Catusaccadasanti catt±ri ariyasacc±ni maggañ±ºena paµivijjhita½. Ettha ca saccasaddo anekesvatthesu dissati. Seyyathida½. Sacca½ bhaºe na kujjheyy±ti-±d²su v±c±sacce. Sacce µhit± samaºabr±hmaº±ti-±d²su viratisacce. Kasm± nu sacc±ni vadanti n±n± pav±diy±se kusal±vad±n±ti-±d²su diµµhisacce. Ekañhi sacca½ na dutiyamatth²ti-±d²su paramatthasacce nibb±ne ceva magge ca, catunna½ sacc±na½ kati kusal±ti-±d²su ariyasacce. Sv±yamidh±pi ariyasacce vattat²ti veditabbo. Sathana½ sacca½, avitatha½. Sathadh±tu avitathe ºyo. Yath± hi agg²na½ sabh±vo ekanta½ uºhoyeva hoti, na s²talo, eva½ dukkh±d²na½ p²¼an±di sabh±va½ ekanta½ sacca½ tatha½ avitatha½ anaññatha½ hoti. Ta½ pana catubbidha½ hoti dukkhasacca½, samudayasacca½, nirodhasacca½, maggasaccañc±ti. Tattha dukkhasaccanti dukkhacchita½ kha½ tucchanti dukkha½. Kammadh±rayasam±soya½. Vuttañheta½ saccavibhaªgaµµhakath±ya½ “du-iti aya½saddo kucchite dissati. Kucchitañhi putta½ duputtoti vadanti. Kha½saddo pana tucche. Tucchañhi ±k±sa½ khanti vuccati. Idañca paµhamasacca½ kucchita½. Aneka-upaddav±dhiµµh±nato, tuccha½b±lajanaparikappitadhuvasubhasukhattabh±vavirahitato. Tasm± kucchitatt± tucchatt± ca dukkhanti vuccat²”ti. Dukkhañca ta½ saccañc±ti dukkhasacca½. Tebh³mikavaµµa½ labbhati. Samudayasaccanti ayati pavattati dukkhaphala½ eten±ti ayo, lobho. Ayadh±tu gatimhi a. Sa½ avasesa paccayasa½yoge sati u dukkhuppattiy± ayo k±raºoti samudayo. Chaµµh²tappurisasam±soya½. Vutteñheta½ sacca vibhaªgaµµhakath±ya½ “sa½iti ca aya½saddo sam±gamo sametanti-±d²su sa½yoga½ d²peti. U-iti aya½saddo uppanna½ uditanti-±d²su uppatti½. Ayasaddo pana k±raºa½ d²peti. Idañc±pi dutiyasacca½ avasesapaccayasam±yoge sati dukkhassuppattik±raºa½. Iti dukkhassa sa½yoge uppattik±raºatt± dukkhasamudayanti vuccat²”ti. Samudayo ca so saccañc±ti samudayasacca½, lobhasaªkh±t± taºh± labbhati Nirodhasaccanti rodhati carati pavattat²ti rodho, tebh³mikavaµµadhammo. Rodhadh±tu caraºe ºa. Natthi tebh³mikavaµµadhammassa rodho caraºa½ etth±ti nirodho, nibb±na½. Atha v± nirujjhati sa½s±radukkha½ etth±ti nirodho, nibb±na½. Rudhidh±tu ±varaºe ºa. Vuttañheta½ saccavibhaªgaµµha kath±ya½ “tatiyasacca½ pana yasm± nisaddo abh±va½. Rodha saddo c±raka½ d²peti. Tasm± abh±vo ettha sa½s±ra c±rakasaªkh±tassa dukkharodhassa sabbagatisuññatt±. Samadhi gate v± tasmi½ sa½s±rac±rakasaªkh±tassa dukkharodhassa abh±vo hoti tappaµipakkhatt±tipi dukkhanirodhanti vuccat²”ti. Dukkhassa v± anupp±danirodhapaccayatt± dukkhanirodhanti. Nirodho ca so saccañc±ti nirodhasacca½. Nibb±na½. Maggasaccanti dukkhanirodha½ nibb±na½ maggati gacchati eten±ti maggo. Aµµhaªgiko maggo. Maggadh±tu gatiya½ a. Vuttañheta½ sacca vibhaªgaµµhakath±ya½ “catutthasacca½ pana yasm± eta½ dukkhanirodha½ gacchati ±rammaºavasena tadabhimukhabh³tatt± paµipad± ca hoti dukkhanirodhappattiy±. Tasm± dukkhanirodhag±minipaµipad±ti vuccat²”ti. Maggo ca so saccañc±ti maggasacca½. Aµµhaªgiko maggo labbhati. Yasm± panet±ni