Pakiººakakath±vaººan±
413. It²ti eva½ vuttappak±ren±ti attho. Tena “so eva½ sam±hite citte”ti-±din± (d². ni. 1.244-245; ma. ni. 1.384, 431-433; p±r±. 12-14) yath±dassitap±¼igati½, tass± atthavivaraºanayañca pacc±masati. Saccesu viya ariyasacc±ni khandhesu up±d±nakkhandh± antogadh±. Tadubhaye ca sabh±vato, samudayato, atthaªgamato, ass±dato, ±d²navato, nissaraºato ca yath±bh³ta½ sayambhuñ±ºena avedi aññ±si paµivijjhi pavedesi v±ti s±tisayena pañcakkhandh±vabodhena bhagav±va thometabboti ±ha “pañcakkhandhavid³”ti. Ñatv± viññeyy±ti sambandho. T±s³ti pañcasu abhiññ±su. Taggahaºeneva ca paribhaº¹añ±º±na½ gahitatt± “pañc±”ti vutta½. Ten±ha “et±su h²”ti-±di. Tattha paribhaº¹añ±º±n²ti pariv±rañ±º±ni. Yath± hi sinerussa pariv±raµµh±n±ni y±ni ta½siddhiy± siddh±ni mekhalaµµh±n±ni paribhaº¹±n²ti vuccanti, eva½ im±nipi dibbacakkhusiddhiy± siddh±ni tassa paribhaº¹±n²ti vutt±ni. Idh±gat±n²ti ettha idh±ti yath±dassit±ni suttapad±ni sandh±ya vutta½. Tato aññesu pana s±maññaphal±d²su manomayañ±ºampi visu½ abhiññ±ñ±ºabh±vena ±gata½. “Tes³”ti ida½ pacc±masana½ ki½ tik±na½, ud±hu ±rammaº±nanti? Kiñcettha yadi tik±na½, tadayutta½. Na hi tikesu abhiññ±ñ±º±ni pavattanti. Atha ±rammaº±na½, tampi ayutta½. Na hi añña½ uddisitv± aññassa pacc±masana½ yuttanti. Yath± icchati, tath± bhavatu t±va tik±na½, nanu vutta½ “na hi tikesu abhiññ±ñ±º±ni pavattant²”ti? N±ya½ virodho tikavoh±rena ±rammaº±na½yeva gayham±natt±. Atha v± pana hotu ±rammaº±na½, nanu vutta½ “na hi añña½ uddisitv± aññassa pacc±masana½ yuttan”ti? Ayampi na doso yath±vuttak±raºenev±ti. 414. Asatipi vatthubhede bh³mik±lasant±nabhedavasena bhinnesu sattasu ±rammaºesu. Tikavasena hesa bhedo gahito. Iddhividhañ±ºassa magg±rammaºat±ya abh±vato idha magg±rammaºatiko na labbhati. Tanti iddhividhañ±ºa½. K±ya½ cittasannissita½ katv±ti-±d²su ya½ vattabba½, ta½ heµµh± vuttameva. Upayogaladdhanti laddha-upayogavacana½. Dutiy±vibhattivasena vutta½ “k±ya½ pariº±met²”ti. Ten±ha “r³pak±y±rammaºato”ti, r³pak±yassa vaºº±rammaºatoti attho. Tadeva cittanti yadeva k±yavasena cittapariº±mane vutta½ p±dakajjh±nacitta½, tadeva. R±mag±me cetiya½ µhapetv± sesesu sattasu cetiyesu dh±tuyo iddhiy± ±haritv± r±jagahe bh³migharamaº¹ape kata½ mah±dh±tunidh±na½. “Ime gandh±”ti-±din± paccuppanne gandh±dike gahetv±pi asussan±divisesayutta½ an±gatameva nesa½ r³pa½ adhiµµh±nacittassa ±rammaºa½ hoti an±gat±dhiµµh±natt±. Vattaniyasen±sana½ n±ma viñjh±µaviya½ vih±ro. Dadhirasanti dadhimaº¹o, ta½ adhiµµhahantassa an±gata½ dadhivaººa½ ±rammaºa½ hoti. Paccuppann±rammaºa½ hoti paccuppannassa r³pak±yassa ±rammaºakaraºato. Sak±yacitt±nanti attano k±yassa, cittassa ca. 415. Saddo ca paritto sabbassa r³passa k±m±vacarabh±vato. Vijjam±namev±ti vattam±na½yeva. 