Virajanti r±garaj±d²na½ abh±v± vigataraja½. Rañjati sañjati r³p±di-±rammaºes³ti rajo, r±g±dirajo. Ranjadh±tu r±ge a. Vigato rajo ass±ti virajo, jino. Ta½ viraja½. Jino hi bodhipallaªkeyeva sabbakilesam±ra rajassa jayitatt± vigatarajoti attho. Gagan³pamadhinti ettha dh² vuccati sabbaññutañ±ºa½. Tasm± ±k±s³pamasabbaññuta ñ±ºavantanti attho. Gacchanti ettha vihaªgam±dayoti gagana½, ±k±so. Gamudh±tu gatiya½ yu. Mak±rassa go. Upamiyate upam±. Bh±vas±dhanoya½. Upapubbam±dh±tu parim±ne a. Sabbañeyyadhamma½ dharati j±n±t²ti dh², sabbaññuta ñ±ºa½. Dharadh±tu ñ±ºe kvi, itthiliªgajotaka-²paccayo ca. Gaganena ±k±sena yutt± upam± gagan³pam±, ta½ sadisa½ dh² sabbaññutañ±ºa½ yass±ti gagan³pamadhi, jino. Ta½ gagan³pamadhi½. Aya½ pana anant±diguºah²natt± dhammah²nopam± n±ma. Vuttañhi subodh±laªk±re “dhammah²n±mukhambhoja, sadisa½ munino it²”ti. Yath± hi ±k±so anantoti vuttatt± ±k±so ananto hutv± vittharati, eva½ bhagavato ananta½ buddhañ±ºanti vuttatt± sabbaññutañ±ºassa anant±rammaºatt± ca ñ±ºa½ ananta½ hutv± vittharati. Tasm± gagan³pamadhinti thomet²ti. Dhitimerusamanti ettha dhiti vuccati sam±dhi. Sinerupabbata sadisa½ acalasam±dhivantanti attho. Dhiyati µhapiyati sampayuttadhamme ek±rammaºe eten±ti dhiti, bhagavato lokiyalokuttarajh±nasam±dhi. Dhidh±tu dh±raºeti. Ra½siy± andhak±ra½ min±ti hi½sat²ti meru, pabbatar±j±. M²dh±tu hi½s±ya½ rupaccayo. Ima½ vacanatthañhi sinerussa p±c²napassa½ rajatamaya½, dakkhiºapassa½ maºimaya½, pacchimapassa½ phallikamaya½, uttarapassa½ suvaººamaya½ hot²ti vuttavacana½ sandh±ya vutta½. Atha v± min±ti hi½sati sabbe pabbate attano uccataraµµhen±ti meru, merun± samo dhiti sam±dhi yass±ti dhitimerusamo, jino. Ta½ dhitimeru sama½. Yath± hi merur±j± aµµhahi dis±hi ±gatehi v±tehi na kampati na calati, eva½ jino k±macchand±din²varaºe pajahitv± lokuttarajjh±nasam±dhin± samann±gatatt± aµµhahi lokadhammehi ca micch±diµµhiv±tehi ca na kampati na calat²ti dhitimerusamanti thometi. Jalaj³pamas²talas²layutanti udakaj±tappadumasadisena atis²talena asaªkhyeyyas²lena sa½yutta½. Vuttañhi apad±na p±¼iya½ “s²la½ tassa asaªkhyeyyan”ti. Tadaµµhakath±yañca “bhagavato pana s²la½ asaªkhyeyyamev±”ti. Jalati dibbat²ti jala½, udaka½. Jaladh±tu dittiya½ a. Jale udake j±ta½ jalaja½, paduma½. Jalajena padumena upama½ sadisanti jalaj³pama½, s²la½. Sukhatthikehi seviyat²ti s²tala½, s²la½. Sidh±tu sev±ya½ talapaccayo. Atha v± s²taguºa½ l±ti gaºh±t²ti s²tala½, s²la½. S²tasadd³papada l±dh±tu gahaºe kvi. Udake pana j±ta½ paduma½ udakena uºhassa samitatt± s²tala½ viya. S²la½ pana buddhassa kilesat± panassa sametatt± accantas²tala½ hoti. Surakkhitañhi visuddha½ s²la½ kilesappah±nena satt±na½ kilesapari¼±ha½ upasameti na haritacandana½ mutt±h±ro maºi udaka½ v±to candakiraºo ca. Tasm± s²lameva s²talanti accantas²talanti vuccati. Tena vutta½ visuddhimagge–
“Na ta½ sajalad± v±t±, na c±pi haricandana½;
neva h±r± na maºayo, na candakiraºaªkur±;
samayant²dha satt±na½, pari¼±ha½ surakkhita½;
ya½ sametida½ ariya½, s²la½ accantas²talan”ti.