buddh±dayo ariy± paµivijjhanti, tasm± ariyasacc±n²tipi vuccanti. Atha v± buddh±d²hi ariyehi paµivijjhiyanti, tasm± ariyasacc±n²tipi vuccanti. Tesa½ pana lakkhaº±d²ni eva½ veditabb±ni. Ettha hi b±dhanalakkhaºa½ dukkhasacca½, sant±panarasa½, pavattipaccupaµµh±na½, pabhavalakkhaºa½ samudayasacca½, anupacchedakaraºarasa½, palibodhapaccupaµµh±na½. Santilakkhaºa½ nirodhasacca½, accutirasa½, animittapaccupaµµh±na½. Niyy±nalakkhaºa½ maggasacca½, kilesappah±na karaºarasa½, vuµµh±napaccupaµµh±nanti. Etesu pana cat³su saccesu paµhamatatiyasacc±ni phal±ni honti. Dutiya catutthasacc±ni het³ni honti. Purim±ni dvesacc±ni dudda satt± gambh²r±ni. Pacchim±ni dvesacc±ni gambh²ratt± duddas±ni. Api ca kho pana dukkhanirodha½ ariyasacca½ gambh²rañceva duddasañc±ti veditabba½. Ekekassa pana saccassa catunna½ catunna½ atth±na½ vasena so¼asa saccaµµh± honti. Tena vutta½ paµisambhid± maggap±¼iya½ “dukkhassa p²¼anaµµho saªkhataµµho sant±paµµho vipariº±maµµho, ime catt±ro dukkhassa dukkhaµµh± tath± avitath± anaññath±. Eva½ dukkha½ tathaµµhena sacca½. Samudayassa ±y³hanaµµho nid±naµµho sa½yogaµµho palibodhaµµho, ime catt±ro samudayassa samudayaµµh± tath± avitath± anaññath±. Eva½ samudayo tathaµµhena sacca½. Nirodhassa nissaraºaµµho vivekaµµho asaªkhataµµho amataµµho, ime catt±ro nirodhassa nirodhaµµh± tath± avitath± anaññath±, eva½ nirodho tathaµµhena sacca½. Maggassa niyy±naµµho hetvaµµho dassanaµµho adhipateyyaµµho, ime catt±ro maggassa maggaµµh± tath± avitath± anaññath±, eva½ maggo tathaµµhena saccan”ti. Dassana½ dasa½, disati passat²ti v± dasa½, catumaggañ±ºa½. Disadh±tu apekkhane a. Catunna½ sacc±na½ dassana½ ass±ti catusaccadaso, jino. Atha v± catt±ri sacc±ni adassi apass²ti catusaccadaso, jino. So catt±ri sacc±ni catumaggañ±ºena appaµivijjh²ti attho. Ta½ catusaccadasa½. Catusaccañ±ºa½ pana duvidha½ hoti anubodhañ±ºañca, paµivedha ñ±ºañc±ti. Tattha anubodhañ±ºa½ lokiya½ anussav±divasena nirodhe magge ca pavattati, paµivedhañ±ºa½ lokuttara½ nirodham±rammaºa½ katv± kiccato catt±ripi sacc±ni paµivijjhati. Yath±ha yo bhikkhave dukkha½ passati, dukkhasamudayampi so passati. Dukkhanirodhampi passati, dukkhanirodhag±minipaµi padampi passat²ti sabba½ vattabba½. Catusaccapaµivedhañ±ºa½ pana anubodhañ±ºena vin± na pavattati, tasm± anubodha ñ±ºatth±ya pubbe catusaccakammaµµh±na½ paº¹itena sam±rambhi tabbanti Nanu ca ariyas±vak± catt±ri sacc±ni paµivijjhanti. Atha kasm± jinoyeva catusaccadasanti thomitoti. Bhagav± pana ariyas±vakehi visiµµhena anaññopadesena arahattamaggañ±ºena catt±ri sacc±ni paµivijjhanti. Tasm± bhagav±yeva catusaccadasanti abhitthavitoti. Tattha pana µhapetv± taºhañca nibb±nañca avasesadhamm± dukkhasacca½ n±ma. Aµµhasatataºh±vicarit± samudayasacca½ n±ma. Nibb±na½ nirodha sacca½ n±ma. Aµµhaªgiko maggo maggasacca½ n±ma. Vutta½ pana abhidhammatthasaªgahe–
“Dukkha½ tebh³maka½ vaµµa½, taºh± samudayo bhave;
nirodho n±ma nibb±na½, maggo lokuttaro mato”ti.
