Adesi dhamma½ dev±nanti dev±na½ dhamma½ ades²ti sambandho. Ettha ca dhammanti n±n±nayavicitta½ gambh²ra½ saºhasukhuma½ duddasa½ abhidhamma dhamma½. Attano sabh±va½ dh±ret²ti dhammo, paº¹itehi dh±riyati na b±leh²ti v± dhammo, abhidhammapiµaka½. Dharadh±tu dh±raºe rammapaccayo. Ta½ dhamma½. Dev±nanti pubbe manussaloke m±tubh³tadevaputtappamukh±na½ upapattidev±na½. Vuttañheta½ aµµhas±lin²-aµµhakath±ya½
“M±tara½ pamukha½ katv±, tass± paññ±ya tejas±;
abhidhammakath±magga½, dev±na½ sampavattay²”ti.
Ettha ca m±tarantipadassa pubbe manussaloke m±tubh³ta½ devaputtanti attho daµµhabbo. Vuttañheta½ jin±laªk±rap±¼iya½
“Tato putta½ gahetv±na, gat± m±t± saka½ ghara½;
sattamiya½ cut± gantv±, devaputtattam±gam²”ti.
Taµµ²k±yañca “bodhisattam±t± gabbhavuµµh±nato sattame divase k±laªkatv± tusitapure devaputto hutv± nibbatt²”ti vutta½. Ettha ca devaputtasaddena vuttameva. K±¼ud±y² therag±th±-aµµhakath±yañca “pariv±rit±ti ca itthiliªganiddeso purimattabh±vasiddha½ itthibh±va½ devat±bh±va½ v± sandh±ya kato. Dev³papatti pana purisabh±vena j±t±”ti vutta½. J±takaµ²k±yañca “devorohaneti m±tudevaputtassa tem±sa½ abhidhammapiµaka½ desetv± devorohanak±le”ti m±tudevaputtasaddena vutta½. Abhidhamm±vat±raµ²k±yañca “dev±nanti tad± dhammapaµigg±hak±na½ dasasahassacakkav±¼±dhiv±s²na½ m±tudevaputtappamukh±na½ upapattidev±nan”ti m±tudevaputta saddena vutta½. Sir²mah±m±y±satthe ca “sir²mah±m±y± dev²pi sattadivaseyeva vasitv± k±laªkatv± attano puññ±nubh±vena tusitabhavane devaputto hutv± nibbatt²”ti devaputtasaddena vutta½. Maºid²paµ²k±yañca “m±taranti pubbe manussaloke m±tubh³ta½ devaputtanti attho. Sir²mah±m±y± hi bodhisatta½ vij±yitv± satt±hamatta½ µhatv± ito cavitv± tusitabhavane purisabh±veneva nibbatto, na itthibh±ven±”ti vutta½. Tasm± m±tarantipadassa m±tubh³ta½ devaputtanti attho mukhyena daµµhabbo.
Madhus±rattha d²pan²µ²k±ya½ pana–
“suddhodano n±ma pit± mahesino,
buddhassa m±t± pana m±y± n±ma.
Bodhisatta½ parihariya kucchin±,
k±yassa bhed± tidivasmi½ modati;
s± gotam² k±la½kat± ito cut±,
dibbehi k±mehi samaªgibh³t±;
±modati k±maguºehi pañcahi,
pariv±rit± devagaºehi teh²”ti. Ther±p±¼i.
Tadaµµhakath±ya½ “pariv±rit±ti ca itthiliªganiddeso purimatta bh±vasiddha½ itthibh±va½ devat±bh±va½ v± sandh±ya kato. Dev³papatti pana purisabh±vena j±t±ti vuttatt± m±taranti manussattabh±vavasena vuttan”ti vadanti. Theraµµhakath± pana nasaªgah±ru¼h±. Aññaµµhakath±µ²k±su ca t±disa½ vacana½ natthi. Patthan±k±le ca buddham±t± hutv± pacch± puriso hom²ti patthan± natthi. Ti½sadhammat±yañca buddham±tuy± purisabh±vo n±ma natthi. Tasm± ta½ v²ma½sitabbantipi vid³ vadant²ti vutta½. Ta½ pana na gahetabba½. Kasm±, sa½sayavacanena v²ma½sitabbanti vid³vadant²ti ca vuttatt± ca yath±vuttaµµhakath±µ²k±vacanehi ujuka½ viruddhatt± ca. Devat±saddo hi devaputte brahme devadh²t±ya ca vattati. Tath±hesa “atha kho aññatar± devat± abhikkant±ya rattiy± abhikkantavaºº±”ti-±d²su devaputte. Vuttañhi khuddakap±µha-aµµhakath±ya½ “aññatar±ti aniyamita niddeso. S± hi n±magottato ap±kaµ±. Tasm± aññatar±ti vutt±. Devoyeva devat±. Itthipurisas±dh±raºameveta½. Idha pana puriso-eva. So devaputto. Kintus±dh±raºan±mavasena devat±ti vutto”ti. Sun²tatthera-apad±na p±¼iya½ ±gat±su “tath± t± devat± sattasat± u¼±r± brahm± vim±n± abhinikkhamitv±”ti-±d²su brahme. Pad²pavim±navatthup±¼iya½ vutt±su–
“Abhikkantena vaººena, y± tva½ tiµµhati devate;
obh±sent² dis± sabb±, osadh² viya t±rak±”ti.