Aya½ pana tassa g±th±dvayassattho. Surakkhita½ suµµhurakkhita½ ariya½ visuddha½ accantas²tala½ ida½ s²la½ idhaloke satt±na½ ya½ pari¼±ha½ sameti, ta½ pari¼±ha½ sajalad± udakadadena meghena saha pavatt± v±t± s²tav±t± na samayanti haritacandanañc±pi na samayati. H±r± mutt±h±r± neva samayanti. Maºayo ve¼uriy±dimaºiyo na samayanti. Candakiraºaªkur± candassa ra½si-aªkur± na samayant²ti. S²lati sam±dhiyati k±yakamm±d²na½ sus²lyavasena na vippakirat²ti s²la½. S²ladh±tu sam±dhimhi a. Atha v± s²lanti sam±dahanti citta½ eten±ti s²la½, s²lenti v± etena kusale dhamme upadh±renti ±bhuso dh±renti s±dhavoti s²la½, cetan±dhammo, kusalacittupp±do v± labbhati. S²ladh±tu upadh±raºe a. Vuttañheta½ visuddhimaggaµµhakath±ya½ “kenaµµhena s²lanti s²lanaµµhena s²la½. Kimida½ s²la½ n±ma, sam±dh±na½ v±, k±yakamm±d²na½ sus²lyavasena avippakiººat±ti attho. Upadh±raºa½ v±, kusal±na½ dhamm±na½ patiµµh±navasena ±dh±rabh±voti attho”ti. Jalaj³pamena padumasadisena s²talena accantas²talena s²lena asaªkhyeyyas²lena yuttoti jalaj³pamas²talas²layuto, jino. Ta½ jalaj³pamas²talas²layuta½. Yath± hi udake j±ta½ paduma½ jalena s²tala½ hoti, eva½ bhagavato maggas²lena kilesupat±panassa pah²natt± ta½ s²tala½ accantas²tala½. Tena sampayuttoti jalaj³pamas²talas²la yutanti thomet²ti vutta½ hoti. Pathav²sahananti pathav² viya khantisampanna½ khantivanta½ v±. Pathanti patiµµhahanti ettha tarupabbat±dayoti pathav², bh³mi. Pathadh±tu patiµµh±ya½ v²paccayo. Atha v± puthu hutv± j±tanti pathav². J±tataddhitatthe v²paccayo. Sahayate khamiyate sahana½, sahati khamat²ti v± sahana½, adhiv±sanakhanti. Sahadh±tu khantiya½ yu. Pathav² viya sahana½ khamana½ yassa soti pathav²sahano, jino. Ta½ pathav²sahana½. Yath± hi pathav² attano upari pakkhitta½ sucimpi asucimpi sabba½ sahati, na paµigh±nunaya½ karoti, eva½ jino iµµh±rammaºampi aniµµh±rammaºampi sabba½ sahati, na tattha paµigh±nunaya½ karot²ti pathav²sahananti thomet²ti adhipp±yo. Tena vutta½ apad±nap±¼iya½–
“L±bh±l±bhe na sajjanti, samm±nanavim±nane;
pathav²sadis± buddh±, tasm± te na vir±dhiy±”ti.
