Cut³pap±tañ±ºakath±vaººan±
411. Cutiy±ti cavane. Upap±teti upapajjane. Sam²patthe ceta½ bhummavacana½, cutikkhaºas±mant±, upapattikkhaºas±mant± c±ti vutta½ hoti. Tath± hi vakkhati “ye pana ±sannacutik±”ti-±di (visuddhi. 2.411). Dibbacakkhuñ±ºeneva satt±na½ cuti ca upapatti ca ñ±yat²ti ±ha “dibbacakkhuñ±ºatthanti vutta½ hot²”ti. Dibbasadisatt±ti-±d²su ya½ vattabba½, ta½ heµµh± vuttameva. Aya½ pana viseso– tattha “sotadh±t³”ti pada½ apekkhitv± itthiliªgavasena vutta½, idha napu½sakaliªgavasena vattabba½. Tattha ca ±lokapariggahena payojana½ natthi, idha atth²ti vutta½ “±lokapariggahena mah±jutikatt±pi dibban”ti, kasiº±lok±nuggahena pattabbatt±, saya½ ñ±º±lokapharaºabh±vena ca mah±jutikabh±vatoti attho. Mah±jutikampi hi “dibban”ti vuccati “dibbamida½ byamhan”ti-±d²su. Mah±gatikatt±ti mahan²yagamanatt±, vimhayan²yapavattikatt±ti attho. Vimhayan²y± hissa pavatti tirokuµµ±digatar³padassanato. “Dibbasadisatt±”ti ca h²n³pam±dassana½ devat±na½ dibbacakkhutopi imassa mah±nubh±vatt±. Tena dibbacakkhul±bh±ya yogino parikammakaraºa½ tappaµipakkh±bhibhavassa atthato tassa vijayicch± n±ma hoti, dibbacakkhul±bh² ca iddhim± devat±na½ vacanaggahaºakkhamanadhammad±navasena mah±moggall±natther±dayo viya d±naggahaºalakkhaºe, voh±re ca pavatteyy±ti eva½ vih±ravijayicch±voh±rajutigatisaªkh±t±na½ atth±na½ vasena imassa abhiññ±ñ±ºassa dibbacakkhubh±vasiddhito Saddavid³ ca tesu eva atthesu divu-sadda½ icchant²ti vutta½ “ta½ sabba½ saddasatth±nus±rena veditabban”ti. Dassanaµµhen±ti r³padassanabh±vena. Cakkhun± hi satt± r³pa½ passanti. Yath± ma½sacakkhu viññ±º±dhiµµhita½ samavisama½ ±cikkhanta½ viya pavattati, na tath± ida½. Ida½ pana sayameva tato s±tisaya½ cakkhukiccak±r²ti ±ha “cakkhukiccakaraºena cakkhumiv±tipi cakkh³”ti. “Diµµhivisuddhihetutt±”ti saªkhepato vuttamattha½ vivaritu½ “yo h²”ti-±di vutta½. Ucchedadiµµhi½ gaºh±ti parato upapattiy± adassanato etthev±ya½ satto ucchinno, evamitarep²ti. Navasattap±tubh±vadiµµhi½ gaºh±ti l±bh² adhiccasamuppattiko viya. Buddhaputt± passantiyev±ti uttarapad±vadh±raºa½, na purimapad±vadh±raºa½. Eva½ hi jayaddisaj±tak±d²hi avirodho siddho hoti. Manuss±na½ idanti m±nusaka½, manuss±na½ gocarabh³ta½ r³p±rammaºa½. Tadaññassa pana dibbatirohit±tisukhum±dibhedassa r³passa dassanato atikkantam±nusaka½. Evar³pañca manuss³pac±ra½ atikkanta½ n±ma hot²ti ±ha “manuss³pac±ra½ atikkamitv± r³padassanen±”ti. Eva½ visayamukhena dassetv± id±ni visay²mukhena dassetu½ “m±nusaka½ v±”ti-±di vutta½. Tatth±pi ma½sacakkh±tikkamo tassa kicc±tikkameneva daµµhabbo. Dibbacakkhun±ti dibbacakkhuñ±ºenapi. Daµµhu½ na sakk± khaºassa ati-ittarat±ya atisukhumat±ya kesañci r³passa. Apica dibbacakkhussa paccuppanna½ r³p±rammaºa½, tañca