¾d²su devadh²t±ya. Eva½ pana pariv±rit±saddopi veditabbo. Tasm± ±cariyadhammap±lattherena kat±ya theraµµhakath±ya vuttavacana½ j±takaµ²k±ya vuttavacanañca ±cariyasumaªgalattherena kat±ya abhidhamm±vat±raµ²k±ya vuttavacana½ pam±ºa½ katv± m±tudevaputtoti atthoyeva daµµhabbo. Etarahi pana keci ±cariy± ther±p±¼iya½ ±gata½ pariv±rit±saddañca madhus±ratthad²pan²µ²k±vacanañca paµicca m±tudevadh²t±ti vadanti. Ta½ pana tesa½ matimattanti daµµhabba½. Ades²ti mah±karuº±pubbaªgamena sabbaññutañ±ºena kathesi. Asadisa½ tanti sambandho. Ettha ca tanti buddha½. Asadisanti appaµipuggala½. Natthi etassa sadiso paµipuggaloti asadiso, buddho. Sadevake loke s²l±diguºena buddhena sadiso koci puggalo natth²ti attho. Ten±ha vinayamah±vaggap±¼iya½
“Na me ±cariyo atthi, sadiso me na vijjati;
sadevakasmi½ lokasmi½, natthi me paµipuggalo”ti.
Niccantisatata½ samita½, sabbak±la½ nirantaranti attho. Asadisa½ ta½ buddha½ nicca½ nam±m²ti sambandhoti.
Aya½ panettha saªkhepayojan±. Sumati sundarasabbaññuta ñ±ºav±to, desan±ñ±ºav±to v±. Yo y±diso buddho. Dive divase div±karova s³riyo-iva, sobhanto virocam±no hutv±, ratijanane dev±na½ atappakap²ti somanassupp±dane, pemupp±dane v±, sil±sanamhi paº¹u kampalan±make sil±sane, ±s²no nis²danto hutv± sivasukhada½ nibb±nasukhad±yaka½, dhamma½ abhidhammadhamma½, dev±na½ m±tu pubbadevaputtappamukh±na½ upapattidev±na½ adesi kathesi. Asadisa½ appaµipuggala½ ta½ buddha½ aha½ nicca½ satata½ nam±mi vand±m²ti.

Terasamavandanag±th±vaººan± samatt±.

14. Yo p±dapaªkajamuduttalar±jikehi,
lokehi t²hivikalehi nir±kulehi;
samp±puºe nirupameyyatameva n±tho,
ta½ sabbalokamahita½ asama½ nam±mi.
14. Eva½ terasamag±th±ya buddha½ vanditv± id±ni buddhassa p±datale vicittappavattehi aµµhasatacakkalakkhaºehi thomitv± vandituk±mo yo p±dapaªkajaty±dig±tham±ha. Aya½ pana ta bha ja ja gaºehi ca garudvayena racitatt± cuddasakkharehi yutt± vasantatilak±g±th±ti daµµhabb±. Vuttañheta½ vuttodaye “vutt± vasantatilak± ta bha j± jag± go”ti. Tass±yamattho. Yassa½ paµip±da½ ta bha j± ta bha ja gaº± ca jag± jagaºagaruk± ca go garu ca ce bhavanti, s± g±th± vasantatilak±g±th±ti chand±cariyehi vutt±ti.
Tattha pana yo n±tho avikalehi nir±kulehi p±dapaªkajamuduttalehit²hi lokehi nirupameyyata½ samp±puºe-eva sabbalokamahita½ asama½ ta½ n±tha½ aha½ nam±m²ti sambandho. Ettha pana saddakkamena adassetv± atthakkamena vaººana½ dassayiss±ma. Yo n±thoti yo y±diso sabbasatt±na½ paµisaraºo buddho. Ta½ pana pada½ samp±puºe-ev±tipade kattubh±vena sambandhitabba½. N±thassa pana vacanattho heµµh± vuttoyeva. Avikaleh²ti kenaci avekallehi sabbap±dacakkalakkhaºehi sampuººeh²ti attho. Vir³pa½ kalati gacchat²ti vikalo. Vipubbakaladh±tu gatiya½ a. Natthi kiñci vikala½ etiss± r±jiy±ti avikal±, p±dar±ji. P±dadvaye paribyatta½ saºµh±nar³pa½ kiñci vikala½ natth²ti attho. Tehi avikalehi.