Varamiddhigatanti vara½ iddhigata½. Uttama½ at²tabuddh±na½ iddhi½ pattanti attho. Atha v± uttam±na½ iddh²na½ patiµµh±nabh³tanti attho. Ijjhana½ samijjhana½ iddhi, ijjhati samijjhati nippajjat²ti v± iddhi. Iddhividhañ±ºañca arahattamaggo ca labbhati. Vuttañhi visuddhimagge “tath± nekkhamma½ ijjhat²ti iddh²ti ca arahattamaggo ijjhat²ti iddh²”ti ca. Atha v± ijjhanti satt± et±ya iddh± vuddh± ukka½sagat± hont²ti iddhi, aµµhasam±pattiyo ca catt±ro magg± ca labbhanti. Idhadh±tu vu¹¹hiyanti paccayo. Atha v± tapaccayo itthiliªgajotako ²paccayo ca. Iddhi½ agaminti iddhigato, jino. Atha v± gacchati patiµµhahati etth±ti gato, var±na½ uttam±na½ iddh²na½ gato patiµµh±nabh³toti varamiddhigato, jino. Ta½ varamiddhigata½. Kiñc±pi pana ariyas±vak± iddhippatt± honti, buddh± pana visesato et±ya abhiññ±ya iddh± samiddh± vuddh± ati-ukka½sagat± honti, tasm± buddhoyeva varamiddhigatanti abhitthavitu½ arahat²ti veditabbo. Naradevahitanti manussadev±na½ lokiyalokuttara saªkh±ta½ hita½ payojana½ dh±raºa½. Tesa½ pana attho heµµh± vuttoyeva. Tibhav³pasamanti tibhava-upasama½. Punabbhav±bhinibbattiy± abh±vato k±mar³pa-ar³pasaªkh±tehi t²hi bhavehi t²su bhavesu punabbhav±bhinibbattito v± upasamita½ nibbuta½ niruddhanti attho. Bhavanti satt± etth±ti bhavo, tayo bhav± tibhav±, tehi upasamitth±ti tibhav³pasamo, jino. Ta½ tibhav³pasama½. Bhagavato pana bodhipallaªkeva k±mar³p±r³pasaªkh±tesu t²su bhavesu paµisandhijanak±na½ avijj±taºh±m³lak±na½ puññ±disaªkh±r±na½ arahattamaggañ±ºena niravasesa½ pah²natt± punabbhav±bhinibbatti natthi. Tasm± bhagavanta½yeva visesena tibhav³pasamanti thomet²ti vutta½ hoti. Jinanti pañcam±rajayanta½ buddha½. Paºam±m²ti aha½ ñ±ºasampayuttacittena ±dara½ vand±m²ti yojan±. Aya½ panettha saªkhepayojan±. Samati½sati sambharaºa½ samati½sap±ramiyo sambh³ta½ parip³rita½, varabodhidume uttamabodhirukkham³le, catusaccadasa½ catt±ri ariyasacc±ni maggañ±ºena passanta½ paµivijjhanta½, varamiddhigata½ uttama½ at²ta buddh±na½ iddhipatta½ uttam±na½ iddh²na½ patiµµh±nabh³ta½ v±, naradevahita½ manussadev±na½ lokiyalokuttarasaªkh±ta½ payojana½ dh±raºa½, tibhav³pasama½ k±mar³pa-ar³pasaªkh±tehi t²hi bhavehi upasamita½, k±mar³p±r³pasaªkh±tesu t²su bhavesu punabbhav± bhinibbattito upasamita½ nibbuta½ v±, jina½ pañcam±rajayanta½ buddha½ paºam±mi aha½ ñ±ºasampayuttacittena ±dara½ vand±m²ti.