purej±tapaccayabh³ta½, na ca ±vajjanaparikammehi vin± mahaggatassa pavatti atthi, n±pi uppajjam±nameva r³pa½ ±rammaºapaccayo bhavitu½ sakkoti, bhijjam±na½ v±. Tasm± “cut³pap±takkhaºe r³pa½ dibbacakkhun± daµµhu½ na sakk±”ti suvuttameta½. Yadi dibbacakkhuñ±ºa½ r³p±rammaºameva, atha kasm± “satte passat²”ti vuttanti? Yebhuyyena sattasant±nagatar³padassanato eva½ vutta½. Sattagahaºassa v± k±raºabh±vato voh±ravasena vuttantipi keci. Te cavam±n±ti adhippet±ti sambandho. Evar³peti na cut³pap±takkhaºasamaªginoti adhipp±yo. Moh³panissaya½ n±ma kamma½ nih²na½ nih²naphala½ hot²ti ±ha “mohanissandayuttatt±”ti. Tabbipar²teti tassa h²¼it±dibh±vassa vipar²te ah²¼ite anoh²¼ite anoññ±te anavaññ±te citt²kateti attho. Suvaººeti sundaravaººe. Dubbaººeti asundaravaººe. S± pan±ya½ suvaººadubbaººat± yath±kkama½ kammassa adosados³panissayat±ya hot²ti ±ha “adosanissandayuttatt±”ti-±di. Sundara½ gati½ gat± sugat±ti ±ha “sugatigate”ti, sugati½ upapanneti attho. Alobhajjh±say± satt± vadaññ³ vigatamaccher± alobh³panissayena kammun± subhag± samiddh± hont²ti ±ha “alobhanissandayuttatt± v± a¹¹he mahaddhane”ti. Dukkha½ gati½ gat± duggat±ti ±ha “duggatigate”ti. Lobhajjh±say± satt± luddh± maccharino lobh³panissayena kammun± duggat± durupet± hont²ti ±ha “lobhanissandayuttatt± v± dalidde appannap±ne”ti. Upacitanti phal±vahabh±vena kata½. Yath± kata½ hi kamma½ phalad±nasamattha½ hoti, tath± kata½ upacita½. Cavam±neti-±d²hi dibbacakkhukicca½ vuttanti visayamukhena visay²by±p±ram±ha. Purimeh²ti v± “dibbena cakkhun±”ti-±d²ni pad±ni sandh±ya vutta½. ¾d²h²ti ettha ca-saddo luttaniddiµµho Tasm± “dibbena…pe… passat²”ti imehi, “cavam±ne”ti-±d²hi ca dibbacakkhukicca½ vuttanti attho. Imin± pana paden±ti “yath±kamm³page satte paj±n±t²”ti imin± v±kyena. Idha bhikkh³ti imasmi½ s±sane bhikkhu, dibbacakkhuñ±ºal±bh²ti adhipp±yo. So ca dibbacakkhuñ±ºal±bh² nerayike ca satte paccakkhato disv± µhito. Eva½ manasi karot²ti tesa½ nerayik±na½ nirayasa½vattaniyassa kammassa ñ±tuk±mat±vasena p±dakajjh±na½ sam±pajjitv± vuµµh±ya parikammavasena manasi karoti. Ki½ nu khoti-±di manasik±ravidhidassana½. Eva½ pana parikamma½ katv± p±dakajjh±na½ sam±pajjitv± vuµµhitassa ta½ kamma½ ±rammaºa½ katv± ±vajjana½ uppajjati, tasmi½ niruddhe catt±ri, pañca v± javan±ni javant²ti-±di sabba½ vuttanayameva. “Visu½ parikamma½ n±ma natth²”ti ida½ pana dibbacakkhuñ±ºena vin± yath±kamm³pagañ±ºassa visu½ parikamma½ natth²ti adhipp±yena vutta½. Evañceta½ icchitabba½, aññath± yath±kamm³pagañ±ºassa mahaggatabh±vo eva na siy±. Dev±na½ dassanepi eseva nayo. Nerayikadevaggahaºa½ cettha nidassanamatta½ daµµhabba½. ¾kaªkham±no hi dibbacakkhul±bh² aññagatikesupi eva½ paµipajjatiyeva. Tath± hi vakkhati “ap±yaggahaºena tiracch±nayoni½ d²pet²”ti (visuddhi. 