Up±d±napaccay±bhavapadavitth±rakath±vaººan±
646. Atthatoti vacanatthato. Dhammatoti sabh±vadhammato. S±tthatoti s±tthakato, pubbe vuttassapi puna vacanassa sappayojanato. Bhedasaªgah±ti bhedato saªgahato, vibh±gato ceva vibhattassa saªkhipanato c±ti attho. Ya½ yassa paccayoti ya½ ya½ up±d±na½ yassa yassa bhavassa paccayo hoti, tato c±ti attho. Bhavat²ti bhavoti phalavoh±rena kammabhavo vutto. Upapattibhavanibbacanameva hi dvayassapi s±dh±raºa½ katv± vutta½, bhavati etasm± upapattibhavoti v±. Dutiyo pana kammabhavo sattassa punabbhavabh±vena savisesa½ bhavat²ti bhavo. Tato eva na sabbassa bhavantarassa, ta½hetuno v± bhavabh±vappasaªgo. Duvidhen±ti dv²hi ±k±rehi pavattitoti attho. Duvidhen±ti v± paccattatthe karaºavacana½, duvidhoti vutta½ hoti. Atth²ti sa½vijjati. 647. Attano paccayehi kar²yat²ti kamma½, attano phala½ karot²ti kammanti keci, “kamman”ti eva½ vattabb± kammasaªkh±t±. Parittabh³makoti k±mabh³mako. Mah±bh³makoti mahaggatabh³mako. Sabbanti anavasesa½. Bhava½ gacchati, gameti c±ti bhavag±mi. Gacchat²ti ca nipph±danasamatthat±vasena, attano pavattik±le bhav±bhimukha½ hutv± pavattat²ti attho, nibbattanameva v± gamana½ adhippeta½. “Bhavag±m²”ti ca etena kammakkhayakara½ kamma½ nivatteti. Ayañhi vaµµakath±, tañca vivaµµanissitanti. Apuññ±bhisaªkh±roti dv±dasa cetan±ti uddhaccasahagatacetan±yapi gahaºa½ “avijj±paccay± saªkh±r±”ti ettha viya veditabba½. “Bhavapaccay± j±t²”ti ettha pana “saªkh±rapaccay± viññ±ºan”ti (ma. ni. 3.126; mah±va. 1; sa½. ni. 2.1; ud±. 1; netti. 24) ettha viya s±pi apanetabb±. Mandabahuvip±kat±ti appamah±vip±kat±. “Sabbampi bhavag±mikammanti imin± cetan±sampayutt± abhijjh±dayo vutt±”ti etena ±cayag±mit±ya tesa½ kammasaªkh±tat± vutt±ti kammabhavapariy±pannata½ pariy±yena vadati, nippariy±yena pana cetan±va kammabhavo. Vuttañhi “kammabhavo t²hi khandhehi eken±yatanena ek±ya dh±tuy± sampayutto, ekena khandhena eken±yatanena ek±ya dh±tuy± kehici sampayutto”ti (dh±tu. 244). Upapattibhavo t²hipi tikehi vutto up±dinnakkhandhova. Yath±ha “upapattibhavo… k±mabhavo… saññ±bhavo… pañcavok±rabhavo pañcahi khandhehi ek±dasah±yatanehi sattarasahi dh±t³hi saªgahito”ti-±di (dh±tu. 67). Yadi hi anup±dinnak±nampi gahaºa½ siy±, “dv±dasahi ±yatanehi aµµh±rasahi dh±t³h²”ti vattabba½ siy±ti. K±mataºh±ya k±metabbato k±manissayat±ya bhog± viya, k±masahacaritat±ya “kunt± pacarant²”ti viya, k±m±rammaºat±ya “sukha½ r³pan”ti viya, k±mapaccayaµµh±nat±ya “sukho saggo”ti viya k±m±ti av²ciparanimmitavasavattiparicchinn± up±dinnakkhandh± vuccanti R³p±vir±gato ya½ nissit±, tadupac±rena “mañc± ghosant²”ti viya, “phandanadevat±”ti viya ca “r³pan”ti vuccanti brahmak±yik±kaniµµhaparicchinn± up±dinnakkhandh±. R³pameva bhavo r³pabhavo, tath± ar³panti ±k±s±nañc±yatanabhavaggaparicchinn± catt±ro up±dinnakkhandh± vuccanti. Ar³pameva bhavo ar³pabhavo. K±mo eva bhavoti k±mabhavo, so pana yasm± yath±vuttenatthena “k±mo”ti vattabbo hoti, tasm± “k±masaªkh±to bhavo”ti vutta½. K±m±vacarasaññito v± bhavo “k±masaªkh±to bhavo”ti vutto. Tath± r³p±r³pabhavoti ±ha “esa nayo r³p±r³pabhaves³”ti. Saññ±vata½ bhavoti ettha vantu-saddassa lopo daµµhabbo. Tassa v± atthe ak±ra½ katv± “saññabhavo”tipi p±µho. Ten±ha “saññ±v±”ti-±di. Vokiººoti etena vok±rasaddassa kammas±dhanatam±ha. Vokir²yati pas±r²yati vitth±r²yat²ti vok±ro, vokiraºa½ v± vok±ro, so ekasseva khandhassa vasena pavattatt± “eko vok±ro”ti vutto, pasaµuppatt²ti attho. 648. Kiñc±pi bhavaniddese “sabbampi bhavag±mikamma½ kammabhavo”ti (vibha. 234) imin± cetan±sampayuttadhamm±pi vutt±. Puññ±bhisaªkh±r±dayov±ti pana avadh±raºa½ paccayadhammavisesepi atthappabhedena saªkh±rabhavaggahaºesu attheva visesoti dassanattha½ kata½. Ten±ha “eva½ santep²”ti-±di. Saªkh±rabhav±na½ dhammabhedato na saªkh±r± eva puna vutt±ti “s±tthakamevida½ punavacanan”ti eta½ ayuttanti ce? Na, bhavekadesabh±vena saªkh±r±na½ bhavoti puna vuttatt±. Parena v± dhammavisesa½ aggahetv± punavacana½ coditanti codak±bhil±savasena “s±tthakamevida½ punavacanan”ti vutta½. 649. K±mabhav±dinibbattakassa kammassa k±mabhav±dibh±vo phalavoh±rena aµµhakath±ya½ vutto. Sahaj±taviññ±ºassapi paccayabh³ta½ avijj±hetuka½ saªkh±raggahaºena ya½ kiñci kamma½ pubbe vutta½, idha pana “sabbampi bhavag±mikamman”ti (vibha. 234) vacanato bhavassa nibbattaka½ up±d±nahetuka½ vipaccan±ya katok±sameva bhavoti adhippeto. Ya½ k±mup±d±napaccay± r³pabhavanibbattaka½, ar³pabhavanibbattakañca kamma½ kar²yati, so kammabhavo, tadabhinibbatt± khandh± upapattibhavoti imamattha½ “esa nayo r³p±r³pabhaves³”ti atidisati. Dve k±mabhav±ti k±makammabhavo, k±m³papattibhavoti dve k±mabhav±. Eva½ “dve r³pabhav±, dve ar³pabhav±”ti etth±pi. Antogadhe hi visu½ aggahetv± abbhantaragate eva katv± k±mabhav±dike kamm³papattibhavavasena duguºe katv± ±ha “cha bhav±”ti. Avisesen±ti up±d±navasena bheda½ akatv±. Up±d±nabhed±karaºeneva ca dv±dasappabhedassa saªgahavasena saªgahato “cha bhav±”ti vutta½. Anupagamm±ti aniss±ya, an±masitv±ti attho. 