Aha½ jina½ paºam±mi vand±m²ti sambandho. Aya½ panettha saªkhepayojan±. Satapuññajalakkhaºika½ anekap±ram²puññatejena j±tena dvatti½samah±purisalakkhaºena sampanna½, viraja½ r±garaj±d²na½ abh±v± vigataraja½, gagan³pamadhi½ ±k±s³pamasabbaññutañ±ºavanta½, dhitimerusama½ sinerupabbatasadisa½ acalasam±dhivanta½, jalaj³pamas²tala s²layuta½. Udakaj±tappadumasadisena accanta-atis²talena asaªkhyeyyas²lena sampayutta½, pathav²sahana½ pathav² viya khantisampanna½, khantivanta½ v±, jina½ pañcam±ravijaya½ buddha½ aha½ sakkacca½ paºam±mi vand±m²ti.
Dv±dasamavandanag±th±vaººan± samatt±.
13. Yo buddho sumati dive div±karova,
sobhanto ratijanane sil±sanamhi;
±s²no sivasukhada½ adesi dhamma½,
dev±na½ tamasadisa½ nam±mi nicca½.
13. Eva½ dv±dasamag±th±ya jina½ vanditv± id±ni t±vati½sapure m±tudevaputtappamukh±na½ upapattidev±na½ abhidhamma½ desaka guºena abhitthavitv± vandituk±mo yo buddho sumatity±dig±tham±ha. Aya½ pana ma na ja ra gaºehi ca ekagarun± ca t²hi yat²hi ca dasahi yat²hi ca racitatt± terasakkhara sa½yutt± pahassiº²g±th±ti daµµhabb±. Vuttañheta½ vuttodaye “mn± jar± go tidasayatippahassiº² s±”ti. Tassattho. Yassa½ paµip±da½ mn± magaºa nagaº± ca jar± ja gaºa ragaº± ca go garu ca tidasayati tiyati ca dasayati ca ce siy±, s± g±th± pahassiº²g±th± n±m±ti. Tattha sumati yo buddho dhamma½ dev±na½ ades²ti sambandho. Yoti aniyamav±cakasabban±mapada½. Tassa vacanattho na k±tabbo. Vuttañhi saddavid³hi–
“Ru¼h²khy±ta½ nip±tañcu, pasagg±lapana½ tath±;
sabban±manti etesu, na kato viggaho chas³”ti.
Atha v± sabban±mabh±va½ y±t²ti yo, aniyamav±caka bh±va½ y±t²ti v± yo. Sabban±mabh±vena y±ti pavattat²ti v± yo. Aniyamav±cakabh±vena y±ti pavattat²ti v± yo. Sabban±mabh±vena y±tabbo ñ±tabboti v± yo, y±tabbo ñ±tabbo etena aniyamatthoti v± yo. Sabban±masaªkh±ta½ ya-itipada½ labbhati. Yo y±di soti attho. Buddhoti paµividdhacatusaccadhammo, paµividdhasabbañeyyadhammo v±. Tassa pana vacanattho heµµh± vuttoyeva. Sumat²ti sundarasabbaññutañ±ºav±to, desan±ñ±ºav±to v±. Adesi dhamma½ dev±nanti vuccam±natt± hi idha sabbaññuta ñ±ºa½ sumat²ti vuccati. Manati j±n±ti sabbañeyyadhamma½ desetabbadhamma½ v±ti mati. Manadh±tu ñ±ºeti. Sundar± mati sumati, sabbañeyyadhamm±na½ yath±sabh±vaj±nanasamattha½ tesa½ dese tabbappak±raj±nanasamattha½ bodhetabbapuggal±na½ ±say±dhi muttiy±divibh±vanasamatthañc±ti tisamatthasampanna½ sabbaññutañ±ºa½ labbhati. Sumat²ti imin± hi sabbaññutañ±ºameva abhidhammakath±ya samuµµh±nabh±ve samattha½. N±ññanti imamattha½ d²pento abhidhammakath±ya