2.411), “sugatiggahaºena manussagatipi saªgayhat²”ti (visuddhi. 2.411) ca. Ta½ nirayasa½vattaniya½ kamma½ ±rammaºa½ etass±ti ta½kamm±rammaºa½. Ph±rusakavan±d²s³ti ±di-saddena cittalat±van±d²na½ saªgaho. Yath± cimass±ti yath± ca imassa yath±kamm³pagañ±ºassa visu½ parikamma½ natthi, eva½ an±gata½sañ±ºassap²ti visu½ parikamm±bh±va½ nidasseti. Tattha k±raºam±ha “dibbacakkhup±dak±neva hi im±n²”ti. Tatr±yamadhipp±yo– yath± dibbacakkhul±bh² niray±di-abhimukha½ ±loka½ va¹¹hetv±, nerayik±dike satte disv± tehi pubbe ±y³hita½ nirayasa½vattaniy±dika½ kamma½ t±disena sam±d±nena, tajjena ca manasik±rena parikkhate citte y±th±vato j±n±ti, eva½ yassa yassa sattassa samanantar± an±gata½ attabh±va½ ñ±tuk±mo ta½ ta½ odissa ±loka½ va¹¹hetv± tena tena at²te, etarahi v± ±y³hita½ tassa nibbattaka½ kamma½ yath±kamm³pagañ±ºena disv± tena nibbattetabba½ an±gata½ attabh±va½ ñ±tuk±mo t±disena sam±d±nena, tajjena ca manasik±rena parikkhate citte y±th±vato j±n±ti. Eseva nayo tato paresupi attabh±vesu. Eta½ an±gata½sañ±ºa½ n±ma. Yasm± eta½ dvaya½ dibbacakkhuñ±ºe satiyeva sijjhati, n±sati. Tena vutta½ “im±ni dibbacakkhun± saheva ijjhant²”ti. K±yena duµµhu carita½, k±yato v± uppanna½ kilesap³tikatt± duµµha½ carita½ k±yaduccaritanti eva½ yojetabbo. K±yoti cettha copanak±yo adhippeto. K±yaviññattivasena pavatta½ akusala½ k±yakamma½ k±yaduccaritanti. Itares³ti vac²manoduccaritesu. Yasmi½ sant±ne kamma½ kat³pacita½, asatissa antarupacchede vip±k±rahabh±vassa avigacchanato so tena sahitoyev±ti vattabboti ±ha “samann±gat±ti samaªg²bh³t±”ti. “Anatthak±m± hutv±”ti etena m±t±pitaro viya putt±na½, ±cariyupajjh±y± viya ca nissitak±na½ atthak±m± hutv± garahak± upav±dak± na hont²ti dasseti. Guºaparidha½sanen±ti vijjam±n±na½ guº±na½ viddha½sanena, vin±sanen±ti attho. Nanu ca antimavatthun±pi upav±do guºaparidha½sanamev±ti? Saccameta½. Guº±ti panettha jh±n±divises± uttarimanussadhamm± adhippet±ti s²laparidha½sana½ visu½ gahita½. Ten±ha “natthi imesa½ samaºadhammo”ti-±di. Samaºadhammoti ca s²lasa½yama½ sandh±ya vadati. J±na½ v±ti ya½ upavadati, tassa ariyabh±va½ j±nanto v±. Aj±na½ v±ti aj±nanto v±. J±nana½ aj±nana½ cettha appam±ºa½, ariyabh±vo eva pam±ºa½. Ten±ha “ubhayath±pi ariy³pav±dova hot²”ti. “Ariyo”ti pana aj±nato aduµµhacittasseva tattha ariyaguº±bh±va½ pavedentassa guºaparidha½sana½ na hot²ti tassa ariy³pav±do natth²ti vadanti. Satekiccha½ pana hoti kham±panena, na anantariya½ viya atekiccha½. Rujjhat²ti tudati, dukkha½ vedana½ upp±det²ti attho. Tanti ta½ thera½, ta½ v± kiriya½. J±nanto eva thero “atthi te, ±vuso, patiµµh±”ti pucchi. Itaropi sacc±bhisamayo s±sane patiµµh±ti ±ha “sot±panno ahan”ti. Thero ta½ karuº±yam±no “kh²º±savo