650. Gos²lena, kukkuras²lena ca samattena sam±dinnena gunna½, kukkur±nañca sahabyat± vutt±ti “s²labbatup±d±navato jh±nabh±van± na ijjhat²”ti maññam±n± tena r³p±r³pabhav± na hont²ti keci vadanti. Vakkham±nena pana pak±rena paccayabh±vato “ta½ na gahetabban”ti ±ha. Asuddhimagge ca suddhimaggapar±masana½ s²labbatup±d±nanti suddhimaggapar±masanena r³p±r³p±vacarajjh±n±na½ nibbattana½ na na yujjat²ti. Anussavavasen±ti “setavadhayajja½ ±labhate bh³tik±mo”ti ±dinna-anussavavasena, yath± ime manussaloke k±m± samiddh±, eva½ devaloke ito samiddhatar±ti diµµh±nus±rena v±. Pur±ºabh±ratas²t±haraºapasubandhavidhi-±disavana½ assaddhammassavana½. ¾di-saddena asappuris³panissaya½ pubbe ca akatapuññata½, attamicch±paºidhiñca saªgaºh±ti. K±yaduccarit±d²nip²ti attano adhippet±na½ k±m±na½ anup±yabh³t±nipi k±yaduccarit±d²ni karoti, cirasagg±di-attha½ yuddh±divasen±ti adhipp±yo. Sandiµµhike v± pana rajjasen±patiµµh±n±disaªgahe k±me. Tadantogadh± ev±ti tasmi½ duccaritanibbatte, sucaritanibbatte ca k±mabhave antogadh± ev±ti attho. Antogadh±ti ca saññ±bhavapañcavok±rabhav±na½ ekadesena antogadhatt± vutta½. Na hi te niravases± k±mabhave antogadh±ti. Sappabhedass±ti sugatiduggatimanuss±dippabhedavato. K±m±vacarasampattibhave paµhamadutiya-ucchedav±davasena, r³pabhave tatiya-ucchedav±davasena, ar³pabhave sesa-ucchedav±davasena ayamatt± su-ucchinno hot²ti tadupaga½ kamma½ karot²ti ±ha “aya½ att± n±m±”ti-±di. Tattha su-ucchinnoti sakalavaµµadukkhasamucchedena suµµhu ucchinno, apunabbhavuppattiko hot²ti attho. “K±m±vacarasampattibhave”ti ida½ paµhamadiµµhadhammanibb±nav±davasena vutta½, sesa½ itaradiµµhadhammanibb±nav±davasena. Tattha kiñc±pi p±¼iya½ (d². ni. 1.93 ±dayo) r³p±vacarajjh±navaseneva upari catt±ro diµµhadhammanibb±nav±d± ±gat±, diµµhigatiko pana ya½ kiñci gahetv± yath± tath± abhinivisat²ti ar³pabhavaggahaºa½, ar³pajjh±n±nampi v± catutthajh±nasaªgahato ar³pabhavaggahaºa½, santasukhat±ya v± ta½samaªgino sukhitabh±vas±maññato. Vigatapari¼±hoti yath±bhil±sitavisay³pah±rena, pah±nena ca v³pasantak±mar±gapari¼±ho, diµµheva dhamme nibb±nappattoti attho. Suddhimaggapar±masanavasena pavattita½ ya½ kiñci lokiya½ s²la½, jh±nañca s²labbatamicceva idh±dhippetanti ±ha “ida½ s²labbata½ n±m±”ti-±di. Kamena avatv± s²labbatup±d±nassa ante bhavapaccayat±vacana½ attav±dup±d±na½ viya abhiºha½ asamud±c±rato, attav±dup±d±nanimittatt± ca. Kammabhaveti niddh±raºe bhumma½. Hetupaccayappabhedeh²ti ettha maggapaccayo ca vattabbo. Diµµhup±d±n±d²ni hi sahaj±takammabhavassa maggapaccay± hont²ti, tasm± t±ni sahaj±t±d²su hetupaccaya½ apan²ya maggapaccaya½ pakkhipitv± sattadh± paccay± hont²ti veditabb±ni. Sabb±ni pana anantarasamanantara-anantar³panissayanatthivigat±sevanapaccayehi paccay± honti. N±nantarassa upanissayapaccayena paccay± honti. Kad±ci ±rammaºapaccay±din±pi, ta½ pana upanissayapaccayeneva saªgahetv± vutta½ “vippayuttassa pana upanissayapaccayenev±”ti.