Nir±kuleh²ti ±kulavirahitehi. P±dacakkalakkhaº±na½ aññamañña½ asa½missehi asa½saµµheh²ti attho. ¾bhuso kulati bandhat²ti ±kula½, ±pubba kuladh±tu bandhane a. Atha v± ±bhuso kulati ±varati sobhananti ±kula½, natthi ±kula½ aññamaññamissa½ etiss± p±dar±ji y±ti nir±kul±, p±dar±ji. Tehi nir±kulehi. Ta½ pana padadvaya½ p±dapaªkajamuduttalar±jikeh²tipade visesana½. P±dapaªkajamuduttalar±jikeh²ti p±dasaªkh±tapadumassa saºha tale j±tehi aµµhasatacakkalakkhaºar±jikehi padati gacchati eten±ti p±do. Padadh±tu gatimhiºa. Paªke kaddame j±tanti paªkaja½, paduma½. P±dasaªkh±ta½ paªkaja½ p±dapaªkaja½. Paªkaja½iva p±do v± p±dapaªkaja½, p±do. Saºhabh±vena mudati pavattat²ti mudu, mudadh±tu gatiya½ u. Talati patiµµhati etth±ti tala½. Taladh±tu patiµµh±ya½ a. Mudu ca ta½ talañc±ti muduttala½, p±dapaªkajassa muduttala½ p±dapaªkajamuduttala½, r±jati dissat²ti r±jik±, r±jati sobhati eten±ti r±jik±. R±jadh±tu sobhane ºiko. P±dapaªkaja muduttale j±ta½ aµµhasatacakkalakkhaºasaªkh±ta½ r±jikanti p±dapaªkajamuduttalar±jika½, tehi.
Ta½ pana aµµhasatap±dacakkalakkhaºa½ n±meva½ veditabba½. Bhagavato p±dapaªkajamudutalassa majjhe n±bhi dissati. N±bhipaµicchinn± vaµµalekh± dissati. N±bhimukhaparikkhepapaµµo dissati. Pan±¼imukha½ dissati. Ar± dissanti. Aresu vaµµalekh± dissanti. Nemi dissati. Nemimaºik± dissanti. Ida½ t±va p±¼i-±gatameva. Sampahulav±ro pana an±gato, so eva½ daµµhabbo. Satti, sir²vaccho, nandiy±vaµµa½, sovattiko, vaµa½sako, va¹¹ham±naka½, macchayugala½, bhaddap²µha½, aªkusa½, tomaro, p±s±do, toraºa½, setacchatta½, khaggo, t±lavaº¹a½, morahatthako, v±¼ab²jani, uºh²sa½, patto maºikusumad±ma½, n²luppala½, rattuppala½, setuppala½, paduma½, puº¹arika½, puººaghaµo, puººap±ti, samuddo, cakkav±¼a½, himav±, sineru, candimas³riy±, nakkhatt±ni, catt±ro mah±d²p±, dveparittad²pasahass±ni antamaso cakkavatti rañño parisa½ up±d±ya sabbo cakkalakkhaºasseva pariv±roti ettakameva majjhimapaºº±saµµhakath±ya½ vuttanti veditabba½.
Jin±laªk±raµ²k±ya½ pana “heµµh±p±datalesu cakk±ni j±t±n²ti cakkalakkhaºa½ n±ma dv²su p±datalesu dve cakk±ni ekekasmi½ sahassamatt± ar± yutt± honti. Nemivalaya½ suvaººavaººa½. N±bhi indan²lamaºivaºº±. Tasmi½ majjhe ca n±bhipariyante ca n±bhimukhe ca vaµµalekh± majjhe chidda½ cakkapariyante nemito bahiddh± vaµµe. Satti, sir²vaccho, nandiy±vaµµa½, sovattiko, vaµa½saka½, va¹¹ham±naka½, bhaddap²µha½, aªkuso, p±s±da½, toraºa½, setacchatta½, khagga½, t±lavaº¹a½, may³rahattha½, c±mara½, uºh²sa½, patta½, maºi, sumanad±ma½, n²luppala½, rattuppala½, rattapaduma½, setapaduma½, puº¹arika½, puººakalasa½, puººapatta½, samuddo, cakkav±¼apabbato, himavantapabbato, merupabbato, s³riyamaº¹ala½, candamaº¹ala½, nakkhatta½, sapariv±r± catumah±d²p±, sapariv±ro sattaratanasamaªg² cakkavatti, dakkhiº±vaµµa setasaªkha½, suvaººamacchayuga¼a½, cakk±vudha½, sattamah±gaªg±, sattakulapabbat±, sattas²dantas±gar±, suvaººa ha½sar±j±, sa½sum±ro, dhajapaµ±ko, suvaººasivik±, suvaººav±¼ab²jani, kel±sapabbato, s²har±j±, byagghar±j±, val±haka-assar±j±, uposathachaddantahatthir±j±, v±suk²n±gar±j±, ha½sar±j±, usabhar±j±, er±vaºa hatthir±j±, suvaººamakara½, catumukhasuvaººan±v±, savacchak± dhenu, ki½puriso, kinnar², karav²ko, may³rar±j±, koñcar±j±, cakkav±kar±j±, j²vañj²vakar±j± cha devalok±, so¼asa brahmalok±ti ime ettak± aggamaªgalalakkhaº± p±datale paññ±yant²”ti vutta½. Imin± ca vacanena aµµhasata p±dacakkalakkhaºa½ paripuººa½ veditabbanti.