416. Sot±pannassa cittanti sot±pannassa ±veºika½ citta½. Sakad±g±miss±ti-±d²supi eseva nayo. Y±va arahato netabbanti “sakad±g±m² an±g±mino citta½ na j±n±ti, an±g±m² arahato”ti eva½ netabba½. Sabbesanti sabbesa½ ariy±na½ j±n±ti, ko pana v±do anariy±na½. Aññopi ca uparimo an±g±mi-±di heµµhimassa sakad±g±mi-±dikassa citta½ j±n±t²ti sambandho. At²tassa, an±gatassa ca parassa cittassa j±nana½ sambhavati, paccuppannassa pana na sambhavat²ti adhipp±yena pucchati “katha½ paccuppanna½ ±rammaºa½ hot²”ti. Itaro yattha sambhavati, ta½dassanattha½ paccuppanna½ t±va vibhajitv± dassento “paccuppanna½ n±ma tividhan”ti-±dim±ha. Tattha upp±daµµhitibhaªgappattanti upp±da½, µhiti½, bhaªgañca patta½, khaºattayapariy±pannanti attho. Etthantare ekadvesantativ±r± veditabb±ti etthantare pavatt± r³pasantativ±r± ekadvesantativ±r± n±m±ti veditabb±ti attho. ¾lokaµµh±nato ovaraka½ paviµµhassa pageva tattha nisinnassa viya y±va r³pagata½ p±kaµa½ hoti. Tattha upa¹¹havel± avibh³tav±r±, upa¹¹havel± vibh³tav±r±, tadubhaya½ gahetv± “dve santativ±r±”ti vutta½. Tayida½ na sabbas±dh±raºa½, ekaccassa s²ghampi p±kaµa½ hot²ti “ekadvesantativ±r±”ti ekaggahaºampi kata½, atiparittasabh±va-utu-±disamuµµh±n± v± ekadvesantativ±r± veditabb±. T²re akkanta-udakalekh± n±ma k±lussiya½ gat± t²rasam²pe udakar±ji. Y±va na vippas²dat²ti k±lussiyavigamena y±va vippasann± na hoti. Keci pana “atinte t²re allap±dena akkante y±va p±de udakalekh± na vippas²dati, na sa½s²dati, na v³pasammat²”ti evamettha attha½ vadanti. Te panete kiriy±bhedena vutt± k±lavises±, na aññamañña½ samasam±, ³n±dhikabh±gavantova daµµhabb±. Dve tayo javanav±r± k±m±vacarajavanavasena veditabb±, na itarajavanavasena. Na hi te parimitak±l±, anantar± pavattabhavaªg±dayopi tadantogadh±va daµµhabb±. Tadubhayanti r³p±r³pasantatidvaya½. Ekabhavaparicchinnanti paµisandhicutiparicchinna½. Ekabhavapariy±panna½ dhammaj±ta½ etarah²ti vattabba½ addh±paccuppanna½ n±ma. Manoti sasampayutta½ viññ±ºam±ha. Dhamm±ti ±rammaºadhamm±. Manoti v± man±yatana½. Dhamm±ti vedan±dayo ar³pakkhandh±. Ubhayameta½ paccuppannanti addh±paccuppanna½ honta½ eta½ ubhaya½ hot²ti attho. Viññ±ºanti nikantiviññ±ºa½. Tañhi tasmi½ paccuppanne chandar±gavasena paµibaddha½ hoti. Abhinandat²ti taºh±diµµh±bhinandan±hi abhinandati. Tath±bh³to ca vatthupariññ±ya abh±vato tesu paccuppannesu dhammesu sa½h²rati taºh±diµµh²hi ±ka¹¹h²yati. Ettha ca dv±das±yatan±na½ “eta½ paccuppannan”ti (ma. ni. 3.284) ±gatatt± tattha pavatto chandar±go addh±paccuppann±rammaºo, na khaºapaccuppann±rammaºoti viññ±yat²ti dassento “ya½ sandh±ya bhaddekarattasutte…pe… sa½h²rat²ti vuttan”ti ±ha. “Paccuppannañca yo