±dh±rabh³ta½. Paµisaraºa½ leºa½ par±yananti attho. Patiµµhahanti etth±ti patiµµho, dhammar±j±. Patipubbaµµh±dh±tu gatinivattimhi a. Dhammar±j± hi sabbasukhatthik±na½ satt±na½ mah±d²po viya patiµµho paµisaraºo leºo par±yano hot²ti attho, ta½ patiµµha½. Puññakkhettanti nibb±nasukhatthik±na½ puññab²jassa khettabh³ta½. Puññatthik±na½ puññab²jassa vapanaµh±na½ khettabh³ta½ v±, attano k±raka½ pavati sodhet²ti puñña½, kusala½. Pudh±tu sodhane ºyo. Atha v± para½ pujjabh±va½ janet²ti puñña½, sad± p³jita½ v± janet²ti puñña½, kusala½. P³jasadd³papada janadh±tu ºyo. Niruttinayena saddasiddhi veditabb±. Avasesa½ apuñña½ pun±ti sodhet²ti v± puñña½, kusala½. Pudh±tu sodhane ºyo. Khitta½ vutta½ b²ja½ t±yati rakkhat²ti khetta½, ked±r±di. Khipasadd³papada t±dh±tu rakkhane kvi. B²j±ni vapant±na½ manuss±na½ mahapphalabh±vakaraºena b²ja½ rakkhat²ti attho. Atha v± khipanti vapanti ettha b²j±n²ti khetta½. Khipadh±tu peraºe khepe v± ta. Khetta½ viy±ti khetto. Dhammar±j±. N²tatthena pana puññab²j±ni vapant±na½ satt±na½ mahapphala bh±vakaraºena khitta½ vutta½ puññab²ja½ t±yati rakkhat²ti khetto. Atha v± nibb±natthikehi puññab²j±ni khipiyanti vapiyanti etth±ti khetto. Dhammar±j±ti k±tabbo. Puññ±na½ khetta½ puññakkhetto, dhammar±j±. Yath± hi rañño v± amacc±d²na½ v± s±l²na½ v± yav±na½ v± vir³hanaµµh±na½ rañño v± amacc±d²na½ v± s±likhetta½ yavakhettanti vuccati. Eva½ dhammar±j± sabbalokassa puññamahabbalabh±vakaraºena puññ±na½ vir³ha naµµh±na½ dhammar±ja½ niss±ya sattalokassa n±n±ppak±rahita sukhasa½vattanik±ni puññ±ni vir³hanti, tasm± dhammar±j± puññakkhettanti abhitthavitoti vutta½ hoti. Ta½ puññakkhetta½. Paramasukhadanti uttama½ nibb±nasukha½ dadam±na½. Vuttañhi “nibb±na½ parama½ sukhan”ti. Ettha ca paramasaddo uttamatthav±cako anipphannap±µi padiko. Atha v± para½ atireka½ ariyehi m±nitabbanti parama½, nibb±na½. Parapubbam±dh±tu m±ne a. Pak±rena ariyehi ramiyati etth±ti v± parama½, nibb±na½. Papubbaramudh±tu ramane ºa. Abhidh±naµ²k±ya½ pana “para½ paccan²ka½ m±ret²ti parama½. Pakaµµhabh±ve ramat²ti parama½. ðo”ti vutta½. Tassa sukha½ paramasukha½. Parama½ uttama½ v± sukha½ paramasukha½. Ta½ dad±t²ti paramasukhado, dhammar±j±. Paramasukhasadd³papada d±dh±tu d±ne kvi. Dhammar±j± pana veneyyasatt±na½ dhammadesan±ya ca catupaccayappaµiggahaºena ca nibb±nasukha½ det²ti vutta½ hoti. Ta½ paramasukhada½. Dhammar±janti buddha½. So hi lokiya lokuttaradhammehi devamanuss±na½ rañjeti toset²ti dhammar±j±ti. Atha v± p±ram²dhammeneva buddhatta½ patv± r±j± j±toti dhammar±j±ti. P±ram²dhammeneva j±to v± r±j±ti dhammar±j±ti ca vuccati. Ta½ dhammar±ja½ aha½ nam±m²ti sambandho. Aya½ panettha saªkhepayojan±. Yo dhammar±j± muha paµigh±s±di-ullolav²ci½ mohadosataºh±disaªkh±ta½ mah±taraªga khuddaka-³mika½, sa½s±rogha½ sa½s±rasaªkh±ta½ ogha½ samuddajalappav±ha½ Maggo¼umpena aµµhamaggaªgasaªkh±tena kullena tari atari½, abhaya½ khema½, j±ti-±d²na½ abh±vato nibbhaya½ v±, p±rapatta½ nibb±nap±ra½ patta½ adhigata½, paj±na½ sabba satt±na½, t±ºa½ t±yanaµµhena t±ºa½ rakkhaºa½. Leºa½ nil²yanaµµhena leºa½ nil²yana½, asamasaraºa½ sabbasatt±na½ asadisa-avassayana½, ekatittha½ nibb±nap±ragaman±na½ ekatittha bh³ta½, patiµµha½ sabbasatt±na½ mah±d²pa½ viya patiµµha½ ±dh±rabh³ta½, puññakkhetta½ nibb±nasukhatthik±na½ puññab²jassa khettabh³ta½, puññatthik±na½ puññab²jassa vapanaµµh±na½ khettabh³ta½ v±, paramasukha½ uttama½ nibb±nasukha½ dadam±na½, dhammar±ja½ buddha½ lokiyalokuttara dhammehi paj±na½ rañj±pana½ v±, p±ram²dhammeneva buddhabh±va½ j±ta½ buddha½ v±, aha½ t²hi dv±rehi nam±m²ti.