anaññas±dh±raºabh±va½ dasseti. Sundar± mati assa asmi½ v± atth²ti sumati, buddho. Sam±santa taddhit±ya½. Tadassatth²tiv² c±ti sutte casaddena apaccayo. Yath± p²tisukhanti. Vuttañhi p±r±jikaº¹aµµhakath±ya½ “ayañca p²ti idañca sukha½ assa jh±nassa asmi½ v± jh±ne atth²ti ida½ jh±na½ p²tisukhanti vuccat²”ti. Diveti divase. S³riyobh±sena dibbati etth±ti divo. Divudh±tu jutiya½ a. Tasmi½ dive. Div± karov±ti s³riyo iva. Div±dina½ karot²ti div±karo, s³riyo. Div±sadd³pa pada karadh±tu karaºe a. Atha v± div± divase karo ra½si ass±ti div±karo. Karasaddo hi ra½siv±cako. Sobhantoti virocam±no hutv±. Subhati virocati chabbaººara½si-±d²h²ti sobhanto, buddho. Subhadh±tu sobhe, dittiya½ v± antapaccayo. Bhagav± hi chabbaººara½s²hi dvatti½samah±purisalakkhaºehi as²ty±nubyañjanalakkhaºehi ca dev±na½ majjhe sobhati virocat²ti attho. Ratijananeti dev±na½ atappakap²tisomanassupp±dane, pemupp±dane v±. Ramana½ rati. Ramudh±tu k²¼±yanti. Ta½ janeti upp±det²ti ratijanana½. Sil±sana½. Ratisadd³papada janadh±tu janane yu. Tasmi½ ratijanane. Sil±sanamh²ti tidas±laye, p±ricchattakam³le j±te nikkhitte v± d²ghato saµµhiyojane vitth±rato paºº±sa yojane puthulato pannarasayojane vaººato jayasumanapupphasadise rattakampalavaººe v± saºhasukhume paº¹ukampa lan±make sil±sane. Sakkena seviyat²ti sila½. P±s±ºo Sidh±tu sev±ya½ alapaccayo. ¾siyati etth±ti ±sana½. Atha v± ±gantv± seviyati etth±ti ±sana½. ¾pubbasidh±tu sev±ya½ yu. Sila½eva ±sana½ sil±sana½. Paº¹ukampalasil±sana½ labbhati. Tasmi½ sil±sanamhi. ¾s²noti dasahi cakkav±¼asahassehi ±gamma sannisinn±na½ dev±na½ gaºena pariv±rito hutv± nis²danto. ¾s²dana½ nisajjana½ ±s²no. ¾samantato s²dati vasat²ti v± ±s²no. Abhidhammakath±bhimukha½ s²dati nisajjat²ti v± ±s²no, buddho. ¾pubbas²dadh±tu nisajj±ya½. Visaraºa gaty±vas±nesu v± tapaccayo. Tassa ²º±deso, ºassanatta½, dh±tvantalopo. Sivasukhadanti nibb±nasukhad±yaka½. Ariyehi seviyat²ti siva½, nibb±na½. Sidh±tu sev±ya½ avo. Atha v± r±gaggi-±d²hi samati upasamati etth±ti siva½, nibb±na½. Samudh±tu upasame rivo. Abhidh±nappad²pikaµ²k±ya½ pana “siva½ khemabh±va½ karot²ti siva½, sa½s±rabh²rukehi sevitabbatt± v± siva½. Yad±din± vapaccayo”ti vutta½. Sukhayat²ti sukha½. Yassuppajjati, ta½ sukhita½ karot²ti attho. Atha v± suµµhu dukkha½ khanat²ti sukha½. Supubba khanudh±tu avad±raºe kvi. Sivassa nibb±nassa sukha½ sivasukha½, ta½ dad±t²ti sivasukhada½, abhidhammadhammo. Sivasukhasadd³papadad±dh±tu a. Yo hi abhidhammadhamma½ suº±ti, so tassa nibb±nasukha½ dad±t²ti attho.