dhamma½, tattha tattha vipassat²”ti (ma. ni. 3.272, 285) etth±pi vipassan±citta½ khaºapaccuppanna½, vipassitabbadhamm± addh±paccuppann±ti gahetabba½. Aññath± vipassan±va na sambhaveyya. “Khaºapaccuppanna½ p±¼iya½ ±gatan”ti na vutta½ tassa vasena ±rammaºakaraºassa aµµhakath±ya½ an±gatatt±. Kec²ti abhayagiriv±sino. Ekakkhaºe citta½ uppajjat²ti iddhicittassa uppattisamak±lameva paracittassapi uppattisambhavatoti yuttidassana½. Yath± ±k±seti-±di sadis³d±haraºa½. Ta½ pana tesa½ vacana½ ayutta½. Kasm±? Maggaphalav²thito aññattha aniµµhe µh±ne ±vajjanajavan±na½ n±n±rammaºabh±vappattidosatoti yuttivacana½. Yadi eva½ katha½ cetopariyañ±ºa½ paccuppann±rammaºa½ hot²ti ±ha “santatipaccuppanna½ pan±”ti-±di Addh±paccuppanna½ pana javanav±rena d²petabba½, na sakalena paccuppannaddhun±ti adhipp±yo. Tatr±ya½ d²pan±ti-±di javanav±rassa addh±paccuppannabh±vad²panamukhena iddhicittassa pavatti-±k±rad²pana½. Itar±n²ti ±vajjanaparikammacitt±ni. Ettha ca “kec²”ti yadipi abhayagiriv±sino adhippet±, te pana cittassa µhitikkhaºa½ na icchant²ti “µhitikkhaºe v± paµivijjhat²”ti na vattabba½ siy±. Tath± ye “iddhimassa ca parassa ca ekakkhaºe citta½ uppajjat²”ti vadanti, tesa½ “µhitikkhaºe v± bhaªgakkhaºe v± paµivijjhat²”ti vacana½ na sameti. Na hi tasmi½ khaºadvaye uppajjam±na½ paracittena saha ekakkhaºe uppajjati n±m±ti. Ýhitibhaªgakkhaºesu ca uppajjam±na½ ekadesa½ paccuppann±rammaºa½, ekadesa½ at²t±rammaºa½ ±pajjati. Yañca vutta½ “parassa citta½ j±niss±m²ti r±sivasena mah±janassa citte ±vajjite”ti, ettha ca mah±jano atthato pare anekapuggal±ti “paresa½ citta½ j±niss±m²”ti ±vajjanappavatti vattabb± siy±. Ath±pi parass±ti mah±janass±ti attho sambhaveyya, tath±pi tassa ekapuggalasseva v± cittar±si½ ±vajjitv± ekassa paµivijjhana½ ayutta½. Na hi r±si-±vajjana½ ekades±vajjana½ hot²ti, tasm± tehi “mah±janassa citte ±vajjite”ti-±di na vattabba½. Ya½ pana te vadanti “yasm± iddhimassa ca parassa ca ekakkhaºe citta½ uppajjat²”ti. Tatth±ya½ adhipp±yo yutto siy±, cetopariyañ±ºal±bh² parassa citta½ ñ±tuk±mo p±dakajjh±na½ sam±pajjitv± vuµµh±ya at²t±divibh±ga½ akatv± cittas±maññena “imassa citta½ j±n±mi, imassa citta½ j±n±m²”ti parikamma½ katv± puna p±dakajjh±na½ sam±pajjitv± vuµµh±ya s±maññeneva citta½ ±vajjitv± tiººa½, catunna½ v± parikamm±na½ anantar± cetopariyañ±ºena paracitta½ paµivijjhati vibh±veti r³pa½ viya dibbacakkhun±. Tato para½ pana k±m±vacaracittehi sar±g±divavatth±na½ hoti n²l±divavatth±na½ viya. Tattha dibbacakkhun± diµµhahadayavatthur³passa sattassa abhimukh²bh³tassa cittas±maññena citta½ ±vajjayam±na½ ±vajjana½ abhimukh²bh³ta½ vijjam±na½ citta½ ±rammaºa½ katv± citta½ ±vajjeti. Parikamm±ni ca ta½ ta½ vijjam±na½ citta½ cittas±maññeneva ±rammaºa½ katv± cittaj±nanaparikamm±ni hutv± pavattanti. Cetopariyañ±ºa½ pana vijjam±na½ citta½ paµivijjhanta½ vibh±venta½ tena saha ekakkhaºe eva uppajjati. Tattha yasm± sant±nassa sant±naggahaºato ekattavasena ±vajjan±d²ni “cittan”tveva pavatt±ni. Tañca cittameva, ya½ cetopariyañ±ºena vibh±vita½. Tasm± sam±n±k±rappavattito na aniµµhe maggaphalav²thito aññasmi½ µh±ne n±n±rammaºat± ±vajjanajavan±na½ hoti. Paccuppann±rammaºañca parikamma½ paccuppann±rammaºassa cetopariyañ±ºassa ±sevanapaccayena paccayoti siddha½ hoti. At²tattiko ca eva½ upapanno hoti. Aññath± santatipaccuppanne, addh±paccuppanne ca “paccuppannan”ti idha vuccam±ne at²t±n±gat±nañca paccuppannat± ±pajjeyya. Tath± ca sati “paccuppanno dhammo paccuppannassa dhammassa anantarapaccayena paccayo”ti vattabba½ siy±, na ca ta½ vutta½. “At²to dhammo paccuppannassa dhammassa anantarapaccayena paccayo. Purim± purim± at²t± khandh± pacchim±na½ pacchim±na½ paccuppann±na½ khandh±na½ anantara …pe… anuloma½ gotrabhuss±”ti-±di vacanato (paµµh±. 2.18.5) na addh±santatipaccuppannesveva ca anantar±t²t± catt±ro khandh± at²t±ti viññ±yanti. Na ca abhidhammam±tik±ya½ (dha. sa. tikam±tik± 18-19) ±gatassa paccuppannapadassa addh±santatipaccuppannapadatthat± katthaci p±¼iya½ vutt±. Tasm± tehi iddhimassa ca parassa ca ekakkhaºe cittuppattiy± cetopariyañ±ºassa paccuppann±rammaºat± vutt±. Yad± pana “ya½ imassa citta½ pavatta½, ta½ j±n±mi. Ya½ bhavissati, ta½ j±n±m²”ti v± ±bhoga½ katv± p±dakajjh±nasam±pajjan±d²ni karoti, tad± ±vajjanaparikamm±ni, cetopariyañ±ºañca at²t±n±gat±rammaº±neva honti ±vajjaneneva vibh±gassa katatt±. Ye pana “iddhim± parassa citta½ j±nituk±mo ±vajjeti, ±vajjana½ khaºapaccuppanna½ ±rammaºa½ katv± teneva saha nirujjhati. Tato catt±ri, pañca v± javan±ni, yesa½ pacchima½ iddhicitta½, ses±ni k±m±vacar±ni, tesa½ sabbesampi tadeva niruddha½ citta½ ±rammaºa½ hoti, na ca t±ni n±n±rammaº±ni honti addh±navasena paccuppann±rammaºatt±”ti ida½ vacana½ niss±ya “±vajjanajavan±na½ paccuppann±t²t±rammaºabh±vepi n±n±rammaºat±bh±vo viya ekadviticatupañcacittakkhaº±n±gatesupi cittesu ±vajjitesu ±vajjanajavan±na½ yath±sambhava½ an±gatapaccuppann±t²t±rammaºabh±vepi n±n±rammaºat± na siy±. Tena catupañcacittakkhaº±n±gate ±vajjite an±gat±rammaºaparikamm±nantara½ khaºapaccuppann±rammaºa½ cetopariyañ±ºa½ siddhan”ti vadanti. Tesa½ v±do “an±gat±rammaºo dhammo paccuppann±rammaºassa dhammassa ±sevanapaccayena paccayo, paccuppann±rammaºo dhammo at²t±rammaºassa dhammassa ±sevanapaccayena paccayo”ti imesa½ pañh±na½ anuddhaµatt±, gaºan±ya ca “±sevane t²º²”ti (paµµh±. 