Cetopariyañ±ºakath±vaººan±
401. Pariy±t²ti sar±g±divibh±gena paricchijja j±n±ti. Ten±ha “paricchindat²ti attho”ti. Yesañhi dh±t³na½ gati attho, buddhipi tesa½ attho. “Parasatt±nan”ti ettha para-saddo aññatthoti ±ha “att±na½ µhapetv± sesasatt±nan”ti, yath± hi yo paro na hoti, so att±. Yo att± na hoti, so paroti. Satt±nanti cettha r³p±d²su satt±ti satt±. Tass± pana paññattiy± saviññ±ºakasant±ne niru¼hatt± nicchandar±g±pi satt±tveva vuccanti, bh³tapubbagatiy± v±. “Pun”ti naraka½, tattha galanti papatant²ti puggal±, p±pak±rino. Itarepi sa½s±re sa½s±rino ta½sabh±v±n±tivattanato puggal±tveva vuccanti. Ta½ta½sattanik±yassa v± tattha tattha upapattiy± p³raºato, aniccat±vasena galanato ca puggal±ti nerutt±. Etañh²ti ettha hi-saddo hetu-attho. Yasm± “eta½ cetopariyañ±ºa½ dibbacakkhuñ±ºavasena ijjhat²”ti ta½ dibbacakkhuñ±ºa½, etassa cetopariyañ±ºassa upp±dane parikamma½, tasm± tena cetopariyañ±ºa½ upp±detuk±mena adhigatadibbacakkhuñ±ºena bhikkhun±ti eva½ yojan± k±tabb± Hadayar³panti na hadayavatthu, atha kho hadayama½sapesi. Ya½ bahi kamalamaku¼asaºµh±na½, anto kos±tak²phalasadisanti vuccati, tañhi niss±ya d±ni vuccam±na½ lohita½ tiµµhati. Hadayavatthu pana ima½ lohita½ niss±ya pavattat²ti. Katha½ pana dibbacakkhun± lohitassa vaººadassanena ar³pa½ citta½ pariyesat²ti ±ha “yad± h²”ti-±di. Katha½ pana somanassasahagat±dicittavuttiy± kammajassa lohitassa vividhavaººabh±v±patt²ti? Ko v± evam±ha “kammajameva ta½ lohitan”ti catusantatir³pass±pi tattha labbham±natt±. Tenev±ha “ida½ r³pa½ somanassindriyasamuµµh±nan”ti-±di. Evampi ya½ tattha acittaja½, tassa yath±vuttavaººabhedena na bhavitabbanti? Bhavitabba½, sesatisantatir³p±na½ tadanuvattanato. Yath± hi gaman±d²su cittajar³p±ni utukamm±h±rasamuµµh±nar³pehi anuvatt²yanti, aññath± k±yassa desantaruppattiyeva na siy±, evamidh±pi cittajar³pa½ sesatisantatir³p±ni anuvattam±n±ni pavattanti. Pas±dakodhavel±su cakkhussa vaººabhed±pattiyeva ca tadatthassa nidassana½ daµµhabba½. Pariyesanten±ti paµhama½ t±va anum±nato ñ±ºa½ pesetv± gavesantena. Cetopariyañ±ºañhi upp±detuk±mena yogin± heµµh± vuttanayena r³p±vacaracatutthajjh±na½ aµµhaªgasamann±gata½ abhin²h±rakkhama½ katv± dibbacakkhuñ±ºassa l±bh² sam±no ±loka½ va¹¹hetv± dibbena cakkhun± parassa hadayama½sapesi½ niss±ya pavattam±nassa lohitassa vaººadassanena “id±ni imassa citta½ somanassasahagatan”ti v± “domanassasahagatan”ti v± “upekkh±sahagatan”ti v± nayagg±havasenapi vavatthapetv± p±dakajjh±na½ sam±pajjitv± vuµµh±ya “imassa citta½ j±n±m²”ti parikamma½ k±tabba½. K±lasatampi k±lasahassampi punappuna½ p±dakajjh±na½ sam±pajjitv± vuµµh±ya tatheva paµipajjitabba½. Tasseva½ dibbacakkhun± hadayalohitavaººadassan±dividhin± paµipajjantassa id±ni cetopariyañ±ºa½ uppajjissat²ti ya½ tad± pavattat²ti vavatth±pita½ citta½, ta½ ±rammaºa½ katv± manodv±r±vajjana½ uppajjati, tasmi½ niruddhe catt±ri, pañca v± javan±ni javanti. Tesa½ purim±ni t²ºi, catt±ri v± parikamm±disamaññ±ni k±m±vacar±ni, catuttha½, pañcama½ v± appan±citta½ r³p±vacaracatutthajjh±nika½. Tattha ya½ antena appan±cittena saddhi½ uppanna½ ñ±ºa½, ida½ cetopariyañ±ºa½. Tañhi yatth±nena parikamma½ kata½, ta½ parassa citta½ paccakkhato paµivijjhanta½ vibh±ventameva hutv± pavattati r³pa½ viya ca dibbacakkhuñ±ºa½, sadda½ viya ca dibbasotañ±ºa½. Tato para½ pana k±m±vacaracittehi sar±g±divavatth±pana½ hoti n²l±divavatth±pana½ viya. Evamadhigatassa pana cetopariyañ±ºassa th±magamanavidh±nampi