T²hi lokeh²ti sambandho. T²hi k±mar³p±r³pa lokeh²ti attho. Tassa pana vacanattho heµµh± vuttoyeva. Ta½ paneta½ katvatthe karaºavacana½. Tassa pana padassa nirupameyy±ti padena kattubh±vena sambandho. Nirupameyyatanti appameyyabh±va½. Upamitabbanti upameyya½. Upapubba m±dh±tu pam±ne ºyo. Upameyyassa bh±vo upameyyata½. Natthi upameyyata½ assa r±jikass±ti nirupameyyata½. Atha v± natthi upameyya½ etassa r±jikass±ti nirupameyyo, p±dacakkalakkhaºar±jiko labbhati. Tassa bh±vo nirupameyyata½. Ta½ pana pada½ samp±puºe ev±tipade kamma½. Samp±puºe-ev±ti sambandho. Samm± gacchati-ev±ti attho. Kasm± pana t²hi lokehi p±dapaªkajamudutalehi nirupameyyata½ p±puº±t²ti. Buddhato aññassa kassaci devamanussassa p±datalamajjhe p±dacakkalakkhaºassa abh±vato. Bhagavato hi p±dapaªkajamudutale p±ramipuññ±nubh±vena nibbatt±ni aµµhasatap±dacakkalakkhaº±ni samp±puºanti, na aññesa½. Tasm± nirupameyyata½ p±puº±t²ti.
Sabbalokamahitanti sabbalokena p³jita½. Sabbena devamanussalokena mahitabbo p³jitabboti sabbaloka mahito, n±tho labbhati. Ta½. Uppanne hi tath±gate ye keci mahesakkh± devamanuss± buddhassa p³jenti, pageva aññ±. Tath± hi brahm± sahampati sinerumattena ratana d±mena tath±gata½ p³jeti. Yath±balañca aññepi dev± manuss± ca bimbis±rakosalar±j±dayo nibbutampi bhagavanta½ uddissa channavutikoµidhana½ vissajjetv± asoka mah±r±j± sakalajambud²pe catur±s²tivih±rasahass±ni patiµµh±peti. K± kath± pana aññesa½ p³j±ti vutta½ hoti.
Asamanti sabbamanussadevabrahmehi asadisa½. Appaµipuggalanti attho. Natthi samo sadiso puggalo ass±ti asamo, n±tho. So pana as²ti-anubyañjanapaµimaº¹ita dvatti½sa mah±purisalakkhaºa vicitrar³pak±yo. Sabb±k±ra parisuddha s²lakkhandh±diguºaratanasamiddhadhammak±yo. Puññamahatta th±mamahatta-iddhimahatta yasamahatta paññ±mahatt±na½ paramukka½sa gato ca hoti, tasm± tath±gatena samo sadiso n±ma natth²ti attho. Ta½ asama½. Tanti n±tha½ aha½ nam±m²ti sambandho.
Aya½ panettha saªkhepayojan±. Yo n±tho yo y±diso sabbasatt±na½ paµisaraºo buddho, avikalehi kehici avekallehi, nir±kulehi ±kulavirahitehi, p±dapaªkaja muduttalar±jikehi p±dasaªkh±tapadumassa saºhatale j±tehi aµµhasatacakkalakkhaºar±jikehi, t²hi lokehi kattubh³tehi, nirupameyyata½ appameyyabh±va½ appamitabba bh±va½ v±, samp±puºe-eva samm± gacchati-eva, sabbalokamahita½ sabbalokena p³jita½, asama½ sabbamanussadevabrahmehi asadisa½ ta½ n±tha½ aha½ nam±m²ti.

Cuddasamavandanag±th±vaººan± samatt±.

15. Buddha½ nar±narasamosaraºa½ dhitatta½,
paññ±pad²pajutiy± vihatandhak±ra½;
atth±bhik±manaradevahit±vaha½ ta½,
vand±mi k±ruºikamaggamanantañ±ºa½.