Aµµh±rasamavandanag±th±vaººan± samatt±.
19. Kaº¹amba½m³le parahitakaro yo munindo nisinno;
acchera½ s²gha½ nayanasubhaga½ ±kulaººaggij±la½;
dujj±laddha½sa½ munibhijahita½ p±µihera½ ak±si;
vande ta½ seµµha½ paramaratija½ iddhidhammehupeta½.
19. Eva½ aµµh±rasamag±th±ya dhammar±ja½ vanditv± id±ni s±vatthiya½ kaº¹ambam³le iddhip±µiher±d²hi guºehi munindassa thometv± vandituk±mo kaº¹amba½m³lety±di g±tham±ha. Aya½ pana matanayayayagaºehi ca pañca yati chayati sattaya t²hi ca racitatt± aµµh±rasakkharehi yutt± kusumitalat± vellit±g±th±ti daµµhabb±. Vuttañhi vuttodaye “mo to no yo y± kusumitalat± vellit±kkhutvis²h²”ti. Aya½ panettha yojan±. Yassa½ paµip±da½ akkhutvis²hi pañcayati chayati sattayat²hi mogaºo ca togaºo ca nogaºo ca yogaºo ca y± yagaºadvayañca ce yutt± s± g±th± kusumitalat± vellit± kusumitalat± vellit± g±th± n±m±ti. Ettha ca akkhasaddassa pañcindriyav±cakatt± akkhasaddo pañcasaªkhy±v±cakoti veditabbo. Ut³na½ hemantasis²ravassantagimhavass±nasaradavasena chabbidhatt± utusaddo chasaªkhy±v±cakoti. Isisaddo vipass²-±d²na½ buddh±na½ sattavidhatt± sattasaªkhy±v±cakoti veditabboti. Tattha pana parahitakaro yo munindo kaº¹ambam³le nisinno p±µihera½ s²gha½ ak±si, ta½ muninda½ aha½ vande vand±m²ti sambandho. Atthakkamena panettha vaººayiss±mi. Parahitakaroti attan± paresa½ sabbasatt±na½ hita½ attha½ karonto. Hinoti va¹¹hati sukha½ eten±ti hita½, attha½ payojana½ v±. Hidh±tu va¹¹hane ta. Ta½samaªgino lokiyalokuttarasukha½ va¹¹hat²ti attho. Paresa½ hita½ parahita½, ta½ karot²ti parahitakaro, munindo. So hi d²paªkarassa bhagavato p±dam³le laddhaby±karaºato paµµh±ya attano sukha½ pajahanto sattalokassa hitasukhatth±ya kappasata sahass±dhik±ni catt±ri asaªkhyeyy±ni samati½sap±ramiyo pañcamah±paricc±ge ca karonto sabbaññubuddhabh±va½ pattak±le ca pañcacatt±l²savass±ni dhamma desan±ya sattalokassa lokiyalokuttarahita sukha½ karot²ti parahitakaroti thometi. Yoti yo y±diso. Munindoti buddho. So hi ag±riya muni, anag±riyamuni, sekkhamuni, asekkhamuni, paccekamunivasena pañcanna½ mun²na½ indoti munindoti vuccati. Kaº¹ambam³leti ettha kaº¹a-ambam³leti padacchedo. Chand±nurakkhaºattha½ bind±gamo. Kaº¹an±mikena pasenad²kosalarañño uyy±nap±lena ropitassa setambarukkhassa sam²peti attho. Ettha ca kaº¹anti tasseva n±ma½. Atha v± ka½ vuccati sukha½, ta½ ¹eti gacchati p±puº±t²ti kaº¹o, uyy±nap±lo. Ka½sadd³papada¹i dh±tu gatiya½ ºa. Ka½ vuccati v± udaka½, ta½ rukkhesu siñcana½ µin±ti j±n±t²ti kaº¹o, uyy±nap±lo uyy±na n±yako v±. Phalak±mehi janehi amiyati gamiyat²ti ambo, setambarukkho. Amadh±tu gatiya½ bo. Kaº¹an±mikena uyy±nap±lena ropito ambo kaº¹ambo, tassa m³la½ sam²panti kaº¹ambam³la½, tasmi½ kaº¹ambam³le.