Viññ±ºapaccay±n±mar³papadavitth±rakath±vaººan±

638. Vibh±g± n±mar³p±nanti n±massa, r³passa ca pabhedato.
Tattha n±massa t±va pabheda½ dassentena k±ma½ viññ±ºampi n±mameva, paccayapaccayuppanne pana asaªkarato dassetu½ “±rammaº±bhimukha½ namanato vedan±dayo tayo khandh±”ti vutta½. Nibb±nassa panettha pavattikath±ya½ appaccayatt±, namanaµµh±bh±vato ca pasaªgo eva natthi. N±manaµµhena hi ta½ n±ma½, na namanaµµhena. Tesa½ n±mar³p±na½ sukh±divasena, pathav²-±divasena ca vibh±go.
Eka½ satt±v±santi asaññasatt±v±sa½. Purimesu cat³su, asaññasatt±v±se c±ti pañcasu.
Gabbhaseyyaggahaºena jal±buj± gahit±ti “aº¹aj±nañc±”ti vutta½. Aº¹aj±nañca abh±vak±nanti yojetabba½. Santatis²s±n²ti kal±pasant±nam³l±ni. Yadipi vik±rar³p±ni paµisandhikkhaºe na santi, lakkhaºaparicchedar³p±ni pana sant²ti t±ni paramatthato aparinipphann±n²ti vajjento ±ha “r³par³pato”ti. Phass±dike saªkh±rakkhandhabh±vena ekatta½ netv± “tev²sati dhamm±”ti vutta½. Apanetv±ti kal±pantaragate pathav²-±dike sam±nalakkhaºat±ya aggahetv±.
Tesanti brahmak±yik±d²na½. Vitth±ren±ti cat³supi santatis²sesu r³p±na½ asaªkhipanena.
K±mabhave pana yasm± sesa-opap±tik±nanti ettha kiñc±pi k±mabhave opap±tik± vutt± na santi, yena sesaggahaºa½ s±tthaka½ bhaveyya, aº¹ajagabbhaseyyakehi pana opap±tikasa½sedaj± ses± hont²ti sesaggahaºa½ katanti veditabba½. Atha v± brahmak±yik±dikehi opap±tikehi vuttehi sese sandh±ya “sesa-opap±tik±nan”ti ±ha. Te pana ar³pinopi sant²ti “k±mabhave”ti vutta½. Aparipuºº±yatan±na½ pana n±mar³pa½ yath±sambhava½ r³pamissakaviññ±ºaniddese vuttanayena sakk± dhammagaºanato viññ±tunti na vuttanti daµµhabba½.
Paµisandhicittena saha pavatta-ututoti paµisandhicittena saha uppannar³pesu tejodh±tuto. Hadayavatthuno taªkhaºuppannatt± paµisandhicittassa vatthudubbalat±. Tesa½ ajjhoharit±h±rena anugate sar²re ±h±rasamuµµh±na½ suµµhaddhakanti sambandho. Naroti teneva m±tukucchigatabh±vena tirokkho. Avaka½sato dve aµµhak±neva utucittasamuµµh±n±ni hont²ti sasaddak±la½ sandh±ya “ukka½sato dvinna½ navak±nan”ti vutta½. Pubbeti ya½ pubbe santatidvay±dika½ sattakapariyos±na½ r³pa½ idha vutta½, ta½ ekekassa cittassa t²su t²su khaºesu uppajjam±nameva vuttanti katv± ±ha “pubbe…pe… sattatividhan”ti. Duvidhampi tanti utusamuµµh±na½, cittasamuµµh±nañc±ti duvidhampi ta½ sadda½.
Saºµh±tunti addhaniyabh±vena µh±tu½, attano pana khaºamatta½ tiµµhateva. Catuddis± vavatth±pit±ti aññamañña½ sa½saµµhas²s± m³lena cat³su dis±su vavatth±pit±. Aññamañña½ ±liªgetv± µhit± bhinnav±hanik± viya ca.