15. Eva½ cuddasamag±th±ya n±tha½ natv± id±ni nar±narasa mosaraºanty±d²hi sattahi guºehi thomitv± buddha½ vanditu k±mo buddha½ nar±narasamosaraºanty±dig±tham±ha. Aya½ pana tabhajajagaºehi garudvayena ca racitatt± cuddasakkharehi yutt± vasantatilak±g±th±ti daµµhabb±. S±dhaka½ panettha heµµh± vuttameva.
Tattha pana nar±narasamosaraºanti ettha nara-anarasama½ osaraºanti padavibh±go. Manussadev±na½ sama½ osaraºa½ sannipatitaµµh±nanti attho. Nar±narasaddassa vacanattho heµµh± vuttoyeva. Sama½ avasaranti sannipatanti etth±ti samosaraºo, buddho. Sama-avapubba saradh±tu gatiya½ yu. Nar±nar±na½ manussadev±na½ samosaraºo nar±narasamosaraºo, buddho. Yath± hi mah±nigrodho phalak±m±na½ sakuºa sam³h±na½ samosaraºa½ hoti, eva½ buddho lokiya lokuttarasampattik±m±na½ manussadev±na½ samosaraºo sannipatito paµisaraºo v± hoti. Tasm± nar±narasamosaraºanti thometi.
Dhitattanti sam±hitacitta½. Ettha attasaddo attasamm± paºidhi c±ti-±d²su attasaddo viya cittav±cako daµµhabbo. Dhiyati µhapiyati ettha etena v± ek±rammaºe sampayutta dhamm±ti dhito, sam±dhi. Dh±dh±tu patiµµh±ya½ ta. ¾rammaºa½ adati ±dad±t²ti atta½, citta½. Adadh±tu ±d±ne ta. Dhita½ sam±hita½ atta½ citta½ yass±ti dhitatto, buddho. Ta½ dhitatta½.
Paññ±pad²pajutiy±ti arahattamaggañ±ºasaªkh±tapad²pobh±sena karaºabh³tena. Paj±n±t²ti paññ±, arahattamagga ñ±ºa½. Yath±sabh±va½ sabbappak±rehi catusaccadhamma½ paµivijjhat²ti attho. Paññ±va ñeyy±varaºappah±nato sabbapak±rehi dhammasabh±va½ d²pet²ti paññ±pad²po. Jotet²ti juti, paññ±pad²pobh±so. Judh±tu dittiyanti. Paññ± pad²po-eva juti paññ±pad²pajuti. Atha v± paññ±pad²passa juti paññ±pad²pajuti, aya½ pana sam±so abhedabhed³ pac±rena daµµhabbo. T±ya paññ±pad²pajutiy±.
Vihatandhak±ranti hanitabba-avijj±saªkh±tamohatama½. Sav±sanakilesappah±nato visesena hanitabboti vihato. Vipubbahanadh±tu hi½s±ya½ ta. Andha½ tama½ karot²ti andhak±ro, avijj±saªkh±tamoho. Visayasabh±vapaµicch±danato andhak±rasarikkhakat±ya moho andhak±roti vuccati. Atha v± andha½ paññ±cakkhu-andha½ karot²ti andhak±ro, moho. Andhasadd³papada karadh±tu ºa. Vihato andhak±ro yena soti vihatandhak±ro, buddho. Ta½ vihatandhak±ra½. Yath± hi loke pad²po attano jutiy± andhak±ra½ hanati, eva½ buddhassa arahattamaggapaññ±pi avijjandhak±ra½ hanat²ti vutt±. Aya½ pana h²n³pam±ti vuccati. Paññ±vato hi ekapallaªkenapi nisinnassa dasasahassi lokadh±tu ekapajjot± hoti. Vuttañheta½ bhagavat± “catt±rome bhikkhave pajjot±. Katame catt±ro. Candapajjoto, s³riyapajjoto, aggipajjoto, paññ± pajjoto. Ime kho bhikkhave catt±ro pajjot±. Etadagga½ bhikkhave imesa½ catunna½ pajjot±na½ yadida½ paññ± pajjoto”ti.