Ek±dasamavandanag±th±vaººan± samatt±.
12. Satapuññajalakkhaºika½ viraja½,
gagan³pamadhi½ dhitimerusama½;
jalaj³pamas²talas²layuta½,
pathav²sahana½ paºam±mi jina½.
12. Eva½ ek±dasamag±th±ya jina½ vanditv± id±ni satapuññajalakkhaºikanty±d²hi chahi guºehi thomitv± jina½ vanditu k±mo satapuññajalakkhaºikanty±dig±tham±ha. Aya½ pana cat³hi sa gaºehi racitatt± dv±dasakkharehi yutt± toµakag±th±ti daµµhabb±. S±dhaka½ pana anantarag±th±vaººan±ya½ vuttameva. Tattha satapuññajalakkhaºikanti anekap±ram²puññatejena j±tena dvatti½samah±purisalakkhaºena sampanna½. Ettha ca satasaddo anekasaªkhy±v±cako. Satatejo sahassara½ s²ti-±d²su viya. Satena anekena p±ram²puññatejena j±tanti satapuññaja½, lakkhiyati lakkhitabba½ buddhadabba½ eteh²ti lakkhaºa½, dvatti½samah±purisalakkhaº±di. Lakkhadh±tu dassanaªkesuyu. Satapuññajañca ta½ lakkhaºañc±ti satapuññaja lakkhaºa½. Ta½ assa atth²ti satapuññajalakkhaºiko, jino. Ta½. Bhagav± hi anantesu cakkav±¼esu sabbe satt± ekeka½ puññakamma½ satakkhattu½ kareyyu½. Ettakehi janehi kata½ puññakamma½ bodhisatto ekova ekeka½ sataguºa½ katv± nibbattena p±ram²puññatejena j±tehi dvatti½sa mah±purisalakkhaºehi ca as²ti-anubyañjana lakkhaºe hi ca sampannoti satapuññajalakkhaºikanti thomet²ti adhipp±yo. Vuttañhi buddhava½saµµhakath±ya½– “Satapuñña lakkhaºoti anantesu cakkav±¼esu sabbe satt± ekeka½ puññakamma½ satakkhattu½ kareyyu½, ettakehi janehi katakamma½ bodhisatto sayameva eko sataguºa½ katv± nibbatto. Tasm± satapuññalakkhaºoti vuccati. Keci pana satena satena puññakammena nibbatta½ ekekalakkhaºoti vadanti. Eva½ sante yo koci buddho bhaveyy±ti. Ta½ aµµhakath±su paµikkhittan”ti. P±theyyaµµhakath±ya½ pana “sata puññalakkhaºanti satena satena puññakammena nibbatta½ ekeka½ lakkhaºa½ Eva½ sante yo koci buddho bhaveyy±ti na rocayi½su. Anantesu pana cakkav±¼esu sabbe satt± ekeka½ kamma½ satakkhattu½ kareyyu½. Ettakehi janehi kata½ kamma½ bodhisatto ekova ekeka½ sataguºa½ katv± nibbatto. Tasm± satapuññalakkhaºoti imamattha½ rocayi½s³”ti vutta½. Dvatti½samah±purisalakkhaºa½ pana upari ±vibhavissat²ti.