639. Pañcavok±rabhave ca pavattiyanti r³p±janakakammajapañcaviññ±ºappavattik±la½, sahaj±taviññ±ºapaccayañca sandh±y±ha. Tad± hi tato n±mameva hot²ti. Kammaviññ±ºapaccay± pana tad±pi ubhaya½ hot²ti sakk± vattu½, pacch±j±taviññ±ºapaccay± ca r³pa½ upatthaddha½ hot²ti. Asaññes³ti-±di kammaviññ±ºapaccaya½ sandh±ya vutta½. Pañcavok±rabhave ca pavattiyanti bhavaªg±dijanakakammato aññena r³puppattik±la½, nirodhasam±pattik±la½, bhavaªg±di-uppattik±lato aññak±lañca sandh±ya vuttanti yutta½. Bhavaªg±di-uppattik±le hi ta½janakena kammun± uppajjam±na½ r³pa½, so ca vip±ko kammaviññ±ºapaccayo hot²ti sakk± vattu½. Sahaj±taviññ±ºapaccay±napekkhampi hi pavattiya½ kammena pavattam±na½ r³pa½, n±mañca na kammaviññ±º±napekkha½ hot²ti. Sabbatth±ti paµisandhiya½, pavatte ca. Sahaj±taviññ±ºapaccay± n±mar³pa½, kammaviññ±ºapaccay± n±mar³pañca yath±sambhava½ yojetabba½. N±mañca r³pañca n±mar³pañc±ti ettha n±mar³pasaddo attano ekadesena n±masaddena n±masaddassa sar³po, r³pasaddena ca r³pasaddassa, tasm± sar³p±na½ ekasesoti ekadesasar³pekaseso, n±mar³pasaddassa µh±na½ itaresañca n±mar³pasadd±na½ adassananti attho.
Vip±kato añña½ avip±ka½. Yato dvidh± mata½, tato yuttameva idanti yojetabba½.
Kusal±dicittakkhaºeti ±di-saddena akusalakiriyacittakkhaºe viya vip±kacittakkhaºepi vip±k±janakakammasamuµµh±na½ saªgahitanti veditabba½. Vip±kacittakkhaºe pana abhisaªkh±raviññ±ºapaccay± pubbe vuttanayena ubhayañca labbhat²ti t±disavip±kacittakkhaºavajjanattha½ “kusal±dicittakkhaºe”ti vutta½.
640. Suttantikapariy±yatoti paµµh±ne r³p±na½ upanissayapaccayassa avuttatt± vutta½. Suttante pana yasmi½ sati ya½ hoti, asati ca na hoti, so tassa upanissayo nid±na½ hetu pabhavoti katv± “viññ±º³panisa½ n±mar³pan”ti r³passa ca viññ±º³panissayat± vutt±. Vanapatthapariy±ye ca vanapatthag±manigamanagarajanapadapuggal³panissayo iriy±pathavih±ro, tato ca c²var±d²na½ j²vitaparikkh±r±na½ kasirena, appakasirena ca samud±gamana½ vutta½, na ca vanapatth±dayo ±rammaº³panissay±dibh±va½ iriy±path±na½, c²var±disamud±gamanassa ca bhajanti. Tasm± vin± abh±vo eva suttantikapariy±yato upanissayabh±vo daµµhabbo. N±massa abhisaªkh±raviññ±ºa½ kamm±rammaºapaµisandhi-±dik±le ±rammaºapaccayova hot²ti vattabbameva natth²ti r³passeva suttantikapariy±yato ekadh±va paccayabh±vo vutto. Sasa½sayassa hi r³passeta½ paccayo hot²ti vutte n±massa hot²ti vattabbameva natth²ti.
Pavattassa p±kaµatt± ap±kaµa½ paµisandhi½ gahetv± pucchati “katha½ panetan”ti-±din±. Suttato n±ma½, yuttito r³pa½ viññ±ºapaccay± hot²ti j±nitabba½.
Yuttito s±dhetv± suttena ta½ da¼ha½ karonto “kammasamuµµh±nass±pi h²”ti-±dim±ha. Cittasamuµµh±nassev±ti cittasamuµµh±nassa viya. Ettha ca “viññ±ºapaccay± n±mar³pan”ti (ma. ni. 3.126; sa½. ni. 2.1, 39; mah±va. 1; ud±. 1) bh±sam±nena bhagavat± yasm± upaparikkham±n±na½ paº¹it±na½ paramatthato n±mar³pamattameva pavattam±na½ dissati, na satto, na j²vo, tasm± kenaci appaµivattiya½ anuttara½ dhammacakka½ pavattita½ hoti. Suññatappak±sanañhi dhammacakkappavattananti. Atha v± n±mar³pamattat±vacanena pavattiy± dukkhasaccamattat± vutt±. Dukkhasaccappak±sanena ca tassa samudayo, tassa ca nirodho, nirodhag±minipaµipad± ca pak±sit± eva hoti. Ahetukassa dukkhassa, hetunirodh± anirujjhanakassa ca abh±v±, nirodhassa ca up±yena vin± anadhigantabbatt±ti catusaccappak±sana½ dhammacakkappavattana½ niddh±retabba½.