Paññ±pad²pajutiy± vihatandhak±ranti ettha pana paññ±pad²pa jutiy±ti-imin± buddhassa arahattamaggañ±ºa½ mukhyena dasseti. Ta½ dassanena p±ram²ñ±ºañca vipassan±ñ±ºañca heµµhimamaggaphala ñ±ºañca phal³pac±rena d²peti. Tadd²pakena avijjandhak±rappah±na½ paµhamak±raº³pac±rena pak±seti. Tappak±sanena arahatta phalañ±ºalabhana½ dutiyak±raº³pac±rena vibh±veti. Ta½ vibh±vanena sabbaññutañ±º±disabbabuddhaguºalabhana½ tatiya k±raº³pac±rena ±nubh±veti.
Nanu ca sabbesampi kh²º±sav±na½ paññ±pad²pajutiy± vihatandhak±rat± sambhavati, atha kasm± aññas±dh±raº±visesa guºena buddhassa thoman± kat±ti. Sav±sanappah±nena anaññas±dh±raºavisesat±ya sambhavato. Sabbesampi hi kh²º±sav±na½ satipi paññ±pad²pajutiy± vihatandhak±ratte ariyas±vakapaccekabuddh±na½ sav±san±ya kilesappah±na½ na vijjati. Samm±sambuddh±na½yeva sav±sanappah±nena kilesappah±nassa viseso vijjat²ti s±tisayavasena avijjandhak±rappah±nena bhagavanta½yeva paññ±pad²pajutiy± vihatandhak±ranti thomet²ti.
Atth±bhik±manti sattalokassa lokiyalokuttara saªkh±ta½ payojana½ ativiya icchanta½. K±raº±nur³pa½ asati bhavat²ti attha½, phala½. Asadh±tu bhuvimhi tha. Ta½ abhi-atireka½ k±meti icchat²ti atth±bhik±mo, buddho. Atthasadd³papada abhipubbakamudh±tu icch±ya½ ºa. Ta½ atth±bhik±ma½. Naradevahit±vahanti manussadev±na½ hita½ dh±raka½. Hita½ narati net²ti naro, manusso. Atha v± nariyati sakena kammena niyyat²ti naro, manusso. Naradh±tu nayane a. Vuttañhi “kammena niyyati loko”ti. K±maguºa jh±n±bhiññacittissariy±d²hi dibbanti k²¼ant²ti dev±, tesu v± viharant²ti dev±, divudh±tu k²¼±d²su ºa. Nar± ca dev± ca naradev±. Hinoti va¹¹hat²ti hita½, phala½. Hidh±tu va¹¹hane ta. Naradev±na½ hita½ naradevahita½, ta½ ±vahat²ti naradevahit±vaho, buddho. Naradevahitasadd³papada-±pubba vahadh±tu haraºe ºa. Buddho hi sabbadevamanuss±na½ lokiyalokuttarasampatti-attha½ dhammadesan±ya dh±ret²ti vutta½ hoti, ta½ naradevahit±vaha½. K±ruºikamaggamananta ñ±ºanti ettha k±ruºika½ agga½ anantañ±ºantipadacchedo. Tattha k±ruºikanti sabbasattesu mah±karuº±ya yutta½, mah±karuºavanta½ v±. Kirat²ti karuº±. Kiradh±tu apanayane uºapaccayo. Paradukkha½ vikkhipati apanet²ti attho.