tay± upavadito”ti att±na½ ±vik±si. Sace navakatar± honti tasmi½ vih±re bhikkh³. Sammukh± akham±pentep²ti purato kham±pane asambhavantepi. “Akhamante”ti v± p±µho. Ta½ sot±pannassa vasena veditabba½. Parinibbutamañcaµµh±nanti p³j±karaºaµµh±na½ sandh±y±ha. Sam±d±tabbaµµhena sam±d±n±ni, kamm±ni sam±d±n±ni yesa½, te kammasam±d±n±, micch±diµµhivasena kammasam±d±n±, hetu-attha½ v± antogadha½ katv± micch±diµµhivasena pare kammesu sam±d±pak± micch±diµµhikammasam±d±n±. Tayimamattha½ dassento “micch±diµµhivasen±”ti-±dim±ha. S²lasampannoti-±di paripakkindriyassa maggasamaªgino vasena vutta½. Aggamaggaµµhe pana vattabbameva natthi. Aññanti arahatta½. Eva½sampadanti yath± ta½ avassambh±v², evamidamp²ti attho. Ta½ v±ca½ appah±y±ti-±d²su ariy³pav±da½ sandh±ya “puna evar³pi½ v±ca½ na vakkh±m²”ti vadanto v±ca½ pajahati n±ma, “puna evar³pa½ citta½ na upp±dess±m²”ti cintento citta½ pajahati n±ma, “puna evar³pi½ diµµhi½ na gaºhiss±m²”ti pajahanto diµµhi½ pajahati n±ma, tath± akaronto neva pajahati, na paµinissajjati. Yath±bhata½ nikkhitto, eva½ nirayeti yath± nirayap±lehi ±haritv± niraye µhapito, eva½ niraye µhapitoyev±ti attho. Micch±diµµhivasena akattabba½ n±ma p±pa½ natthi, yato sa½s±rakh±ºubh±vopi n±ma hot²ti ±ha “micch±diµµhiparam±ni, bhikkhave, vajj±n²”ti. “Ucchinnabhavanettiko, bhikkhave, tath±gatassa k±yo tiµµhati, ayañceva k±yo, bahiddh± ca n±mar³pan”ti (d². ni. 1.147) evam±d²su viya idha k±ya-saddo khandhapañcakavisayoti ±ha “k±yassa bhed±ti up±dinnakkhandhaparicc±g±”ti. Av²tar±gassa maraºato para½ n±ma bhavantar³p±d±namev±ti ±ha “para½ maraº±ti tadanantara½ abhinibbattikkhandhaggahaºe”ti. Yena tiµµhati, tassa upacchedeneva k±yo bhijjat²ti ±ha “k±yassa bhed±ti j²vitindriyassa upacched±”ti. Eti imasm± sukhanti ayo, puññanti ±ha “puññasammat± ay±”ti. Ayanti etasm± sukh±n²ti ±yo, puññakamm±disukhas±dhana½. Ten±ha “sukh±na½ v± ±yassa abh±v±”ti. Iyati ass±diyat²ti ayo, ass±doti ±ha “ass±dasaññito ayo”ti. N±gar±j±d²nanti ±di-saddena supaºº±d²na½ saªgaho. Asurasadisanti pet±surasadisa½. Soti asurak±yo. Sabbasamussayeh²ti sabbehi sampattisamussayehi. Vuttavipariy±yen±ti “suµµhu carita½, sobhana½ v± carita½ anavajjatt±”ti-±din± “k±yaduccariten±”ti-±d²na½ pad±na½ vuttassa atthassa vipariy±yena. Nigamanavacana½ vuttassevatthassa puna vacananti katv±. Ayamettha saªkhepatthoti “dibbena cakkhun±…pe… passat²”ti ettha aya½ yath±vutto saªkhepattho. 