2.19.39) vuttatt± na sijjhati. Na hi kusalakiriy±mahaggata½ an±sevana½ atth²ti. Etassa ca v±dassa nissayabh±vo ±vajjanajavan±na½ khaºapaccuppannaniruddh±rammaºat±vacanassa na sijjhati, “ya½ pavatta½, pavattissati c±”ti visesa½ akatv± gahaºe ±vajjanassa an±gataggahaº±bh±va½, tadabh±v± javan±nampi vattam±naggahaº±bh±vañca sandh±yeva tassa vuttatt±. Tad± hi bhavaªgacalan±nantara½ abhimukh²bh³tameva citta½ ±rabbha ±vajjan± pavattat²ti j±nanacittassapi vattam±n±rammaºabh±ve ±vajjanaj±nanacitt±na½ sahaµµh±nados±pattiy±, r±si-ekades±vajjanapaµivedhe sampattasampatt±vajjanaj±nane ca aniµµhe µh±ne ±vajjanajavan±na½ n±n±rammaºabh±vados±pattiy± ca ya½ vutta½ “khaºapaccuppanna½ citta½ cetopariyañ±ºassa ±rammaºa½ hot²”ti, ta½ ayuttanti paµikkhipitv± yath±vuttados±patti½, k±lavasena ca addh±santatipaccuppann±rammaºatt± n±n±rammaºat±bh±va½ disv± ±vajjanajavan±na½ vattam±nata½ niruddh±rammaºabh±vo vuttoti. Tampi vacana½ purimav±dino n±nuj±neyyu½. Tasmi½ hi sati “±vajjan± kusal±nan”ti-±d²su (paµµh± 1.1.417) viya aññapadasaªgahitassa anantarapaccayavidh±nato “paccuppann±rammaºa-±vajjan± at²t±rammaº±na½ khandh±na½ anantarapaccayena paccayo”ti ca vattabba½ siy±, na ca vuttanti. Kasm± paneva½ cetopariyañ±ºassa paccuppann±rammaºat± vic±rit±, nanu “at²to dhammo paccuppannassa dhammassa, an±gato dhammo paccuppannassa dhammassa ±rammaºapaccayena paccayo”ti (paµµh±. 2.18.2) etesa½ vibhaªgesu “at²t± khandh± iddhividhañ±ºassa cetopariyañ±ºassa pubbeniv±s±nussatiñ±ºassa yath±kamm³pagañ±ºassa ±vajjan±ya ±rammaºapaccayena paccayo, an±gat± khandh± iddhividhañ±ºassa cetopariyañ±ºassa an±gata½sañ±ºassa ±vajjan±ya ±rammaºapaccayena paccayo”ti, uppannattike ca “anuppann± khandh± upp±dino khandh± iddhividhañ±ºassa cetopariyañ±ºassa an±gata½sañ±ºassa ±vajjan±ya ±rammaºapaccayena paccayo”ti (paµµh±. 2.17.3) cetopariyañ±ºaggahaºa½ katv± “paccuppanno dhammo paccuppannassa dhammass±”ti (paµµh±. 2.18.3) etassa vibhaªge “paccuppann± khandh± iddhividhañ±ºassa ±vajjan±ya ±rammaºapaccayena paccayo”ti (paµµh±. 2.18.3), uppannattike ca “uppann± khandh± iddhividhañ±ºassa ±vajjan±ya ±rammaºapaccayena paccayo”ti (paµµh±. 2.17.2) ettakasseva vuttatt± paccuppanne citte cetopariyañ±ºa½ nappavattat²ti viññ±yati. Yadi hi pavatteyya, purimesu viya itaresu ca cetopariyañ±ºaggahaºa½ kattabba½ siy±ti? Sacca½ kattabba½, nayadassanavasena pana ta½ sa½khittanti aññ±ya p±¼iy± viññ±yati. “At²t±rammaºo dhammo paccuppann±rammaºassa dhammassa ±rammaºapaccayena paccayo, an±gat±rammaºo dhammo paccuppann±rammaºassa, paccuppann±rammaºo dhammo paccuppann±rammaºass±”ti (paµµh±. 