Atha v± kin±t²ti karuº±. Kidh±tu hi½s±ya½ ruºapaccayo. Paradukkhe sati k±ruºika½ hi½sati vib±dhat²ti attho. Paradukkhe sati s±dh³na½ hadayakampana½ karot²ti v± karuº±. Karadh±tu uºapaccayo. Atha v± ka½ vuccati sukha½, ta½ rundhat²ti karuº±. Ka½sadd³papada rudhidh±tu ±varaºe yupaccayo. Es± hi paradukkh±panayanak±mat± lakkhaº±. Attasukhanirapekkhat±ya k±ruºik±na½ sukha½ rundhati vib±dhat²ti attho. Karuº±ya mah±karuº±ya yutto k±ruºiko. Karuº± assa atth²ti v± k±ruºiko, buddho. Ta½ k±ruºita½. Agganti j±tipuñña guºamahattabh±vena sabbasattuttama½ seµµhabh±va½ ajati gacchat²ti aggo, buddho. Ajadh±tu gatiya½ a. Jassa go. Buddho hi asambhinnakhattiyava½se j±tatt± j±tivasena ca p³ritap±ram²puññatt± puññavasena ca aparimitanirupamas²l±di guºavisesena samann±gatatt± guºavasena ca anantalokadh±t³su sabbasattuttamabh±va½ gacchat²ti aggo. Nibb±na½ ajati gacchat²ti v± aggo. Atha v± ajeti khepeti kileseti aggo, buddho. Ajadh±tu khepane a. Ta½ agga½. Anantañ±ºanti gaºanavasena ca sabh±vavasena ca visayavasena ca antavirahitañ±ºa½. Kenaci puggalena ñ±ºena ananta½ aparicchinna½, sabbaññutañ±ºavanta½ v±. Natthi anta½ yass±ti ananta½, ñ±ºa½. Sabbañeyyadhamma½ j±n±t²ti ñ±ºa½, sabbaññutañ±ºa½. Ananta½ ñ±ºa½ yassa soti anantañ±ºo, buddho. Buddhassa hi ñ±ºa½ koci manusso v± devo v± brahm± v± ettakanti paricchinditu½ na sakkoti, tasm± ananta½ aparim±ºa½ hot²ti vutta½ hoti.
Vuttañheta½ s±riputtatthera-apad±ne
“Sakk± samudde udaka½, pametu½ a¼hakena v±;
natveva tava sabbaññu, ñ±ºa½ sakk± pametave”ti.
K±ruºikamaggamanantañ±ºanti ettha ca karuºaggahaºena samm±sambodhiy± m³la½ dasseti, mah±karuº±sañcoditam±naso hi bhagav± sa½s±rapaªkato satt±na½ samuddharaºattha½ d²paªkarap±dam³le kat±bhin²h±ro kappasatasahass±dhik±ni catt±ri asaªkhyeyy±ni anupubbena p±ramiyo p³retv± anuttara½ samm±sambodhi½ adhigatoti karuº± samm±sambodhiy± m³lanti. Agganti etena bhagavato aparimitanirupamas²l±diguºasamaªg²t±ya aparim±º±su lokadh±t³su aparim±º±na½ satt±na½ uttamabh±va½ dasseti. Anantañ±ºanti-etena samm±sambodhi½ dasseti. Sabbaññutañ±ºapadaµµh±nañhi aggamaggañ±ºa½, aggamaggañ±ºapadaµµh±nañca sabbaññutañ±ºa½ samm±sambodh²ti vuccati. Tassa ca s±matthiyena catupaµisambhid±ñ±ºa½ catuves±rajjañ±ºa½ cha-as±dh±raºañ±º±ni ca cha-abhiññ± aµµhasu paris±su akampana ñ±º±ni dasabalañ±º±ni so¼asañ±ºacariy± ca catucatt±r²sañ±ºavatth³ni sattasattatiñ±ºavatth³ni c±ti evam±d²na½ anekesa½ paññ±pabhed±na½ vasena ñ±º±c±ra½ dasset²ti. Ta½ buddha½ aha½ vippasannena cetas± vand±m²ti sambandhoti.