adhigamanavidh±nasadisamev±ti ta½ dassetu½ “tasm± tena…pe… th±magata½ k±tabban”ti vutta½. Eva½ th±magate h²ti-±di th±magat±nisa½sadassana½. Sabbampi k±m±vacaracittanti catupaºº±savidhampi k±m±vacaracitta½. “Sabbamp²”ti pada½ “r³p±vacar±r³p±vacaracittan”ti etth±pi ±netv± sambandhitabba½. Tena pañcadasavidhampi r³p±vacaracitta½, dv±dasavidhampi ar³p±vacaracittanti vutta½ hoti. Paj±n±t²ti sar±g±dipak±rehi j±n±ti, paccakkhato paµivijjhat²ti adhipp±yo. Puthujjanavasen±ya½ abhiññ±kath±ti lokuttara½ citta½ idha anuddhaµa½. Tampi hi uparimo, sadiso v± ariyo heµµhimassa, sadisassa ca cittampi paj±n±ti eva. Ten±ha “anuttara½ v± cittan”ti-±di. Saªkamantoti ñ±ºena upasaªkamanto. Ekaccañhi citta½ ñatv± parikammena vin± tadañña½ citta½ j±nanto “citt± citta½ saªkamanto”ti vutto. Ten±ha “vin±pi hadayar³padassanen±”ti. Hadayar³padassan±dividh±na½ hi ±dikammikavasena vutta½. Ten±ha “vuttampi cetan”ti-±di. Yattha katthac²ti pañcavok±rabhave, catuvok±rabhavepi v±. Na kato abhiññ±nuyogasaªkh±to abhiniveso eten±ti akat±bhiniveso, tassa, ±dikammikass±ti attho. Aya½ kath±ti “±loka½ va¹¹hetv±”ti-±din± vuttaparikammakath±. Avasesanti vutt±vasesa½. Eva½ avibh±gena vutta½ vibh±gato dassetu½ “catubh³maka½ kusal±by±kata½ citta½ v²tar±gan”ti ±ha. Tañhi yonisomanasik±rappaccayata½hetukat±hi r±gena sampayog±saªk±bh±vato “v²tar±gan”ti vattabbata½ labhati. Ses±kusalacitt±na½ r±gena sampayog±bh±vato nattheva sar±gat±, ta½nimittakat±ya pana siy± ta½sahitat±lesoti nattheva v²tar±gat±p²ti dukavinimuttat±va yutt±ti vutta½ “imasmi½ duke saªgaha½ na gacchant²”ti. Yadi eva½ padesika½ cetopariyañ±ºa½ ±pajjat²ti? N±pajjati, dukantarapariy±pannatt± tesa½. Ye pana “paµipakkhabh±ve asatipi sampayog±bh±vo evettha pam±ºa½ ekacca-aby±kat±na½ viy±”ti ses±kusalacitt±nampi v²tar±gata½ paµij±nanti te sandh±y±ha “keci pana ther± t±nipi saªgaºhant²”ti. Sadosadukepi imin±va nayena attho veditabbo. P±µipuggalikanayen±ti ±veºikanayena, tadaññ±kusalacittesu viya lobhadosehi amissitassa mohasseva sabbh±vatoti attho. Akusalam³lasaªkh±tesu saha mohenev±ti samoha½ paµhamanaye, dutiyanaye pana saheva mohen±ti samohanti eva½ uttarapurimapad±vadh±raºato dv²su nayesu bhedo veditabbo. Attan± sampayutta½ thinamiddha½ anuvattanavasena gata½ pavatta½ thinamiddh±nugata½ pañcavidha½ sasaªkh±rik±kusalacitta½ sa½khitta½, ±rammaºe saªkocanavasena pavattanato. Vuttanayena uddhacc±nugata½ veditabba½, ta½ pana uddhaccasahagata½ citta½, yattha v± uddhacca½ paccayavisesena th±maj±ta½ hutv± pavattati. Kilesavikkhambhanasamatthat±ya, vipulaphalat±ya, d²ghasant±nat±ya ca mahantabh±va½ gata½, mahantehi v± u¼±racchandav²riyacittapaññehi gata½ paµipannanti mahaggata½. Avasesanti paritta-appam±ºa½. Att±na½ uttaritu½ samatthehi saha uttareh²ti sa-uttara½. Uttiººanti uttara½, loke apariy±pannabh±vena lokato uttaranti lokuttara½. Tato eva natthi etassa uttaranti anuttara½. Upanijjh±nalakkhaºappattena sam±dhin± sammadeva ±hitanti sam±hita½. Tadaªgavimuttippatta½ k±m±vacarakusalacitta½. Vikkhambhanavimuttippatta½ mahaggatacitta½. Samucchedavimuttippatta½ maggacitta½. Paµippassaddhivimuttippatta½ phalacitta½. Nissaraºavimuttippattampi tadubhayameva. K±ma½ k±nici paccavekkhaºacitt±d²ni nibb±n±rammaº±ni honti, nissaraºavimuttippatt±ni pana na honti t±disakicc±yogato. P±¼iya½ ±gatasar±g±dibhedavasena ceva tesa½ antarabhedavasena ca sabbappak±rampi.
Cetopariyañ±ºakath±vaººan± niµµhit±.