2.19.20-22) etesa½ hi vibhaªgesu “cetopariyañ±ºena at²t±rammaºapaccuppannacittasamaªgissa citta½ j±n±ti, at²t±rammaº± paccuppann± khandh± cetopariyañ±ºassa ±vajjan±ya ±rammaºapaccayena paccayo, cetopariyañ±ºena an±gat±rammaºapaccuppannacittasamaªgissa citta½ j±n±ti, an±gat±rammaº± paccuppann± khandh± cetopariyañ±ºassa ±vajjan±ya ±rammaºapaccayena paccayo, cetopariyañ±ºena paccuppann±rammaºapaccuppannacittasamaªgissa citta½ j±n±ti, paccuppann±rammaº± paccuppann± khandh± cetopariyañ±ºassa ±vajjan±ya ±rammaºapaccayena paccayo”ti (paµµh±. 2.19.20-22) cetopariyañ±ºassa paccuppann±rammaºe pavatti vutt±ti. Tenev±ya½ vic±raº± kat±ti veditabb±. 417. Tesanti tesu dv²su ñ±ºes³ti niddh±raºe s±mivacana½. Cittameva ±rammaºa½ cetopariyañ±ºatt±ti adhipp±yo. Ten±ha “añña½ khandha½ v± khandhappaµibaddha½ v± na j±n±t²”ti. Tattha khandhappaµibaddha½ n±magott±di. Yadi eva½ katha½ magg±rammaºanti ±ha “maggasampayuttacitt±rammaºatt± pana pariy±yato magg±rammaºanti vuttan”ti. Cetan±mattameva ±rammaºa½, tath± hi ta½ “yath±kamm³pagañ±ºan”ti vuccat²ti adhipp±yo. Khandhappaµibaddhes³ti ettha nibb±nampi khandhappaµibaddhameva. Khandhehi visay²katatt±ti vadanti. Tath± hi vutta½ aµµhas±liniya½ “at²te buddh± magga½ bh±vayi½su, phala½ sacch±ka½su, anup±dises±ya nibb±nadh±tuy± parinibb±yi½s³ti chinnavaµumak±nussaraºavasena maggaphalanibb±napaccavekkhaºatopi appam±º±rammaºan”ti (dha. sa. aµµha. 1421). Tattha maggaphalapaccavekkhaº±ni t±va pubbeniv±s±nussatiñ±ºena maggaphalesu ñ±ºesu pavattanti. Nibb±napaccavekkhaºañca nibb±n±rammaºesu appam±ºadhammesu ñ±ºes³ti magg±dipaccavekkhaº±ni pubbeniv±s±nussatiñ±ºassa appam±º±rammaºata½ s±dhent²ti veditabb±ni. “Appam±º± khandh± pubbeniv±s±nussatiñ±ºassa ±rammaºapaccayena paccayo”icceva (paµµh±. 9.12.58) hi vutta½, na vutta½ “nibb±nan”ti. Tasm± pubbeniv±sañ±ºena eva maggaphalapaccavekkhaºakicce vuccam±nepi nibb±napaccavekkhaºat± na sakk± vattu½. Aµµhakath±ya½ pana nibb±n±rammaºat± nidassit±. Kusal± khandh±ti iddhividhapubbeniv±s±n±gata½sañ±º±pekkho bahuvacananiddeso, na cetopariyayath±kamm³pagañ±º±pekkh±ti tesa½ catukkhandh±rammaºabh±vassa as±dhakoti ce? Na, aññattha “avitakkavic±ramatt± khandh± ca vic±ro ca cetopariyañ±ºassa pubbeniv±s±nussatiñ±ºassa an±gata½sañ±ºassa ±rammaºapaccayena paccayo”ti (paµµh±. 2.6.72), “savitakkasavic±r± khandh± ca vitakko ca cetopariyañ±ºassa pubbeniv±s±nussatiñ±ºassa an±gata½sañ±ºassa ±rammaºapaccayena paccayo”ti (paµµh±. 2.6.73) ca vuttatt± cetopariyañ±º±pekkh±pi bahuvacananiddesoti imassa atthassa siddhito. Evampi yath±kamm³pagañ±ºassa “avitakkavic±ramatt± khandh± ca vic±ro c±”ti-±d²su avuttatt± catukkhandh±rammaºat± na sijjhat²ti? Na, tattha avacanassa aññak±raºatt±. Yath±kamm³pagañ±ºena hi kammasa½saµµh± catt±ro khandh± kammamukhena gayhati. Tañhi yath± cetopariyañ±ºa½ purimaparikammavasena avitakk±divibh±ga½, sar±g±divibh±gañca citta½ vibh±veti, na eva½ vibh±ga½ vibh±veti. Kammavaseneva pana samud±ya½ vibh±veti, tasm± “avitakkavic±ramatt± khandh± ca vic±ro c±”ti-±dike vibh±gakaraºe ta½ na vutta½, na catukkhandh±n±rammaºatoti. Ida½ panassa ak±raºanti keci. Tatth±pi “pubbeniv±s±nussatiñ±ºassa yath±kamm³pagañ±ºassa an±gata½sañ±ºass±”ti paµhanti eva. Na hi ta½ kusal±kusalavibh±ga½ viya savitakk±divibh±ga½ kamma½ vibh±vetu½ asamattha½. Duccaritasucaritavibh±vanampi hi lobh±di-alobh±disampayogavibh±gavisesavibh±vana½ hot²ti. “Pubbeniv±s±nussatiñ±ºa½ n±magott±nussaraºak±le na vattabb±rammaºan”ti ettakameva aµµhakath±ya½ vutta½. N±magotta½ pana khandh³panibandho sammutisiddho byañjanattho, na byañjananti. Ayamettha amh±ka½ khant²ti ±cariyass±ya½ attano mati. Ya½ pana vutta½ “na byañjanan”ti, tassa samatthana½ “byañjanañh²”ti-±di. 419. K±m±vacare nibbattissat²ti nibbattikkhandhaj±nanam±ha. 420. Etth±ti etasmi½ ajjhatt±rammaºattikavasena abhiññ±ñ±º±na½, ±rammaºavic±re. “Ajjhatt±rammaºañceva bahiddh±rammaºañc±”ti ekajjha½ gahetv± ya½ vutta½ por±ºaµµhakath±ya½, ta½ “k±lena…pe… hotiyev±”ti imin± adhipp±yena vuttanti attho. Na hi ajjhattabahiddh± n±ma visu½ eka½ atthi, n±pi ta½ ekajjha½ ±rammaºa½ kar²yat²ti. Yadi eva½ tiko eva na p³rati padadvay±saªgahitassa tatiyassa atthantarassa abh±vato, na, pak±rabhedavisayatt± tikaniddesassa. Tath± hi aµµhakath±ya½ “te eva tippak±repi dhamme”ti vutta½. Te eva ajjhatt±divasena tividhepi dhammeti attho. Ettha hi “te eva dhamme”ti avatv± “tippak±re”ti vacana½ pak±rabhedanibandhan± aya½ tikadesan±ti dassanattha½. Yath± hi kusalattik±d²na½ desan± yath±raha½ dhamm±na½ j±tisampayogappah±nasikkh±bh³mi-±rammaºappabhedaniyamak±l±dibhedanibandhan±, na evamaya½ j±ti-±dibhedanibandhan±, n±pi sanidassanattikahetuduk±didesan± viya sabh±v±dibhedanibandhan±, atha kho pak±rabhedanibandhan±. Pañceva hi khandh± sasantatipariy±pannata½ up±d±ya “ajjhatt±”ti vutt±, parasantatipariy±pannata½ up±d±ya “bahiddh±”ti, tadubhaya½ up±d±ya “ajjhattabahiddh±”ti. Ten±ha “anindriyabaddhar³pañca nibb±nañca µhapetv± sabbe dhamm± siy± ajjhatt±, siy± bahiddh±, siy± ajjhattabahiddh±”ti (dha. sa. 1435). Nanu cettha atthantar±bh±vato, pak±rantarassa ca an±maµµhatt± tatiyo r±si natth²ti? Nayidameva½. Yadipi hi paµhamapadena asaªgahitasaªgaºhanavasena dutiyapadassa pavattatt± sabbepi sabh±vadhamm± padadvayeneva pariggahit±, tehi pana visu½ visu½ gahitadhamme ekajjha½ gahaºavasena tatiyapada½ vuttanti attheva tatiyo r±si. Na hi samud±yo avayavo hoti, bhinnavatthuke pana dhamme adhiµµh±nabheda½ amuñcitv± ekajjha½ gahaºa½ na sambhavat²ti k±lena ajjhatta½, k±lena bahiddh± j±nanak±leti vuttanti daµµhabba½.
Abhiññ±niddesavaººan± niµµhit±.
Iti terasamaparicchedavaººan±.