412. Kasiº±rammaºanti aµµhannampi kasiº±na½ vasena kasiº±rammaºa½. Sabb±k±ren±ti “cuddasavidhena cittaparidamanena aµµhaªgasamann±gamena bh³mip±dapadam³lasamp±danen±”ti imin± sabbappak±rena. Abhin²h±rakkhama½ dibbacakkhuñ±º±bhimukha½ pesan±raha½ pesanayogga½ katv±. ¾sanna½ k±tabbanti dibbacakkhuñ±ºuppattiy± sam²pabh³ta½ k±tabba½. Tattha upac±rajjh±na½ paguºatara½ katv± ±rammaºañca va¹¹hetabba½. Ten±ha “upac±rajjh±nagocara½ katv± va¹¹hetv± µhapetabban”ti. Tatth±ti tasmi½ va¹¹hite kasiº±rammaºe. Appan±ti jh±navasena appan±. Na hi akataparikammassa abhiññ±vasena appan± ijjhati. Ten±ha “p±dakajjh±nanissaya½ hot²”ti, p±dakajjh±n±rammaºa½ hot²ti attho. Na parikammanissayanti parikammassa ta½ kasiº±rammaºa½ apassayo na hoti. Tath± sati r³padassana½ na siy±. Imes³ti yath±vuttesu tejokasiº±d²su t²su kasiºesu. Upp±detv±ti upac±rajjh±nupp±danena upp±detv±. Upac±rajjh±napavattiy± hi saddhi½ paµibh±ganimittuppatti. Tatth±ti kasiºaniddese. Antoyeva r³pagata½ passitabba½ na bahiddh± vikkhep±pattihetubh±vato. Parikammassa v±ro atikkamat²ti idha parikamma½ n±ma yath±vuttakasiº±rammaºa½ upac±rajjh±na½, ta½ r³pagata½ passato na pavattati. Kasiº±lokavasena ca r³pagatadassana½, kasiº±loko ca parikammavasen±ti tadubhayampi parikammassa appavattiy± na hoti. Ten±ha “tato ±loko antaradh±yati, tasmi½ antarahite r³pagatampi na dissat²”ti. R³pagata½ passato parikammassa v±ro atikkamati, parikammamatikkantassa kasiº±rammaºa½ ñ±ºa½ na hot²ti r³pagata½ na dissati, katha½ pana paµipajjitabbanti ±ha “ath±nen±”ti-±di. Eva½ anukkamen±ti punappuna½ p±dakajjh±na½ sam±pajjitv± tato tato vuµµh±ya abhiºha½ ±lokassa pharaºavasena ±loko th±magato hoti ciraµµh±y². Tath± ca sati tattha sucirampi r³pagata½ passateva. Tena vutta½ “ettha ±loko…pe… hot²”ti. Sv±yamattho tiºukk³pam±ya vibh±vetabboti dassento ±ha “ratti½ tiºukk±y±”ti-±di. Tattha punappuna½ pavesananti punappuna½ p±dakajjh±nasam±pajjana½. Th±magat±lokassa yath±paricchedena µh±nanti yattaka½ µh±na½ paricchinditv± kasiºa½ va¹¹hita½, th±magatassa ±lokassa tattaka½ pharitv± avaµµh±na½. An±p±thagatanti ±p±thagamanayogyassa vasena vutta½. Antokucchigat±di pana tadabh±vato tena visesitabbameva. Tadev±ti dibbacakkhumeva Etth±ti etesu r³pam±rabbha pavattacittesu. R³padassanasamatthanti r³pa½ sabh±vato vibh±vanasamattha½ cakkhuviññ±ºa½ viya. Pubbabh±gacitt±n²ti ±vajjanaparikammasaªkh±t±ni pubbabh±gacitt±ni. T±ni hi ±rammaºa½ karont±nipi na y±th±vato ta½ vibh±vetv± pavattanti ±vajjanasampaµicchanacitt±ni viya. Ta½ paneta½ dibbacakkhu. Paripanthoti antar±yiko. Jh±navibbhantakoti jh±nummattako jh±nabh±van±mukhena umm±dappatto. Appamattena bhavitabbanti “dibbacakkhu may± adhigatan”ti santosa½ an±pajjitv± vipassan±nuyogavasena v± sacc±bhisamayavasena v± appamattena bhavitabba½. “Eva½ passituk±men±”ti-±din± dibbacakkhussa n±n±vajjanaparikammañceva dibbacakkhuñ±ºañca dassita½, na tassa uppattikkamoti ta½ dassetu½ “tatr±yan”ti-±di vutta½. Ta½ heµµh± vuttanayatt± suviññeyyameva.
Cut³pap±tañ±ºakath±vaººan± niµµhit±.